baqirmoq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]ba-qir-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]BAQIR- ’ovozining boricha shangʻilla-’, ’qichqir-’. Muncha bahirasan, hulogi kar emas-ku! Bu feʼl qadimgi turkiy tilda kuchli tovushni bildiruvchi ba:gʻ taqlid soʻzidan (Bu taqlid soʻzi oʻzbek tilida bagʻ-bugʻ shaklida mavjud) baqirmoq(ï)r qoʻshimchasi bilan yasalgan; ke-yinroq gʻ undoshi q undoshiga almashgan, a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (Devon, III, 202); oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: ba:gʻ + ïr = ba:gʻïr- > baqïr- > bäqir-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Bor ovoz bilan qichqir-moq, shovqin solmoq.◆ Katta daryo hay-qirmas, aqlli kishi baqirmas. "Qanotli soʻzlar". n◆ Olaxoʻja tovushining boricha baqiradi: -A!? Targʻil hoʻkiz oʻlib qoldi? Nima?Negaoʻlar ekan? P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Bektemir koʻkragiga sigʻmagan hayajon va mehrni ifodalagandek, gʻayrishuuriy ravishda baqirib yubordi. Oybek, Quyosh qoraymas.
2 Ogʻriqsan yoki qoʻrquvdan dod solmoq, dod-faryod koʻtarmoq.◆ [Salimboyvachcha] Har on, har lahza falokatni kutdi. Goʻyo Gulnor hozir oshni ichadi-da, darrov baqiradi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆ Lali bexosdan: "Dod, oʻla-man", deb baqirib yubordi. H. Gʻulom, Mashʼal. ◆ "Voydod!" deb baqirmoqchi boʻlaman, ovozim chiqmaydi. H. Nazir, Yonar daryo.
3 Ovozi boricha baqirib dagʻdagʻa qilmoq, doʻq urmoq, poʻpisa qilmoq. -◆ Baqirmang, — dedi xoʻmrayib Yoʻlchi, — shu vaqtga davr eshitdim, chidadim, endi-chi? Yoʻq! Oybek, Tanlangan asarlar.◆ [Moʻlton Mutalga:] Ba-qirgingiz kelsa, xotiningizga baqiring! O. Yoqubov, Larza.◆ Uning birovga baqirganini, stol mushtlaganini Zumrad koʻrgan emas. S. Siyoyev, Otliq ayol.
4 koʻchma Chiranmoq, gerdaymoq.◆ Bor — baqirar, yoʻq — chaqirar. Maqol.
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]БАҚИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.