Samosa
Samosa (/səˈmoʊsə/), baharatlı patates, soğan, bezelye, tavuk ve diğer etler veya mercimek gibi lezzetli bir dolgu ile Güney Asya[1]'nın kızartılmış veya fırınlanmış bir hamur işidir. Bölgeye göre üçgen, koni veya yarım ay gibi farklı şekillerde olabilir.[2][3][4] Samosalara çoğu zaman Hint turşusu(chutney) eşlik eder ve Orta Çağ veya daha öncelerine kökenleri vardır.[2] Samosalar, Güney Asya, Batı Asya, Güneydoğu Asya, Akdeniz ve Afrika'nın yerel mutfaklarında popüler bir başlangıç, meze veya atıştırmalıktır. Bu bölgelerden gelen göç ve kültürel yayılma nedeniyle, günümüzde samosalar çoğu zaman diğer bölgelerde hazırlanmaktadır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İngilizce 'samosa' kelimesi Hintçe/Urduca kelime 'samosa' dan türemiştir,[1] izlenebilen Orta Farsça kelime sanbosag kelimesi (Persçe sanbosag (Şablon:Lang-fa),[5])'dır ve "üçgen hamur işi", anlamındadır. Arapça konuşulan dünyada benzer hamur işlerine sambusak, Ortaçağ Arapça yemek tariflerinde ise bazen sambusaj denilir.[6] Samoosa kelimesi Güney Afrika'da kullanılır.[7][8]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Asya samosası Orta Asya ve/veya Orta Doğu kökenlidir.[9] Samosa, bölgedeki Orta Asya Türk hanedanlarının işgalinden sonra sonra Hindistan alt kıtasında ortaya çıktı.[10] Samosa'nın öncülüne (sanbusaj olarak) övgü, İranlı şair İshak el-Mavsili'nin dokuzuncu yüzyıl şiirinde bulunabilir. Tarifler, tümü Farsça sanbosag kelimesinden türeyen sanbusak, sanbusaq ve sanbusaj adları altında 10.-13. yüzyıl Arap yemek kitaplarında bulunur. İran'da, yemek 16. yüzyıla kadar popülerdi ancak 20. yüzyılda popülaritesi belirli illerle (Larestan sambusaları gibi) sınırlandı.[2] İranlı tarihçi Abolfazl Beyhaqi (995-1077), ondan Tarikh-e Beyhaghi'de bahsetti.[11]
Orta Asya samsa, 13. veya 14. yüzyılda Orta Asya'dan gelen tüccarlar tarafından Hindistan alt kıtasına tanıtıldı. Bilgin ve Delhi Sultanlığı'nın 'nın kraliyet şairi, Amir Khusro (1253-1325), MS 1300'lerde prenslerin ve soyluların "et, ghee, soğan ve benzerlerinden hazırlanan samosadan" keyif aldıklarını yazdı. 14. yüzyıl gezgini ve kaşifi İbn Battuta, Muhammed bin Tuğluk'un sarayında, üçüncü pulao yemeğinden önce kıyma, badem, antep fıstığı, ceviz ve baharatlarla doldurulmuş küçük turta samushak veya sambusak'ın servis edildiği bir yemeği anlatır. Orta Hindistan'daki Malwa Sultanlığı hükümdarı Ghiyath Shah için başlatılan bir Orta Çağ Hint yemek kitabı olan Nimatnama-i-Nasiruddin-Shahi, samosa yapma sanatından bahseder.[12] Ain-i-Akbari, 16. yüzyıl Babür belgesi, qottab tarifini anlatırken "Hindustan halkı ona sanbúsah der" diye bahseder
Bölgesel çeşitler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hindistan
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosa, çok amaçlı unla (yerel olarak Maida olarak bilinir) hazırlanır ve genellikle doğranmış ve pişirilmiş veya haşlanmış patates püresi (tercihen doğranmış), soğan, yeşil bezelye, mercimek, zencefil, acı biber, baharat ve yeşillik karışımı olan dolgu ile doldurulur.[13][14] Samosa, dolguya bağlı olarak vejetaryen olabilir. Tüm hamur işi bitkisel yağda kızartılır veya nadiren altın kahverengiye kadar sarı yağ 'da kızartılır. Genellikle taze yeşil nane, kişniş veya demirhindi veya Hint turşusu ile sıcak servis edilir. Tatlı bir formda da hazırlanabilir. Samosalar genellikle nohut veya beyaz bezelye karışımının geleneksel eşlikleri ile birlikte yoğurt, demirhindi ezmesi ve yeşil chutney ile servis edilir, doğranmış soğan, kişniş ve chaat masala ile süslenip servis edilir.
Hindistan'ın Odisha, Batı Bengal, Bihar ve Jharkhand eyaletlerinde, shingaras (samosaların Doğu Hint versiyonu) hemen hemen her yerde bulunan popüler atıştırmalıklardır. Hindistan'ın diğer bölgelerinden biraz daha küçüktürler ve esas olarak pişmiş, doğranmış patates, yer fıstığı ve bazen kuru üzümden oluşan bir dolguludurlar.[13] Shingaralar ince bir hamur tabakasına (çok amaçlı undan yapılmış) sarılır ve kızartılır. İyi shingaralar, lezzetli bir pasta kabuğununkine benzer lapa lapa dokularla ayırt edilir.
Shingaras çay saati atıştırması olarak yenebilir. Bengalce shingaralar üçgen olma eğilimindedir, patates, bezelye, soğan, doğranmış badem veya diğer sebzelerle doldurulur ve shingaralardan veya Hint samosa kuzenlerinden daha fazla kızartılır ve gevrektir.
Fulkopir shingara (karnabahar karışımı ile doldurulmuş shingara) popüler bir varyasyondur. Bengal'de vejetaryen olmayan shingara çeşitlerine mangsher shingaras (koyun eti shingaras) ve macher shingaras (balık shingaras) denir. narkel er shingara (hindistan cevizi shingara) gibi daha tatlı versiyonları ve ayrıca khoya ile doldurulmuş ve şeker şurubuna batırılmış diğerleri de vardır.
Hindistan'ın Haydarabad şehrinde, samosa'nın daha kalın hamur işi kabuğu ve kıyma dolgulu, lukhmi olarak adlandırılan daha küçük bir versiyonu,[13] soğan dolgulu başka bir çeşit gibi tüketilir.
Andhra Pradesh, Karnataka, Kerala ve Tamil Nadu biraz farklıdır, daha çok Portekiz chamuçaları gibi farklı hamur işi tarzıyla farklı katlanır.
Dolgusu da farklıdır, genelde baharatlı patates püresi, kızarmış soğan, bezelye, havuç, lahana, köri yaprağı ve yeşil biber içerir ve çoğunlukla Hint turşusu olmadan yenir.
Güney Hindistan'daki Samosalar, dolguları yerel yemek alışkanlıklarından etkilenen ve et içerebilen farklı boyutlarda yapılır.
Günümüzde, samosa'nın başka bir türü (erişte samosa) Hindistan'da da popülerdir. Erişte ve çiğ veya pişmiş sebzelerle doldurulan bir samosadır.
-
Hindistan'da Samosa -
Kerala'daki Hint kahve evlerinde soslu Samosa -
sebzeli samosa -
sebzeli samosa
Bangladeş
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Hem düz-şekilli (üçgen) hem de tam şekilli (dörtyüzlü/üçgen piramit) samosalar Bangladeş'te sevilen atıştırmalıklardır. Tam-şekilli Bengalce: সিঙাড়া Bengalce versiyonuna সিঙাড়া denir. (shingara) ve normalde standart çeşitten daha küçüktür. shingara genellikle parçalanmış patates, sebze, fındık vb. ile doldurulur. Ancak, shingaras ülkenin bazı bölgelerinde çok popülerdir. Düz şekilli somucha somosa veya somucha denir ve genellikle soğan ve kıyma ile doldurulur.
Nepal
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosalara Nepal'in doğu bölgesinde singada denir; ülkenin geri kalanında ona samosa denilir. Hindistan'da olduğu gibi Nepal mutfağı'nda da oldukça sevilen bir atıştırmalıktır. Satıcılar onu çeşitli pazarlarda ve restoranlarda satarlar.
Pakistan
[değiştir | kaynağı değiştir]Pakistan'da da çeşitli türlerde samosalar vardır. Genelde, güney Sindh eyaletinde ve doğu Pencap 'ta, özellikle Lahor şehrinde satılan çoğu samosa çeşidi daha baharatlıdır ve çoğunlukla sebze veya patates esaslı dolgular içerir. Ancak ülkenin batısında ve kuzeyinde satılan samosalar çoğunlukla kıyma bazlı dolguludur ve nispeten daha az baharatlıdır. Etli samosa, kıyılmış et (kuzu eti, sığır eti veya tavuk) içerir ve Pakistan'da atıştırmalık yiyecek olarak çok popülerdir.
Pakistan'da, Karaçi samosaları baharatlı lezzetleriyle ünlüdür, oysa Faisalabad'dan gelen samosaların alışılmadık derecede büyüktür.
Karachi'de mevcut samosa bir başka belirgin çeşitine wonton veya yaylı rulo sargıya benzeyen ince ve gevrek kaplaması nedeniyle kaghazi samosası (İngilizce: paper samosa "kağıt samosa") denir.
Pencap'ta popüler olan bir başka çeşit, samosaların tepesinde baharatlı nohut püresi, soğan ve kişniş yaprağı salatasının yanı sıra çeşitli Hint turşusu ile samosalardır. Samosa baharatlı patates, soğan, bezelye, mercimek ve kıyılmış et (kuzu eti, sığır eti veya tavuk) gibi lezzetli dolgularla kızartılır veya fırınlanan hamur işidir.
Tatlı samosalar, Peşaver de dahil olmak üzere Pakistan'ın şehirlerinde de satılır; bu tatlı samosalar dolgusuzdur ve kalın şeker şurubuna batırılır.
Pencap'ta popüler olan bir diğer Pakistanlı atıştırmalık yiyecek "samosa chaat" olarak bilinir. Bu, baharatlı nohut (channa chaat), yoğurt ve Hint turşusu ile birlikte ufalanmış bir samosanın birleşimidir. Alternatif olarak, samosa, bir tarafında Hint turşusu ile kendi başına yenebilir.
Pakistan'da samosa, birçok Pakistanlı aile için Ramazan ayı boyunca temel iftar yemeğidir.
Maldivler
[değiştir | kaynağı değiştir]Maldiv mutfağı'nda yapılan samosa türleri ve çeşitlerine bajiyaa denir. Balık veya ton balığı ve soğan içeren bir karışımla doldurulur.
Benzer atıştırmalıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Benzer atıştırmalıklar ve samosa çeşitleri diğer birçok ülkede de vardır. Güney Asya somasa veya Orta Doğu'da ortaya çıkan Orta Çağ öncüsünden türetilmiştir.
Orta Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]Tacikistan
[değiştir | kaynağı değiştir]Sambusa baraki, Tacik mutfağında genellikle üçgen biçimli, içi etli hamur işleridir.
Sambusa baraki Tacik mutfağı'nda genellikle üçgen biçimli, içi etli hamur işleridir. Dolguusu, kıyma (veya kuyruk yağıyla karıştırılmış daha geleneksel koyun eti) ile ve sonra tandırda pişirilmeden önce soğan, baharat, kimyon tohumu ve diğer baharatlarla yapılabilir.[15]
Güneydoğu Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]Burma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Samosalara birmancada samusa denir ve Burma'da son derece popüler bir atıştırmalıktır.
Endonezya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Endonezya'da samosalar samosa olarak bilinir ve yerel damak tadına uyarlanmış patates, peynir, köri, rousong veya erişte ile doldurulur. Genelde sambal ile atıştırmalık olarak servis edilir. Samosa, Endonezya'daki pastel, panada ve epok-epok'a çok benzer.
Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosalar ayrıca Tanzanya, Kenya ve Uganda'da sık görülen Swahili yemeklerinin önemli bir kısmıdır.
Afrika Boynuzu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Samosas, Somalice: sambuus olarak bilinen Afrika Boynuzu ülkeleri Cibuti, Somali ve Somaliland'da yerel mutfağın temelini oluşturur. Ayrıca "sambusa"nın genellikle mercimekten yapıldığı ve geleneksel baharatlarla karıştırıldığı Etiyopya ve Eritre'de de yapılır. Geleneksel olarak,yumurta rulosuna benzer daha ince hamur ile yapılır ve kıyma ile doldurulur. Yılın herhangi bir zamanında yenilebilirken, genellikle özel günler için ayrılırlar.
Güney Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]Güney Afrika'daki samoosaları [7][8] Hint benzerlerinden daha küçüktür,[16] ve Güney Afrika Hint ve Cape Malay mutfağının parçasıdırlar.
Batı Afrika
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosalar, ortak bir sokak yemeği oldukları Gana ve Nijerya gibi Batı Afrika ülkelerinde de vardır. Nijerya'da genellikle partilerde tavuk veya dana eti, puf puf, Sigara böreği ve muzla servis edilir ve küçük pirzola olarak adlandırılır.
Maskaranlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerelde Samoussalar denilen Samosalar, her iki ülke de Hindistan alt kıtasından büyük işçi göçü dalgalarıyla karşı karşıya kaldığı için Réunion ve Mauritius'ta çok sevilen bir atıştırmalıktır. Oradaki samosalar genellikle daha küçüktür ve tavuk, peynir, yengeç veya patatesle doldurulur. Ancak çikolata ve muz veya pizza gibi çeşitleri de olur.[17]
Orta Doğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Arap ülkeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sambousek genellikle et, soğan ve çam fıstığı veya peynirle doldurulur. Ramazan ayında yaygın olarak tüketilirler.
İran
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sambuseh, bu yemeğin asıl evi olan modern İran'da sadece çok az alanda bulunabilir. Ancak qottab şeklinde yer fıstığı (genellikle ceviz), şeker, kokulu otlar veya baharatlarla doldurulur ve aynı şekilde yağda kızartılır, şekerleme olarak kullanılır ve oldukça yaygındır. Et kullanıldığında artık qottab olarak adlandırılmamakta, baharatlı hale getirilmektedir (neredeyse tüm diğer İran mutfak ürünlerinin aksine). Bu sonuncusu, eski anavatanındaki eski "sanbusag" dan geriye kalan tek şeydir.
İsrail
[değiştir | kaynağı değiştir]
İsrail,'de sambusaq (İbranice: סמבוסק) nohut püresi, kızarmış soğan ve baharatlarla doldurulmuş yarım daire biçimli bir hamur cebidir. Başka bir çeşit et, kızarmış soğan, maydanoz, baharat ve bazen nohut püresi ile karıştırılan çam fıstığı ve beyaz peynir veya tzfat peynir ve za'atar ile kahvaltı versiyonu ile doldurulur.
Diğer yaygın dolgular patates ve biraz Calzone' ye benzer "pizza" dır. Mizrahi Yahudi mutfağı ile ilişkilidir ve Ortadoğu ve Afrika'daki diğer ülkelerden gelen Yahudi göçmenler tarafından İsrail'e çeşitli tarifler getirilmiştir.[18] Yemek tarihçisi Gil Marks'a göre sambusak, İspanya'da 13. yüzyıldan Sefarad Şabat yemeğinin geleneksel parçasıdır.[19]
Portekizce konuşulan bölgeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosalar, Goa (Hindistan)'da ve Portekiz'de Portekizce: chamuças olarak bilinir. Genellikle tavuk, sığır eti, domuz eti, kuzu eti veya sebze ile doldurulur ve oldukça sıcak servis edilir. Samosalar, ortak atıştırmalık oldukları Goan ve Portekiz mutfağının ayrılmaz parçasıdır.
Samosa'dan ilham alan bir atıştırmalık Brezilya'da da ve Afrika'daki Cape Verde, Gine-Bissau, São Tomé ve Principe, Angola ve Mozambik dahil olmak üzere Afrika'daki birkaç eski Portekiz kolonisinde nispeten yaygındır ve burada daha yaygın olarak Portekizce: pastéis (Brezilya'da) veya Portekizce: empadas (Portekizce Afrika'da; Brezilya Portekizcesi'nde, Portekizce: empada her zaman pişmiş, küçük boyutlu ve ters puding şeklinde tamamen farklı bir atıştırmalık anlamına gelir).
-
Goan chamuçaları -
Ponta Delgada'da bir kafede Portekizli chamuças -
Angola chamuçaları
_Archipelago,_Portugal_(49051209161).jpg)
İngilizce konuşulan bölgeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Samosalar Birleşik Krallık, Avustralya, Trinidad ve Tobago, Guyana, Uganda, Güney Afrika, Ruanda, Kenya ve Tanzanya' da sevilir ve ayrıca Kanada,[20][21] ve Amerika Birleşik Devletleri'nde popülaritesi artmaktadır. Samboosa veya sambusac denilir ancak Güney Afrika'da genellikle samoosa olarak adlandırılırlar.[22] Dondurulmuş samosalar Avustralya, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'taki marketlerde giderek daha fazla bulunur.
Bazen filo veya un ekmeği kullanan varyasyonlar kullanılır.
El Şebab'a samosa yasağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Somali'nin bazı bölgelerini kontrol eden aşırılık yanlısı Al-Shabaab grubu, 2011'de samosaları yasakladı. Bir nedenin Hristiyan kutsal üçlüsünü temsil edebilecek üçgen şekli olduğu söylendi. Söylenen başka bir neden, dolguda çürük et kullanılması olasılığıydı.[23]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Samosa". 4 Ocak 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. 1999. ISBN 0-19-211579-0. 17 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic. ABC-CLIO. 23 Eylül 2011. s. 151. ISBN 978-0-313-37462-3. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012.
- ^ "Food's Holy Triangle". Dawn. 18 Ocak 2015. 28 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2018.
- ^ Lovely triangles 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hindustan Times, 23 August 2008.
- ^ Rodinson, Maxime, Arthur Arberry, and Charles Perry.
- ^ a b "Samoosas in South African Cuisine". 3 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2019.
- ^ a b "Archived copy". 19 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2019.
- ^ Indigenous Culture, Education and Globalization: Critical Perspectives from Asia, Springer, 23 Ekim 2015, s. 130, ISBN 9783662481592, 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 5 Ocak 2019
- ^ The Cambridge World History of Food, Volume 2, Cambridge University Press, 2000, s. 1151, ISBN 9780521402156,
Islam gave to Indian cookery its masterpiece dishes from the Middle East. These include pilau (from Iranian pollo and Turkish pilaf), samossa (Turkish sambussak), shir kurma (dates and milk), kebabs, sherbet, stuffed vegetables, oven bread, and confections (halvah).
- ^ Beyhaqi, Abolfazl, Tarikh-e Beyhaghi, p. 132.
- ^ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture Vol 1. Oxford: Oxford University Press. 2009. s. 236. ISBN 978-0-19-530991-1.
- ^ a b c "TBI Food Secrets: Unravelling the Fascinating History of the Samosa, India's Favourite Street Snack". The Better India (İngilizce). 4 Ocak 2017. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ "Samosas Recipe by Niru Gupta". NDTV Food. 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2021.
- ^ "Sambusa baraki". Taste Atlas. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Archived copy". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2019.
- ^ "Samoussas". 17 Haziran 2018. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Gems in Israel: Sabich - The Alternate Israeli Fast Food". 22 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Olive Trees and Honey: A Treasury of Vegetarian Recipes from Jewish Communities Around the World. Houghton Mifflin Harcourt. 2008. ss. 289-. ISBN 978-0-544-18750-4. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017.
- ^ "Lineups threaten to stall Fredericton's hot samosa market". CBC.ca. 30 Ocak 2007. 2 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ Fox (29 Temmuz 2009). "Patel couldn't give her samosas away". The Daily Gleaner. s. A1. 27 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ "South African English is lekker!". 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ "Samosas Banned: Islamist Group Calls The Pastry 'Offensive', Huffington Post, 07/29/2011". 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.