Pol Dirak

Pol Dirak fr. Paul Adrien Maurice Dirac
Pol Dirak
Tulı iseme	Paul Adrien Maurice Dirac
Hönäre	fizik
Tuu datası	18 avgust 1902(1902-08-18)
Tuu cire	Bristol, Böyekbritaniä
Watandaşlığı	Eswiçrä, Böyekbritaniä
Ülem datası	20 oktäber 1984(1984-10-20) (82 yäş)
Ülem cire	Tallahassi, AQŞ
Büläk häm premiäläre	fizika buyınça Nobel premiäse iäse (1933)

Pol Dirak yäki Pol Adrien Moris Dirak (fr. Paul Adrien Maurice Dirac; 1902-1984) — ingliz fizik-teoretiğı, kvant mexanikasına nigez saluçılarnıñ berse. Fizika ölkäsendä Nobel premiäse iäse (1933, Erwin Şrödinger bergä).

London patşalıq cämğiäteneñ äğzası, häm çit il akademiäläre äğzası, şul isäptän SSRB akademiäseneñ äğzası (1931).

1902 yılda Bristol şähärendä uqıtuçı ğailäsendä dönyağa kilä. Ätise frantsuz näselennän çıqqan, 1919 ingliz watandaşlığın ala.

Fänni qazanışları

Diraknıñ eşläre kvant fizikasına, elementar kisäkçälär teoriäsenä häm Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäsenä bağışlanğan.

Dirak kvant elektrodinamikası, ikençel kvantlaw ısulı, qır kvant teoriäse belän şöğellänä.

Relätivistik elektron tigezlämäsen açıp, spin häm antikisäkçälär añlatmasın kürsätä.

Fermionnar wçen statistik büleneşne taswirlıy, magnit monopol, zur sannar turında täğlimat, häm gravitatsiäneñ hamilton täğbiren täqdim itä.

Dirak fermion, bozon, graviton töşençälären kertä.

Fermi — Dirak büleneşe

Fermi — Dirak büleneşe 1926 yılda italian ğalim Enriko Fermi häm ingliz fiziğı Pol Dirak tarafınnan täqdim itelgän.

Fermi — Dirak häm Boze — Eynşteyn büleneşläre kvant tä'sir isäpkä ala.

Fermi — Dirak büleneşe älege kvant bieklektä fermion buluınıñ ixtimallığın taswirlıy.

Urta kisäkçälär sanı : $\varepsilon _{i}$ energiäse belän:

$n_{i}={\frac {g_{i}}{\exp \left({\dfrac {\varepsilon _{i}-\mu }{kT}}\right)+1}},$

$n_{i}$ — i xälendä urta kisäkçälär sanı,

$\varepsilon _{i}$ — xäleneñ energiäse,

$g_{i}$ — $i$ xäleneñ bozıluı ($\varepsilon _{i}$ energiäse belän xällär sanı),

$\mu$ — ximik potentsial (nul' teperaturasında $E_{F}$ - Fermi energiäsenä tigez),

$k$ — Boltsman daimie,

$T$ — absolüt temperatura

1933 yılda antimatdä häm antidönya buluın faraz itä.

Dirak tigezlämäse

1928 yılda Pol Dirak tarafınnan täqdim itelgän Fermion törendäge kisäkçek spinın (1/2) isäpkä aluçı relätivistik-invariant kvant tigezlämäse. Elektron häm bütän 1/2 spinlı noqtalı fermionnarnı taswirlıy:

$\left(mc^{2}\alpha _{0}+c\sum _{j=1}^{3}\alpha _{j}p_{j}\right)\psi (\mathbf {x} ,t)=i\hbar {\frac {\partial \psi }{\partial t}}(\mathbf {x} ,t)$

Kovariant formada:

$\left(i\hbar c\,\gamma ^{\mu }\,\partial _{\mu }-mc^{2}\right)\psi =0.$

Älege tigezlämädän Dirak antikisäkçek buluın isbatlağan.

Qızıqlı fakıt

Pol Diraknıñ xatını Margit Dirak (Wigner, 1904-2002) — Fizika ölkäsendä Nobel premiäse iäse Yucin Wignerneñ señlese.

Ädäbiät

• В.С. Летохов Эффект Капицы—Дирака // УФН. — 1966. — Т. 88, вып. 2, № 2. — С. 396—399.
• Храмов Ю. А. Дирак Поль Адриен Морис (Dirac Paul Adrien Maurice) // Физики: Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и дополн. — М.: Наука, 1983. — С. 105—106. — 400 с. — 200 000 экз. (в пер.)
• М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики = The Conceptual Development of Quantum Mechanics. — М.: Мир, 1985.
• Я.А. Смородинский П.А.М. Дирак (8.VIII 1902–20.Х 1984) // УФН. — 1986. — Т. 148, вып. 3, № 3. — С. 527—534.
• Б.В. Медведев, Д.В. Ширков П. А. М. Дирак и становление основных представлений квантовой теории поля // УФН. — 1987. — Т. 153, вып. 9, № 1. — С. 59—104.
• Д. Мехра «Золотой век теоретической физики»: научная деятельность П. А. М. Дирака с 1924-го по 1933 год // УФН. — 1987. — Т. 153, вып. 9, № 1. — С. 135—165.
• В.Я. Френкель Профессор Дирак и советские физики // УФН. — 1987. — Т. 153, вып. 9, № 1. — С. 173—186.
• Я.А. Смородинский Несколько эпизодов // УФН. — 1987. — Т. 153, вып. 9, № 1. — С. 187—190.
• Дирак, Поль Адриен Морис // Лауреаты Нобелевской премии: Энциклопедия. — М.: Прогресс, 1992.