Paghman

Paghman
Paghman; پغمان
	Shahar
	34°35′0″N 68°57′0″E / 34.58333°N 68.95000°E
Mamlakat	Afgʻoniston
{{{mintaqa_turi}}}	Kobul provinsiyasi
Maydon	600 km2 (230 kv mi)
Aholisi (2015-yil)	143,000
Zichligi	240 kishi/km2
Vaqt mintaqasi	UTC+04:30
	Paghman

Paghman (forscha / pushtucha: پغمان; talaffuzi: Pagʻmon) — Afgʻoniston poytaxti Kobul yaqinidagi tepaliklarda joylashgan shahar. Bu 120 000 ga yaqin aholiga ega (Kobul viloyatining gʻarbiy qismida), asosan tojiklar va pushtunlar boʻlgan Paghman tumanining markazidir^[1]. Pagʻmon bogʻlari sayyohlarning asosiy diqqatga sazovor joyidir va shuning uchun shahar Afgʻonistonning bogʻ poytaxti sifatida ham tanilgan.

Tarix

XX asr

1928-yilda podsho Omonullaxon va malika Soraya Tarzi Yevropadan qaytganidan soʻng, Omonulla Kobulni qayta qurish uchun chet ellik mutaxassislarni jalb qiladi. Oʻshanda Paghmanga kiraverishda ular Fransiyaning Parij shahridagi Ark de Zafarga oʻxshash, ammo undan kichikroq boʻlgan, Taq-e Zafar (forscha: طاق ظفر) deb nomlangan Yevropa uslubidagi monumental darvozani yaratdilar. („Taq-e Zafar“ — Gʻalaba archasi). Dastlab Hindukushning pastki qismidagi kichik bir qishloq boʻlgan Paghman villalar va chaletlar, shuningdek, yozgi poytaxt bilan dam olish maskaniga aylandi. Uning keng xiyobonlarida archa, terak va yongʻoq daraxtlari boʻlgan. Bu boylar va aristokratlar tashrif buyuradigan mashhur joy edi^[2].

Yangi podsholik bogʻlari koʻpchilik uchun ochiq edi — islohot sifatida — u yerda, yaqin atrofdagi Kobulning boshqa turar joylarida boʻlgani kabi, gʻarbiy liboslar qabul qilindi. 1928-yil 1-sentabrda podsho Omonulla Paghmanga Loya Jirgʻani chaqirib, kiyinish qoidalariga zid boʻlgan koʻplab qonunlar orqali barchani hayratda qoldirdi. 1928-yil 7-sentabrda Kobuldagi nufuzli siyosiy arbob boʻlgan Shoʻr bozori hazratlari Omonullohning koʻplab islohotlariga qarshi chiqqan 400 ga yaqin diniy peshvolar imzolagan petitsiyani podshohga topshirdi. Bu harakat Hazratning hibsga olinishiga, baʼzi izdoshlarining qatl etilishiga va nihoyat, 1929-yildagi amir Habibulloh Kalakoniy boshchiligidagi qoʻzgʻolonga sabab boʻlib, podshohni hokimiyatdan agʻdardi^[3].

Bogʻlar oxir-oqibat mahalliy va xorijiy sayyohlar uchun mashhur maskanga aylandi. Bu yerda kobullik boylarning yozgi uylari bor edi, ularda xizmatkor va kanizaklar ishlagan^[4].

1980-yillardagi Sovet-Afgʻon urushi paytida Paghman asosiy jang maydoni boʻlgan va u Sovet tomonidan qoʻllab-quvvatlangan hukumat joylashgan. Keyinchalik bu joy mujohid isyonchilar tomonidan bombardimon qilingan. Aksariyat binolar vayron boʻlgan va aholi qochib ketgan. Gullab yashnagan bogʻlardan faqat ozroq narsa qolgan, faqat ustki qismi uchib ketgan Ark de Triomphe uslubidagi kamar qoldiqlari^[5]^[6] bugungacha saqlangan.

XXI asr

Paghmandagi Yevropa uslubidagi bosh masjid

Karzay maʼmuriyati shakllanganidan soʻng, Ark rekonstruksiya qilindi va 2005-yil may oyida qurib bitkazildi. Sobiq bogʻlarning boshqa shikastlangan qismlari ham qayta tiklandi. U yana mashhur sayyohlik maskaniga aylandi va Kobul aholisi orasida mashhur boʻldi. 2010-yillarda yanada rivojlanish kuzatildi.

2012-yilda Paghman tumanida 1000 ta oila elektr energiyasi bilan taʼminlandi. Elektr quvvati 1000 kilovoltlik uchta transformator oʻrnatilgandan soʻng Pashaee vodiysidagi Pracha qishlogʻidagi oilalarga tarqatildi. Surobi tumanidagi Mahipar toʻgʻonidan aholiga elektr energiyasi 35 million AFN (622 443 AQSh dollari) qiymatida yetkazib berildi.

2014-yilda yangi qurilgan saroy, Paghman Hill qal’asi jamoatchilikka ochildi. Saroy atrofi minglab yangi ekilgan daraxtlar, shuningdek, Buzkashi dalasi, sharshara va boshqa diqqatga sazovor joylardan iborat. Saroyning ichki qismi anʼanaviy qoʻlda ishlangan afgʻon gilamlari va boshqa materiallar bilan bezatilgan. Undan yirik festivallarda foydalanish rejalashtirilgan edi^[7].

Geografiya

Paghmon hududi mintaqaning boshqa koʻplab hududlariga qaraganda yashil tusga ega. Mevali daraxtlar ham koʻp. U Hindukush togʻ tizmasi etagida joylashgan.

Kobul viloyatidagi yagona yirik daryo boʻlgan Kobul daryosi Paghmandan buloqlar va qor erigan suvlari bilan oziqlanadi. Bundan tashqari, Paghmandan Tapagacha choʻzilgan taʼmirga muhtoj kanal tizimi mavjud.

Tumanda Xaldari, Bektoot, Adam Xel qalʼa, Hatam qalʼa, Seeno qalʼa, mulla Xel qalʼa, Muhabbat Xon qalʼa, Lachi Xel qalʼa, Pajakk Tappa kabi bir qancha qishloqlar bor.

Iqtisodiyot

Kobulda dehqonchilik, chorvachilik va yollanib ishlash asosiy daromad manbalari hisoblanadi.

Taniqli mahalliy aholi

Bu joy anʼanaviy ravishda oʻzining mashhur avlodi Idris Shoh bilan mashhur boʻlgan Paghman sulolasining oilaviy qarorgohi boʻlgan^[8].

Taniqli paghman mahalliy aholisi orasida Loya Jirgʻaning baʼzi rahbarlari, qabila boshliqlari, prezident va bitta podsho oʻtgan.

1. Podsho Omonullaxon — islohotchi sifatida tanilgan Omonullaxon Afgʻonistonni 1919-yildan 1929-yilgacha boshqargan.

2. PDPA Bosh kotibi Hafizulloh Amin — Hafizulloh Amin Afgʻoniston Kommunistik Demokratik Respublikasi davrida Nur Muhammad Tarakiyni oʻldirgandan soʻng Afgʻoniston Xalq Demokratik partiyasining (XDP) ikkinchi rahbari edi.

3. Logar viloyatining marhum gubernatori Abdulla Vardak 2008-yil sentabrida Pagman yaqinida oʻz kortejiga toliblar tomonidan uyushtirilgan hujum natijasida oʻldirilgan.

4. Sayid Omer Munib 1992-1996-yillarda oliy taʼlim vaziri boʻlgan. U Kobul universitetida oʻqituvchi, Afgʻoniston Oliy sudi aʼzosi sifatida ham ishlagan.

Galereya

Paghmandagi masjid, 1924-yil
Paghmandan narigi vodiy, 1924-yil
Paghmandagi guruch ansambli, 1924-yil
Bog'lardan biridagi tosh
Bog'lardan biridagi favvora
Monument
Monument
G'alaba archasi devori
ISAF askari 2004-yilda G'alaba archasi vayronalari yonida, uni ta'mirlashdan oldin turibdi
Urush natijasida vayron boʻlgan tarixiy masjid va memorandum
Podshoh Omonullaxon gerbi
Bozorda afg'on nonini sotayotgan mahalliy aholi

Manbalar

↑ „UNHCR profile for Paghman District“. — „ETHNIC COMPOSITION: About 70% Pashtun and 30% Tajiks“. 2005-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-may.
↑ „BBCPersian.com“. www.bbc.com.
↑ Poullada 1973
↑ „Afghanistan as a Tourist. Really.“. GoNOMAD Travel (12-dekabr 2013-yil).
↑ Lorch, Donatella. „Only Flowers, Nothing Else, Survive in an Afghan Town (Published 1992)“. The New York Times (6-may 1992-yil).
↑ „Archived copy“. 2011-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 8-iyul.
↑ „Archived copy“. 2019-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-yanvar.
↑ Saira Shah 2003

Adabiyotlar

* Leon B. Poullada: „Afgʻonistonda islohot va qoʻzgʻolon, 1919-1929 — Qirol Omonullohning qabila jamiyatini modernizatsiya qila olmasligi“ Cornell University Press/Ithaca va London 1973

* Sayra Shoh: „Hikoyachilarning qizi“ Maykl Jozef ed. 2003-yil

Havolalar

Media related to Paghman at Wikimedia Commons
Paghman (video) (Pajhwok Afghan News, Nov. 17, 2019)
Paghman Gardens (video)

[aims-1] „UNHCR profile for Paghman District“. — „ETHNIC COMPOSITION: About 70% Pashtun and 30% Tajiks“. 2005-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-may.

[2] „BBCPersian.com“. www.bbc.com.

[3] Poullada 1973

[4] „Afghanistan as a Tourist. Really.“. GoNOMAD Travel (12-dekabr 2013-yil).

[5] Lorch, Donatella. „Only Flowers, Nothing Else, Survive in an Afghan Town (Published 1992)“. The New York Times (6-may 1992-yil).

[6] „Archived copy“. 2011-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 8-iyul.

[7] „Archived copy“. 2019-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-yanvar.

[8] Saira Shah 2003

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]