Muhammad masjidi
| Masjid | |
_1.JPG) | |
| Mamlakat |  Ozarbayjon
|
| Shahar | Boku |
| Yoʻnalishi | shia |
| Masjid turi | Jomeʼ-Masjid |
| Meʼmoriy uslub | Shirvan-Absheron arxitektura maktabi |
| Meʼmor | Məhəmməd ibn Əbu-Bəkr |
| Binokorlik | 1078—1079 |
| Holati | amaldagi |
| Tarovih | 
|
| Saharlik va iftorlik |
|
| Sayt | [icherisheher.gov.az Rasmiy sayt] |
 Muhammad masjidi Vikiomborda
| |
40°21′55″N 49°50′04″E / 40.36528°N 49.83444°E
Muhammad masjidi (ozarbayjoncha: Məhəmməd məscidi) — Ozarbayjon poytaxti Boku shahridagi bizning davrimizga qadar saqlanib qolingan eng qadimiy masjid. Ikki: yer osti va yer usti qavatlaridan iborat masjid binosi X-XI asrlarda qurilgan. Masjidning quruvchi ustasi Muhammad ibn Abu Bakrdir[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Masjidning ikki asosiy nomi mavjud. 1723-yilda ruslar Bokuni bosib olganlaridan keyin masjidga Siniqqalʼa nomi berilgan. Shaharning eng qadimgi masjidining minorasi, oʻsha yilning 26-iyun kuni Kaspiy qirgʻogʻi boʻylab yurgan Pyotr I artilleriyasi Bokuga qarata oʻq uzganda ham zarar koʻrgan. Artilleriya snaryadlari minoraning yarmini buzib yuborgan va shundan keyin „Siniqqalʼa“ deb nomlangan. Yodgorlikning asl nomi nomaʼlum. Masjidning shimoliy qismida kufiy xatidagi yozuvda shunday deyilgan:
Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan boshlayman. U bu masjidni qurishni buyurdi. Ustad ar-rais Muhammad ibn Abu Bakr toʻrt yuz yetmish birinchi yil[2][3]
Koʻplab mutaxassislar Muhammad Abu Bakr oʻgʻlini masjid meʼmori deb bilishadi. Taniqli olim Jafar Qiyasi kotibning matnidan Muhammad Abu Bakr oʻgʻli masjidning buyurtmachisi boʻlganligi va u shahar meri boʻlganligi aniq koʻrinib turibdi[4].
Muhammad masjidi - Bokudagi saqlanib qolgan eng qadimiy masjid va uning minorasi Shimoliy Ozarbayjon minoralaridan eng qadimiyidir. XX asrning boshlariga qadar Sinigqalʼa bir qavatli masjid edi va uning balandligi minora bilan taqqoslaganda kichik edi. Ikkala tomondan unga biriktirilgan binolardan xolos qilinganidan soʻng, yodgorlikning pastki qismi ochiq boʻldi. Minora va masjid binosining asl holati tiklandi.
Arxitektura tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Inshoot xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arxitektor masjid qurilgan qiya relyefdan foydalanib, noyob fazoviy tuzilishga ega boʻlgan ikki qavatli, bitta minora masjidni mohirlik bilan yaratgan. Yuqori qavatdagi namozgoh (maydoni 40 kv. m) reja va muhandislik yechimiga binoan pastki qavatni takrorlaydi. Yashash xonasining shimolga qaragan eshigi oldida kichik joy - ostona, har bir qisqa tomonida ichkariga kengayib boradigan kichik deraza bor. Janubiy devorning oʻrtasida mehrob yonida katta derazalar mavjud. Shu sababli, Muhammad masjidining namozxonasi yaxshi yoritilgan.
Minorasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muhammad masjidi - minoraning kompozitsion ustunligi namozxonaning sigʻimi bilan bogʻliq emas. Shunga asoslanib, shuningdek, namozxonaning kichikligi kabi, baʼzi tadqiqotchilar masjid minoradan keyin qurilgan deb daʼvo qilmoqdalar[5].
Masjid minorasi silindr shaklida boʻlib, asta-sekin yuqoriga qarab torayib boradi. Mutaxassislarning fikriga koʻra, minora kuzatuv punkti sifatida ishlatilgan. Minoraning yuqori qismini oʻrab turgan yirik stalaktitlar nafaqat dekorativ element rolini oʻynaydi, balki konstruktiv xarakterga. Balkon toshlarida chiroyli geometrik bezaklar oʻyilgan. Minora XI asrda qurilgan deb taxmin qilinadi[6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Ziya Bünyadov, Azərbaycan Atabəylər dövləti
- ↑ H.Q. 471 = M. 19.07. 1078-8.07.1079
- ↑ Əbu Bəkr ibn əz-Zəki. Raudat al-Kuttab və Xadikat al-Albab. Əli Sevimin nəşri, Ankara, 1972
- ↑ C. Qiyasi, Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 43.
- ↑ C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 44.
- ↑ Bakı və Abşeronda İslam mədəniyyəti abidələri: məscidlər[sayt ishlamaydi]