Oraye

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Oraye », loukîz cial.

Pegneon d' l' oraye avou ene oriyete

L' oraye ^{aschoûtez lu}, c' est èn organe do coir, ki fwait pårteye del tiesse, et ki permete d' etinde les sons d' ene rîlêye di wachlires prôpe a tchaeke indje di biesses.

C' est eto å mitan d' l' oreye k' i gn a les organes di l' asgurdixhance (ekilibe).

Pårteyes di l' oraye

• l' oraye d' ådfoû : li pegnon d' l' oraye et l' ecdût oriyrece difoûtrin, ki finixh sol timpan
• li mîtrinne oraye : troes ptits oxheas, li mårtea, l' eglome et li strî moennnut les sons viè l' divintrinne oraye. Ci tchambe la est raloyeye al goidje pal tchenå d' Ustatche.
• li dvintrinne oraye, avou les troes dimey-rondès buzetes ki dnèt å cervea les racsegnes sol pôzucion do coir dins li spåce. C' est did la ki l' nier di l' etindance endè va å cervea.
• les musses di l' oraye: permetnut a bråmint des biesses di bodjî leus orayes po les diridjer la wice k' ele volèt schoûter.

Maladeyes di l' oraye

ås biesses et ås djins

• Efouwaedjes di l' oraye : oriyite ou otite : difoûtrinne, mîtrinne (ki vént sovint del goidje), divintrinne (ki pout djonde li cervea).

purade ås djins

• sourdisté : cwand on n' ôt pus bén clair.
• råyaedje do pegnon d' l' oraye
• boutchon e l' oraye

purade ås biesses

• potche di sonk e l' oraye (tchén)
• fototinrûlijhaedje
• rogne des orayes (tchéns, robetes)
• playe di rexhowe des microfilåres do vier do cour å tchén
• agripaedje di boschet (tchén, bovrins)

• 
  plåyes ås orayes d' on tchan (vier do cour)
• 
  Gros porea a l' oraye d' èn åmea
• 
  potche di sonk a l' oraye d' on tchén
• 
  Rodjeur des orayes dins l' pesse afrikinne des pourceas
• 
  fototinrûlijhaedje so l' oraye d' ene berbis ki spågne les noerès plaeces
• 
  nocrê a l' oraye d' ene berbis

Ôtès fonccions d' l' oraye

côpaedje do dbout d' l' oraye a on berå pol médyî

Ås djins, aprume ås cmeres, l' oraye sieve a-z î pinde des pindants.

Ås biesses d' aclevaedje, l' oraye sieve a-z î mete des oriyetes avou on limero. Ou adon des tchikes éndjolikes di ricnoxhance del biesse, stitcheyes dizo l' pea d' l' oraye.

A sacwants biesses ås grandès orayes (rinåd d' wastene), li pea do pegnon sieve eto å reglaedje del timperateure do coir.

Li bodjaedje des orayes permete ås såvadjès biesses di mî ôre les bruts k' il ont dandjî d' schoûter.

Les acleveus d' bedots, di pourcea, di bovrins côpèt ou kernèt les orayes po médyî sacwants maladeyes.