Vostok 1
 Vostok-1 uzay aracının maketi (1961), Musée de l'Air et de l'Espace, Le Bourget (Fransa) | |
| Uygulayıcı | Sovyet uzay programı |
|---|---|
| Harvard belirtmesi | 1961 Mu 1 |
| COSPAR kimliği | 1961-012A  |
| SATCAT no. | 103 |
| Görev süresi | 1 saat, 48 dakika[1] 1 saat, 46 dakika[2][3] |
| Tamamlanan yörüngeler | 1 |
| Uzay aracı özellikleri | |
| Uzay aracı | Vostok-3KA No.3 |
| Üretici | Deneysel Tasarım Bürosu OKB-1 |
| Fırlatma ağırlığı | 4.725 kg (10.417 lb)[1] |
| Boş ağırlık | 2.400 kg (5.290 lb) |
| Boyutlar | 2,30 m (7 ft 6,5 in) çap |
| Mürettebat | |
| Mürettebat sayısı | 1 |
| Üyeler | Yuri Gagarin |
| Çağrı işareti | Rusça: Кедр (Rusça: Kedr – Sibirya çamı),[4] veya: Rusça: Ласточка (Rusça: Lastochka - Kırlangıç)[a] |
| Görev başlangıcı | |
| Fırlatma tarihi | 12 Nisan 1961, 06:07 UTC[8] |
| Roket | Vostok-K 8K72K |
| Fırlatma yeri | Baykonur 1/5 45°55′13″N 63°20′32″E / 45.920278°K 63.342222°D[9] |
| Görev sonu | |
| İniş tarihi | 12 Nisan 1961, 07:55 UTC |
| İniş yeri | 51°16′14″N 45°59′50″E / 51.270682°K 45.99727°D[10][11] |
| Yörünge parametreleri | |
| Referans sistemi | Yer merkezli |
| Rejim | Alçak Dünya |
| Perigee yüksekliği | 181 km (98 nmi)[12] |
| Apogee yüksekliği | 327 km (177 nmi)[1] |
| Eğiklik | 64,95°[8] |
| Süre | 89,1 dakika |
| Devir | 12 Nisan 1961 |
 Yuri Gagarin İsveç'te Vostok programı Mürettebatlı uçuşlar | |
Vostok 1 (Rusça: Восток, Doğu veya Orient 1), Vostok programının ilk uzay uçuşu ve tarihteki ilk insanlı yörünge uçuşuydu. Vostok 3KA uzay kapsülü, 12 Nisan 1961'de Sovyet kozmonot Yuri Gagarin ile birlikte Baykonur Uzay Üssü'nden fırlatıldı ve Gagarin'i Dünya çevresinde yörünge hızına ulaşan ve Dünya çevresinde tam bir tur atan ilk insan yaptı.
Yörünge uçuşu, Dünya etrafında tek bir turu içeriyordu ve en alçak noktasında 169 kilometre (91 deniz mili) irtifada üst atmosferi sıyırdı. Uçuş, fırlatmadan inişe kadar 108 dakika sürdü. Gagarin, 7 km (23.000 ft) irtifada kapsülünden ayrılarak paraşütle yere indi.
Görevin ayrıntıları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Uçuşun asıl kozmonotu Gagarin, yedek kozmonotu German Titov idi. Vostok 1, dünya çevresinde bir kez döndükten sonra indi. Uçuş toplam 108 dakika sürdü.
Fırlatmadan sonra 25 dakika boyunca yer kontrol istasyonu uzay aracının kararlı bir yörüngeye oturup oturmadığını bilemedi. Aracın doğrultu kontrol sistemi tam otomatikti. Tıbbi personel, insan metabolizmasının uzay boşluğuna nasıl tepki vereceğinden emin değildi. Bu nedenle, uçuş kontrol paneli Gagarin'in kullanamayacağı şekilde kilitlenmişti. Kilidin şifresi acil bir durumda kontrolü ele alabilmesi için zarf içinde yine Gagarin'e teslim edilmişti. Vostok aracının yörüngesini değiştirme imkânı yoktu, sadece doğrultu değiştirebiliyordu. Yörünge değiştirebilen uzay araçları çok daha sonra, Gemini ve Soyuz projeleri ile imal edilecekti. Uçuşun büyük kısmında Vostok aracının doğrultusu kendi halinde salınmaya bırakıldı. İniş motorunun ateşlenmesinden az önce aracın doğrultusu otomatik sistem tarafından düzeltildi.
İniş motorları Afrika'nın batı kıyısı açıklarında, Angola yakınında, iniş noktasından 8.000 km uzaklıkta ateşlendi. Sıvı yakıtlı retro roketler 42 saniye boyunca çalıştı. Ağırlık sınırlaması nedeniyle bu roketlerin bir yedeği yoktu. Ancak Vostok aracındaki pek çok sistem gibi, bu roketlerin çalışmaması durumuna karşı önlem alınmış, yörünge 10 gün kadar sonra uzay aracının kendi kendine atmosfere gireceği şekilde ayarlanmıştı. Araçta bu süre için yeterli yiyecek ve içecek bulunuyordu.
İniş ateşlemesinden on saniye sonra ayrılması gereken Vostok hizmet modülü beklenmedik şekilde iniş kapsülü Şarik'e bağlı kaldı. Atmosfere giren Vostok, hizmet modülünün yarattığı aerodinamik bozukluk nedeniyle çılgınca dönmeye başladı. Yaklaşık on dakika sonra iki modülü birbirine bağlayan kablolar yanarak koptu ve Şarik kararlı bir durum aldı.
Gagarin, iniş sırasında yeryüzüne 7 km kala fırlatma koltuğuyla kapsülden ayrıldı ve yere kendi paraşütüyle indi. Vostok 1'de de paraşüt olmasına karşın, uzay aracının ağırlığı nedeniyle iniş çok sert olacağı için bu yöntem tercih edilmişti. Sovyetler uzun süre Gagarin'in araçtan atladığını açıklamadılar. Zira Uluslararası Havacılık Federasyonu kurallarına göre o yıllarda bir uçuşun başarılı sayılması için pilotun uçakla birlikte yere inmesi gerekiyordu. Günümüzde, Soyuz 1'in başarılı bir uçuş olduğuna dair bir şüphe yoktur.
Vostok kapsülü, Korolyov kentindeki RKK Energiya müzesinde sergilenmektedir.
Görevin gidişatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
- 12 Nisan 1961, Çarşamba: Fırlatmaya birkaç dakika kala Gagarin basına bir konuşma yaptı: "Tanıdığım ve tanımadığım dostlar, yurttaşlarım, tüm dünyanın insanları! Az sonra güçlü bir Sovyet füzesi beni uzayın derinliklerine taşıyacak. Size söylemek isterim ki, şu anda tüm hayatım tek bir an gibi gözlerimin önünde. Benden beklenen şeyi yapmak için gereken gücü bulacağımı hissediyorum."
- Geri sayım: Yuri Gagarin Vostok 1 aracındadır. Kapsülde bulunan bir kamera sayesinde görüntüsü uzay merkezindeki televizyonlara yansır. Sergey Korolyov mikrofona konuşur: "Şafak, çamı (Gagarin'in çağrı kodu) arıyor. Birazdan geri sayım başlayacak." Gagarin cevap verir: "Anlaşıldı. İyi hissediyorum, moralim yerinde. Gitmeye hazırım."
- 06:07 UTC: Vostok 1, Sovyetler Birliği'ne bağlı Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki Baykonur Uzay Üssü'nden (Tyura-Tam 45°55′12.72″K, 63°20′32.32″D) fırlatıldı. Fırlatma rampasına daha sonra "Gagarin's start" (Rusça: Гагаринский старт) adı verildi. Fırlatma sırasında Korolyov şunları söyler: "Ön aşama... Orta... Asıl... ATEŞ! Size iyi bir uçuş dileriz. Her şey yolunda." Gagarin: "Poyekhali! (Haydi gidelim!)"
- 06:09 UTC: Fırlatmadan iki dakika sonra Vostok roketinin çevresine takılı dört tali roket yakıtlarını tüketti ve ana araçtan ayrıldı. (T+ 119 sn.)
- 06:10 UTC: Vostok 1 kapsülünü koruyan kılıf atıldı. Bu, Gagarin'in ayağının altındaki pencereyi ve Vzor görsel yön bulma aracını açmış oluyordu. (T+ 156 sn.)
- 06:12 UTC: Beş dakika geçtikten sonra Vostok ana aşaması tüm yakıtını bitirdi, kapandı ve uzay aracından ayrıldı. Son roket aşaması aracı yörüngeye taşımak üzere ateşlendi. (T+ 300 sn.)
- 06:13 UTC: Roket hala çalışıyor, Vostok 1'i yörüngeye doğru itiyordu. Gagarin telsize şu mesajı geçti: "...uçuş iyi gidiyor. Dünyayı görebiliyorum. Görüş açık. Hemen her şey görünüyor. Kümülüs bulutlarının altında oldukça boşluk var. Uçuşa devam ediyorum, her şey yolunda."
- 06:14 UTC: Roket çalışmaya devam etmekteydi. Vostok 1, merkezi Rusya'dan geçiyordu. Gagarin telsize konuşur: "Her şey iyi çalışıyor. Tüm sistemler çalışıyor. Haydi devam edelim!"
- 06:15 UTC: Son roket safhasının ateşlenmesinden üç dakika sonra Gagarin telsize konuşur:"Zarya-1, Zarya-1, sizi iyi duyamıyorum. Ben iyiyim. Moralim yerinde. Uçuşa devam ediyorum..." Vostok 1, Baykonur Uzay Üssü'nden uzaklaşmaktaydı. Zarya-1 (Baykonur Yer İstasyonu) artık güçlükle duyulmaktaydı, az sonra telsiz menzilinden çıkacaktı.
- 06:17 UTC: Vostok'un üst kademe motorları kapanır. On saniye sonra uzay aracı roketten ayrılır ve yörüngeye girer. (T+ 676 sn.) Gagarin: "Uzay aracı normal çalışıyor. Vzor penceresinden dünyayı görebiliyorum. Her şey planlandığı gibi gidiyor." Vostok 1, Sibirya üzerinden yoluna devam eder.
- 06:21 UTC: Vostok 1, Kamçatka yarımadası üzerinden Büyük Okyanus semalarına geçer. Gagarin: "...iniş modu göstergelerinin ışıkları yandı. İyi hissediyorum ve moralim yerinde. Kokpit parametreleri: Basınç 1, nem 65, sıcaklık 20, kabin basıncı 1, ilk otomatik 155, ikinci otomatik 155, retro roket sistemi basıncı 320 atmosfer."
- 06:25 UTC: Vostok 1, Kamçatka yarımadasından Güney Amerika'nın güney ucuna doğru Büyük Okyanus'u çaprazlama kat ederken, Gagarin sorar: "Uçuş hakkında ne söyleyebilirsiniz? Bana ne söyleyebilirsiniz?" Yörünge parametrelerini sormaktadır. Kamçatka'daki yer istasyonu cevap verir: "20 numaradan (Sergey Korolyov) gelen herhangi bir talimat yok. Uçuş normal devam ediyor". Bununla söylemek istedikleri, henüz uçuşa başlayalı 6 dakika geçtiği için ellerinde aracın yörüngeye oturup oturmadığı hakkında bilgi olmadığı, ancak uzay aracı sistemlerinin iyi çalıştığıdır.
- 06:31 UTC: Gagarin, Habarovsk'daki yer istasyonuna seslenir: "Kendimi harika hissediyorum, çok iyi, çok iyi, çok iyi. Bana uçuş hakkında biraz bilgi verin." Vostok 1, Habarovsk yer istasyonunun VHF radyo ufkuna yaklaşmaktadır ve şu cevabı alır: "Tekrar edin. Sizi pek iyi duyamıyoruz". Gagarin tekrarlar: "Çok iyi hissediyorum. Elinizdeki uçuş bilgilerini verin." Vostok 1, Habarovsk'un VHF menzili dışına çıkar ve bağlantı kesilir.
- 06:37 UTC: Vostok 1 yoluna devam ederken Kuzey Büyük Okyanus'ta güneş batar. Gagarin, Hawaii adalarının kuzeybatısında geceye girer. Yer istasyonlarının VHF menzili dışında olduğundan artık iletişim HF dalgaboyundan gerçekleşmelidir.
- 06:46 UTC: Habarovsk istasyonu Vostok 1'e HF dalgaboyundan mors alfabesiyle "KK" mesajını gönderir. Bu "komutların okunduğunu bildirin" demektir. Gagarin'den uzay aracının otomatik iniş sisteminin yer kontrolden gönderilen komutları aldığında bildirmesi istenmektedir. Gagarin 06:48 UTC'de bu bilgiyi verir.
- 06:48 UTC: Vostok 1, güneydoğu yönünde ilerleyerek 170° batı boylamında ekvatoru geçer ve Büyük Okyanus'un güneyini kat etmeye başlar. Gagarin HF dalgaboyundan mesaj geçer: "Mutat rapor mesajını gönderiyorum: Saat 9:48 (Moskova saati), uçuş başarıyla devam ediyor. Spusk-1 düzgün çalışıyor. İniş modu göstergesinin ibresi hareket ediyor. Kokpit basıncı 1, nem 65, sıcaklık 20, kabin basıncı 1.2 ... El komutası 150, birinci otomatik 155, ikinci otomatik 155, retro roket düzeneği tankları 320 atmosfer. İyi hissediyorum..."
- 06:49 UTC: Gagarin, dünyanın gece tarafına geçtiğini bildirir.
- 06:51 UTC Gagarin, güneşe göre doğrultu düzeltme düzeneğinin açıldığını bildirir. Bu düzenek, retro ateşleme için aracın doğrultusunu güneşe göre ayarlayacaktır. Doğrultu ayarlama düzeneği birbirini yedekleyen iki düzenekten oluşmaktadır: Güneşe göre doğrultu belirleyen otomatik bir düzenek ve elle işletilen görsel bir düzenek. Bunların ikisi de yine birbirini yedekleyen her biri 10'ar kg gaz içeren iki soğuk azot püskürtmeli roket sistemini denetlemektedir.
- 06:53 UTC: Habarovsk istasyonu, Gagarin'e HF radyosuyla mesaj gönderir: "No 33'ün (kozmonot birliğinin komutanı General Kamanin) emriyle bu mesajı gönderiyoruz: Uçuş planlandığı gibi gidiyor ve yörünge hesaplandığı gibi." Vostok 1'in düzgün bir yörüngeye oturduğunu bildirmektedirler. Gagarin mesajı aldığını bildirir.
- 06:57 UTC: Vostok 1 güney Büyük Okyanus üzerinde, Yeni Zelanda ile Şili arasındadır. Gagarin: "Uçuşa devam ediyorum ve Amerika'nın üzerindeyim..."
- 07:00 UTC: Vostok 1 Güney Amerika'nın ucundaki Macellan Boğazı'nın üzerinden geçer. Bu sırada, Vostok 1 uçuşu Moskova radyosu tarafından duyurulmaktadır.
- 07:04 UTC: Gagarin 06:48'dekine benzer bir uzay aracı durum raporu gönderir. Bu mesaj artık çok uzaktaki yer istasyonlarına ulaşmaz.
- 07:09 UTC: Gagarin durum raporu gönderir, fakat rapor yer istasyonlarına ulaşmaz.
- 07:10 UTC: Güney Atlas Okyanusu üzerinden geçen Vostok 1 tekrar güneşli alana girer. Retro ateşlemeye 15 dakika kalmıştır.
- 07:13 UTC: Gagarin durum raporu gönderir, rapor Moskova istasyonu tarafından kısmen alınır: "Sizi iyi işitiyorum. Uçuş..."
- 07:18 UTC: Gagarin durum raporu gönderir, fakat rapor yer istasyonlarına ulaşmaz.
- 07:23 UTC: Gagarin durum raporu gönderir, fakat rapor yer istasyonlarına ulaşmaz.
- 07:25 UTC: Vostok 1, retro ateşleme için doğru doğrultudadır. Araç Angola'nın Atlas Okyanusu kıyısına yaklaşırken retrolar 42 saniye boyunca ateşlenir. Ateşleme Rusya'daki planlanan iniş noktasından 8.000 km uzakta yapılmıştır.
- 07:25 ila 07:35 UTC: Retro ateşlemeden on saniye sonra, yerden Vostok 1 aracına hizmet modülünü iniş modülünden ayırması için komut gönderilir. Bir kablo yumağı kopmaz ve ayrılmayı engeller. Uzay aracının iki modülü 10 dakika daha bağlı kalacaktır. Vostok 1, Afrika'nın batı sahilini geçer ve merkezi Afrika üzerinden Mısır'a doğru yoluna devam eder.
- 07:35 UTC: Vostok 1 Mısır yakınlarında atmosfere girer. Aracın iki parçası bağlı kaldığı için aerodinamik olarak kararsızdır ve çılgınca dönmektedir. Sonunda kablo yumağı yanar ve iniş modülünü serbest bırakır. İniş modülü derhal uygun iniş doğrultusunu alır.
- 07:35 ila 07:55 UTC: İniş Mısır ve Akdeniz üzerinden devam eder, Kıbrıs'ın batı kıyısından geçer ve Türkiye semalarına girer. Giderek alçalan Vostok 1, Karadeniz üzerinden geçerek Krasnodar yakınlarında Sovyetlere girer. Gagarin iniş sırasında 8 g'lik basınca maruz kalmıştır.
- 07:55 UTC: Vostok 1, yerden 7 km yüksekliktedir. Giriş kapısı atılır ve Gagarin fırlatma koltuğuyla aracı terk eder. 2,5 km yükseklikte Vostok 1'in ana paraşütü açılır. Gagarin ve uzay aracı, uçuşun başlamasından 1 saat 48 dakika sonra Engels kentinin 26 km güneybatısında Saratov bölgesinde 51° K 46° D koordinatlarında yere inerler. Vostok 1'in iniş saati 07:55 UTC, Gagarin'inki (paraşütü çok daha yukarıda açıldığı için) 08:05 UTC'dir. Vostok 1'in inişini iki öğrenci kız görür, şu şekilde tarif ederler: "İki veya üç metre çapında dev bir toptu. Düştü, zıpladı, tekrar düştü. Yere ilk vurduğu yerde büyük bir çukur oluştu." Bir çiftçi ve kızı, gökyüzünden paraşütle inen tuhaf turuncu elbiseli, başında miğfer olan bir insan görürler. Gagarin olayı şöyle anlatır: "Beni uzay elbisemle ve arkamda sürüklenen paraşütle görünce korkuyla gerilediler. Onlara 'Korkmayın, ben de sizin gibi Sovyet'im, uzaydan indim ve Moskova'yı aramak için bir telefona ihtiyacım var.' dedim."
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mürettebatlı altı Vostok görevi, çağrı işaretleri olarak kuşların isimlerini kullandı ve Vostok 1 uzay aracı bu gelenek doğrultusunda "Kırlangıç" olarak biliniyordu.[5][6] Ancak, özel önemi nedeniyle uçuş sırasında Vostok 1 için karasal bir çağrı işareti olarak Sedir (veya: Sibirya Çamı) kullanıldı. Bu kod adı, başarı garantilenene kadar görevin önemini potansiyel kulak misafiri olanlardan kamufle etmek için kullanıldı.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Aviation and Space World Records". Fédération Aéronautique Internationale (FAI). July 26, 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: March 12, 2009.
- ^ "Spaceflight mission report: Vostok 1". Spacefacts. 11 Ağustos 2020. 3 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023.
- ^ "The Vostok (3A No. 3) mission". 17 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2020.
Gagarin'in görevi 50 yıl boyunca bahsedilen ve kitap başlıklarına dahi konu olan 108 dakika değil, 106 dakika sürmüştür.
- ^ Siddiqi, p.275
- ^ Yenne, Bill (1988). The Pictorial History of World Spaceflight. Exeter. s. 18. ISBN 0-7917-0188-3.
- ^ Swenson, Loyd S. Jr.; Grimwood, James M.; Alexander, Charles C. "This New Ocean: A History of Project Mercury, Chapter 10, Section: "Vostok Wins the First Lap"". NASA. 9 Mayıs 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Why was Apollo called Apollo? The history of spacecraft call signs". Royal Museums Greenwich. 2 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Vostok 1 – NSSDC ID: 1961-012A". NASA. 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Google Maps – Vostok 1 Launch Pad – Gagarin's Start photo". Erişim tarihi: 25 Aralık 2010.
- ^ "Google Maps – Vostok 1 Landing Site – Monument". 25 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2010.
- ^ "Google Maps – Vostok 1 Landing Site – Monument Photo". 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2010.
- ^ Records file on the first space flight by the USSR citizen Youri Alexeyvich Gagarin (PDF). The USSR Central Aero Club. 1961. 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023.
