კეჩუა (კათა)
კეჩუა (Qhichwa, Runa) — ობჟათე ამერიკას (პერუ, ბოლივია, ეკვადორი, არგენტინა, კოლუმბია, ჩილე) მახორუ ინდიარი კათა, ნამუთ ინკეფიშ ტაუანტინსუიუშ სახენწჷფოშ კულტურული ტრადიციეფიშ მონძე რე.
ეკონია მუნაჩემეფით, თე კათაშ მუდანობა აკმადგინანც 25.245.000 ადამიერც, ნამუეფშეთ პერუს ოხორანც 13.887.073 ადამიერი, ეკვადორს - 6.018.691, ბოლივიას - 3.821.820, არგენტინას - 1.469.830, კოლუმბიას - 39.100, ოდო ჩილეს 8.480 კეჩუაშ წჷმმარინაფალი. კეჩუა აკმადგინანც პერუშ მახორობაშ 47%-ის, ეკვადორიშ მახორობაშ 41.3%-ის, ოდო ბოლივიაშ მახორობაშ 37.1%-ის. ბრელი კეჩუაქ (გჷშაკერძაფილო პერუშ დო ეკვადორიშ ოორუე დო ცენტრალურ ნორთიშ მახორუ ) გჷნორთ ესპანურ ნინაშა, ათეშენ თე ქიანეფც კეჩუაშ ნინაშა მორაგადეეფიშ მუდანობა ვა აკმოხვადუ თე კათაშ მუდანობას.
კეჩუა რდჷ ამერიკაშ უძალიერაშ კათა ესპანარეფიშით თინეფიშ ეჭოფუაშ მომენტიშოთ. ჯვეში ოქიანუშ კრიტერიუმეფიშ მეჯინათ, კეჩუაშ კულტურა გერდჷ უმოსი მაღალას, ვინდარო აცტეკეფიშ დო მაიაშ კულტურეფი მექსიკას. თიწკჷმა, მუჟამცჷთ თე ჟირი ეკონია ორდჷ ენეოლითიშ ფარანცჷნ, კეჩუაქ გჷნორთჷ ბრონზეშ ხანაშა. კეჩუაშ სოციალური ორგანიზაფაშ ოსხირს წჷმარინუანს თემი-აილიუ (ayllu), ნამუსუთ თაშნეშე ჯოხო ინდიარეფიშ თემი (comunidad indígena) დო ჸაზახეფიშ თემი (comunidad campesina). თემი აკმიშქუმალუაფუ ზისხირით მოჯგირალაშ, ოართე ტერიტორიაშ დო მაკათურეფიშ ხანდაბორჯის ართიანიშ მოხვარაშ ოსხირშა, თაშნეშე ოართე ტოტემური წჷმოხონიშ (wak'a) პატიჩამათ. უჯვეშაში თემეფი, ნამუეფუშ გეშათ მიშიბაფუაფუ ინფორმაციან, რდჷ იანაუარა, ჩუმპიუილკა, კოტანერა, კოტაპამპა დო უმასუიუ. ამდღარშო ორე ანთასობათ კეჩუაშ თემი. 2007 წანას ხვალე პერუს ოხორანდ 6 000-შა უმოსი ოფიციალურო აღიარაფილი კუჩუაშ დო აიმარაშ თემი დო თინეფიშ მუდანობა ირდუ. 1950 წანას ბოლივიას ოხორანდჷ 3779 თემი. კეჩუაშ ჯინჯიერი საქვარუა რე დიხასაქვარუა დო მეორინჯალა. თაშნეშე, მუჭოთ დაქირებული მუშახე დოსაქვარაფილი რენა გვალაშემუმაშიბაფალი დარგის დო მოინალეეფო ჸუდეეფც.