Spoedcursus auteursrecht: Vereisten voor auteursrechtelijke bescherming
Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet een werk origineel zijn. Dit betekent dat de maker het werk onafhankelijk van andere werken moet hebben gemaakt, en dat er enige creativiteit nodig was voor de schepping. Een afgeleid werk is gedeeltelijk gebaseerd op een ander werk, maar komt wel zelfstandig voor auteursrecht in aanmerking.
Aanvragen van auteursrecht is niet nodig. Auteursrecht ontstaat automatisch. Het in een auteurswet vereisen van formaliteiten, zoals de bekende copyright notice, is niet toegestaan voor landen die lid zijn van de Berner Conventie.
Inhoudsopgave
Originaliteit
Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet een werk origineel zijn. Dit betekent dat de maker het werk onafhankelijk van andere werken moet hebben gemaakt, en dat er enige creativiteit nodig was voor de schepping. Enkel een aantal feiten verzamelen en op papier zetten is niet voldoende. Als een auteur zijn persoonlijke smaak gebruikt om te beslissen welke feiten hij op papier zet, dan heeft hij wel een origineel werk geschapen.
Werken die gebaseerd zijn op een ander werk
Een werk kan geheel of gedeeltelijk gebaseerd zijn op een ander werk. In juridische termen heet het dan een afgeleid werk of ook wel een "verveelvoudiging in gewijzigde vorm". Of het dan zelfstandig beschermd is door het auteursrecht, en of het dan inbreuk maakt op het auteursrecht van het andere werk, hangt af van de hoeveelheid van het andere werk die is overgenomen.
Een parodie van een werk bevat bijvoorbeeld vaak elementen van het origineel in combinatie met nieuwe elementen. Samen produceren deze een komisch effect. Alhoewel een parodie gebaseerd is op een ander werk, is er in het algemeen de nodige creativiteit nodig om het komisch effect te bewerkstelligen. Daarmee is de parodie zelfstandig beschermd. Zijn er in de parodie echter hele stukken tekst letterlijk overgenomen uit het origineel, dan maakt de parodie tegelijkertijd inbreuk op het auteursrecht op het origineel.
Onafhankelijk gemaakte en toch gelijkende werken
Origineel betekent niet dat er nog nooit zoiets gemaakt was, of dat het in geen enkel aspect mag lijken op een ander werk. Het is zonder meer mogelijk dat twee mensen van elkaar artikelen schrijven over dezelfde gebeurtenis. Deze twee artikelen zullen dan de nodige overeenkomsten vertonen, bijvoorbeeld in de genoemde feiten, in de opzet van de bespreking, in de omschrijving van bepaalde activiteiten of zelfs in de woordkeuze. Zolang de auteurs echter hun artikelen maar onafhankelijk van elkaar schrijven, krijgen zij beiden auteursrechtelijke bescherming.
Het kan gebeuren, alhoewel dit niet vaak zal voorkomen, dat twee mensen onafhankelijk van elkaar hetzelfde werk maken. Een mogelijke situatie is fotografie. Als twee fotografen vanuit hetzelfde standpunt kiezen voor dezelfde belichtingstijd, en met dezelfde lens fotograferen, dan zullen de foto's vrijwel niet van elkaar te onderscheiden zijn. In dat geval hebben beide fotografen het auteursrecht op hun respectieve foto's. In de meeste gevallen zal een dergelijke situatie echter leiden tot een rechtszaak waarin de ene partij de andere ervan beschuldigt zijn werk gestolen te hebben. De rechtbank moet dan beslissen of de vermeend inbreukmaker inderdaad zijn werk heeft gebaseerd op het werk van de ander, of dat hij onafhankelijk op hetzelfde idee is gekomen.
Om dergelijke conflicten te vermijden is het aan te raden om een archief bij te houden van werken die je maakt, en alle schetsen, kladversies enzovoorts die tijdens het scheppingsproces ontstonden. Door het tonen van dergelijke schetsen aan de rechter, kun je aannemelijk maken dat je het werk inderdaad onafhankelijk hebt gemaakt en niet hebt overgenomen van een ander. Registreren van auteursrecht kan daarbij een nuttig hulpmiddel zijn.
Formaliteiten om auteursrechtelijke bescherming te krijgen
Artikel 5(2) van de Berner Conventie bepaalt expliciet dat het verkrijgen en uitoefenen van het auteursrecht niet onderworpen mag zijn aan enige formaliteit. De verlening van auteursrecht op een werk gebeurt dus automatisch zodra het werk wordt gemaakt. Sommige landen schreven -of schrijven nog steeds- bepaalde formaliteiten voor. De bekendste formaliteiten zijn:
- Vastleggen van een werk op een tastbaar medium
- Registratie van het werk bij een Copyright Office
- De copyright notice
Vastleggen van een werk op een tastbaar medium
Een van de uitzonderingen op het verbod op formaliteiten is dat een land mag eisen dat het werk vastgelegd wordt in een tastbaar medium of in materi�le vorm voordat het auteursrechtelijke bescherming geniet. Dit is bijvoorbeeld het geval in de Verenigde Staten.
Voor de meeste werken is dit onderscheid niet erg belangrijk. Als je een boek schrijft, of een standbeeld of een computerprogramma maakt, dan ligt het resultaat van de creatieve arbeid automatisch vast in een bepaald medium. Het is dan altijd automatisch auteursrechtelijk beschermd.
Bij muziek of visuele kunst is het echter wel degelijk mogelijk om een werk te scheppen in immateri�le vorm. Iemand die op het podium een ge�mproviseerd lied zingt, heeft een werk geschapen (het lied), maar dit werk ligt niet vast op een tastbaar medium. In landen waar dit een eis is, zou deze persoon het lied moeten opnemen op een bandrecorder om bescherming te krijgen.
Registratie van het werk bij een Copyright Office
Er is geen wettelijk vereiste om auteursrecht aan te vragen of te registreren. Auteursrecht ontstaat automatisch ('van rechtswege') op het moment dat het werk wordt gemaakt.
Totdat de Verenigde Staten lid werd van de Berner Conventie, waren auteurs en andere makers verplicht om een exemplaar van hun werk te registreren bij de Copyright Office. Zonder deze registratie had de auteur geen auteursrecht. Dit is overigens een van de redenen waarom in het Engels "copyright" een werkwoord is. Dit vereiste is nu afgeschaft.
Het principe van registratie is niet geheel afgeschaft. Om een rechtszaak tegen inbreukmakers in te kunnen stellen, is registratie vereist. Daarnaast biedt registratie de mogelijkheid om een hogere schadevergoeding te krijgen, in plaats van alleen de werkelijke schade vergoed te krijgen. De Berner Conventie regelt echter niets over vereisten voor het mogen aanspannen van rechtszaak over auteursrechten, en dus is dit geen probleem.
De copyright notice
Het copyright symbool (C in een cirkel of �) is waarschijnlijk een van de beroemdste symbolen ter wereld. Iedereen weet dat de � op een werk betekent dat het werk beschermd is door het auteursrecht en niet mag worden gekopieerd zonder toestemming van de auteur. Strikt gesproken is het moeten toevoegen van dit symbool om bescherming te verkrijgen een formaliteit. In landen die lid zijn van de Berner Conventie is een dergelijke eis dus niet toegestaan.
Het copyright symbool komt voort uit de Amerikaanse auteurswet. Het werd later opgenomen in de Universele Auteursrecht Conventie (Engels: Universal Copyright Convention). Dit verdrag is vergelijkbaar met de Berner Conventie, maar met het belangrijke verschil dat lidstaten bepaalde eisen mogen stellen alvorens auteursrecht verleend wordt. Het verdrag bepaalt dat als een auteur een copyright notice (in de vorm Copyright jaar auteur) opneemt, hij geacht wordt voldaan te hebben aan alle formaliteiten (artikel 3 UAC).
Aangezien er tegenwoordig nog maar weinig landen zijn die lid zijn van de UAC en niet van de Berner Conventie, maakt het juridisch gezien weinig uit of je nog een copyright notice op je werk plaatst. In de praktijk heeft het wel nut. Door een copyright notice op te nemen, geeft de auteur aan dat hij het auteursrecht claimt op het werk, en waarschuwt hij andere dat ze het werk niet mogen gebruiken zonder zijn toestemming. Niemand kan claimen dat hij niet wist dat het werk beschermd was, of dat hij niet wist aan wie hij toestemming moest vragen. De naam van de auteur staat immers bij.
Hetzelfde geldt voor de zin All rights reserved (Alle rechten voorbehouden). Deze zin wordt vaak naast de copyright-vermelding opgenomen. Het heeft geen juridische meerwaarde, maar dient wel als waarschuwing dat de auteur niet wil dat anderen iets doen met zijn werk zonder toestemming.
Alle delen van deze spoedcursus
- Spoedcursus auteursrecht: Introductie
- Spoedcursus auteursrecht: Wat het auteursrecht beschermt
- Spoedcursus auteursrecht: Vereisten voor auteursrechtelijke bescherming
- Spoedcursus auteursrecht: Eigendom van een beschermd werk
- Spoedcursus auteursrecht: De duur van auteursrechtelijke bescherming
- Spoedcursus auteursrecht: De rechten verkregen door het auteursrecht
- Spoedcursus auteursrecht: Beperkingen op het auteursrecht
