Tiếng Chipewyan
| Tiếng Chipewyan | |
|---|---|
| Denesuline | |
| ᑌᓀᓱᒼᕄᓀ Dënesųłiné | |
| Tập tin:Bilingual Sign at La Loche Airport (Saskatchewan) with text "I am proud to be Dënësųłınë́".jpg Đăng ký Dënësųłinë́ tại Sân bay La Loche | |
| Sử dụng tại | Canada |
| Khu vực | Bắc Alberta, Saskatchewan, Manitoba; nam Các Lãnh thổ Tây Bắc và Nunavut |
| Tổng số người nói | 12.000 (2011) |
| Dân tộc | Người Chipewyan |
| Phân loại |
|
| Hệ chữ viết | NAPA Hệ âm tự Dené |
| Địa vị chính thức | |
Ngôn ngữ chính thức tại | Các Lãnh thổ Tây Bắc (Canada)[1] |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-2 | chp |
| ISO 639-3 | chp |
| Glottolog | chip1261[2] |
 | |
| ELP | Dënesųłiné |
Tiếng Chipewyan (nội danh Dënesųłiné IPA: [ tènɛ̀sũ̀ɬìnɛ́]) là ngôn ngữ của người Chipewyan miền tây bắc Canada. Đây là một ngôn ngữ Bắc Athabaska. Dënesųłiné có gần 12.000 người nói tại Canada, chủ yếu tại Saskatchewan, Alberta, Manitoba và Các Lãnh thổ Tây Bắc.[3] Nó có địa vị chính thức tại Các Lãnh thổ Tây Bắc, cùng với 8 ngôn ngữ bản địa khác: tiếng Cree, Dogrib, Gwich'in, Inuktitut, Inuinnaqtun, Inuvialuktun, Bắc Slavey và Nam Slavey.[1][4]
Đa số người Chipewyan ngày nay dùng "Dené" và "Dënesųłiné" để lần lượt gọi bản thân và ngôn ngữ của họ. Các cộng đồng tại Fond-du-Lac,[5] Black Lake,[6] Wollaston Lake[7] và La Loche nằm trong số này.
Âm vị
[sửa | sửa mã nguồn]Phụ âm
[sửa | sửa mã nguồn]Tiếng Chipewyan có 39 phụ âm:
| Đôi môi | Khe răng | Răng | Chân răng | Ngạc mềm/Lưỡi gà | Thanh hầu | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| trung | cạnh lưỡi | thường | môi | ||||||
| Mũi | m m | n n | |||||||
| Tắc | plain | b p | d t | g k | gw kʷ | ||||
| bật hơi | t tʰ | k kʰ | kw kʷʰ | ||||||
| tống ra | tʼ tʼ | kʼ kʼ | kwʼ kʼʷ | ɂ ʔ | |||||
| Tắc xát | plain | ddh tθ | dz ts | dl tɬ | j tʃ | ||||
| bật hơi | tth tθʰ | ts tsʰ | tł tɬʰ | ch tʃʰ | |||||
| tống ra | tthʼ tθʼ | tsʼ tsʼ | tłʼ tɬʼ | chʼ tʃʼ | |||||
| Xát | vô thanh | th θ | s s | ł ɬ | sh ʃ | hh χ | hhw χʷ | h h | |
| hữu thanh | dh ð | z z | l ɮ | zh ʒ | gh ʁ | ghw ʁʷ | |||
| Rung | r r | ||||||||
Nguyên âm
[sửa | sửa mã nguồn]Có 6 "dạng" nguyên âm trong tiếng Chipewyan.
| Trước | Giữa | Sau | |
|---|---|---|---|
| Đóng | i i | u u | |
| Nửa đóng | ë/e e | o o | |
| Nửa mở | e ɛ | ||
| Mở | a a |
Đa số nguyên âm có thể
- thường ("miệng") hay mũi hóa
- ngắn hay dài
Kết quả, tiếng Chipewyan phân biệt 18 nguyên âm:
| Trước | Giữa | Sau | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ngắn | dài | ngắn | dài | ngắn | dài | ||
| Đóng | miệng | i | iː | u | uː | ||
| mũi | ĩ | ĩː | ũ | ũː | |||
| Nửa đóng | e | o | |||||
| Nửa mở | miệng | ɛ | ɛː | ||||
| mũi | ɛ̃ | ɛ̃ː | |||||
| Mở | miệng | a | aː | ||||
| mũi | ã | ãː | |||||
Tiếng Chipewyan có 9 nguyên âm đôi, tạo thành theo dạng nguyên âm + /j/ (âm lướt).
| Trước | Giữa | Sau | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| miệng | mũi | miệng | mũi | miệng | mũi | |
| Đóng | uj | ũj | ||||
| Nửa | ej | ẽj | əj | oj | õj | |
| Mở | aj | ãj | ||||
Thành điệu
[sửa | sửa mã nguồn]Ngôn ngữ này phân biệt giữa hai thanh: cao và thấp.
Chú thích
[sửa | sửa mã nguồn]- ^ a b “Official Languages of the Northwest Territories” (PDF) (bằng tiếng Anh). Northwest Territories – Education, Culture and Employment. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 6 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2015. (map)
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Chipewyan”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ Statistics Canada: 2006 Census Lưu trữ 2013-10-16 tại Wayback Machine Sum of 'Chipewyan' and 'Dene'.
- ^ Northwest Territories Official Languages Act, 1988 Lưu trữ 2009-03-24 tại Wayback Machine (as amended 1988, 1991–1992, 2003)
- ^ “Prince Albert Grand Council (Fond-du-Lac)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
- ^ “Prince Albert Grand Council (Black Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
- ^ “Prince Albert Grand Council (Wollaston Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
Liên kết ngoài
[sửa | sửa mã nguồn]
- First Voices Dene Community Portal
- Our Languages: Dene Lưu trữ 2014-12-11 tại Wayback Machine
- Tài liệu OLAC về tiếng Chipewyan
- Kirkby, William West: Tân Ước, dịch sang tiếng Chipewyan = ᑎᑎ ᗂᒋ ᕞᐢᕞᒣᐣᕠ (Didi gothi testementi). London, 1881 (Peel 986)
_with_text_%22I_am_proud_to_be_D%C3%ABn%C3%ABs%C5%B3%C5%82%C4%B1n%C3%AB%CC%81%22.jpg){kind=link}