Omur
| Kemik: Vertebra | ||
|---|---|---|
 | ||
| Kemik ve fibröz kıkırdak yapısından oluşan omurganın bir parçası | ||
| Türkçe | omur | |
| Latince | vertebrae | |
Omur ya da vertebra, omurgayı oluşturan 33-34 kemikten her birine verilen bir addır. Kafatasının hemen altından başlayıp kuyruk sokumuna dek uzanırlar. Omurgada 7 adet boyun omuru (servikal vertebra), 12 adet sırt omuru (torasik vertebra), 5 adet bel omuru (lumbal vertebra), 5 sakral vertebra (sakrum) ve 4 de koksigeal (koksiks) vertebra bulunur. Bu vertebraların ilk 24 tanesi birbirine eklemler aracılığıyla bağlanmıştır. Bunlara presakral vertebralar denilir. Kalan 9 vertebradan daha üstteki 5 tanesinin birleşmesinden sakrum meydana gelmiştir. En altta bulunan küçük ve tam gelişmemiş 4 vertebranın birleşmesinden koksiks denilen kemik meydana gelmiştir. Bu vertebraların her birinin yapısı içlerinden geçen oluşumlara ve fonksiyonlarına göre değişiklik göstermesine karşın, hepsinin ortak özellikleri vardır.
Yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tüm vertebraların birçok ortak özelliği var ve bunların birçoğu torasik vertebranın farklı görünümleri incelendiğinde ortaya çıkmaktadır. Bir vertebranın gövdesi, omurga boyunca birincil ağırlık taşıma görevi gören büyük silindirik kemik kütlesidir. İntervertebral disk, omurga boyunca bir amortisör görevi gören kalın, sıvı dolu fibrokartilaj halkasıdır. Vertebralar arası eklem, iki vertebra gövdesi ve araya giren intervertebral diskin birleşiminden oluşmuştur. Her vertebra gövdesinin arkasında, hassas omuriliği barındıran ve koruyan vertebra kanalı bulunmaktadır. Pediküller, vertebra gövdesininin kısa, kalın kemik çıkıntılarıdır. Lamina, vertebral kanalın arka duvarını oluşturan ince kemik plakalarıdır. Her bir vertebra, birbiriyle eşleşen üst ve alt eklem yüzlerine sahiptir. Bir vertebranın alt yüzü, altındaki vertebranın üst yüzeyiyle birleşerek bir çift apofizeal eklem oluşturmuştur. Daha yaygın olarak faset eklemler olarak adlandırılan bu eklemler, vertebral hareketin yönünü yönlendirmeye yardımcı olmaktadırlar.[1]
Gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken embriyoda somitler oluşur ve bunların bir kısmı sklerotomlara dönüşür. Sklerotomlar, vertebraları, kaburga kıkırdağını ve oksipital kemiğin bir kısmını oluşturur. Somit içindeki ilk konumlarından, sklerotom hücreleri medial olarak notokord'a göç ederler. Bu hücreler, paraksiyel mezodermin diğer tarafındaki sklerotom hücreleri ile karşılaşır. Bir sklerotomun alt yarısı, her bir vertebra gövdesini oluşturmak için bitişik olanın üst yarısı ile birleşir.[2] Bu vertebra gövdesinden sklerotom hücreleri dorsal olarak hareket eder ve gelişmekte olan omuriliği sararak vertebra kemerini oluşturur. Diğer hücreler, kaburgaları oluşturmak için torasik vertebraların kaburga uzantılarına uzar.[3]
Bölgesel farklılıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tüm omurlar ortak anatomik özelliklere sahip olsalar da, belirli bir bölgenin benzersiz işlevini yansıtan farklı özelliklere de sahiptirler.
| Gövde | Üst eklem yüzü | Alt eklem yüzü | Spinöz uzantı | Vertebral kanal | Transvers uzantı | |
| Atlas (C1) | yok | dışbükey, yüzü üste dönük | az içbükey, yüzü alta dönük | yok, yerine küçük posterior tüberkül vardır | üzçgen şeklinde, servikal bölgede en büyük | servikal bölgede en geniş |
| Axis (C2) | vertikal uzanan dens isimli çıkıntı | çok az dışbükey, yüzü üste dönük | yassı, yüzü öne ve alta dönük | en büyük ve iki taraflı | geniş ve üçgen şeklinde | ön ve arka tüberkülleri oluşturuyor |
| C3 -C6 | genişliği derinliğinden fazla, unsinat uzantıları var | yassı, yüzü arkaya ve yukarıya dönük | yassı, yüzü öne ve alta dönük | iki taraflı | geniç ve üçgen şeklinde | ön ve arka tüberküller olarak tamamlanıyor |
| C7 | genişliği derinliğinden fazla | yassı, yüzü arkaya ve yukarıya dönük | tipik torasik vertebra için geçiş | geniş ve belirgin, rahatlıkla palpe edilebilir | üçgen şeklinde | ince ve belirgin, büyük ön tüberkül fazladan kaburga oluşturabilir |
| T9 | eşit genişlik ve derinlik, kaburgaların yapışmasl için kaburga eklem yüzleri | yassı, yüzü arkaya dönük | yassı, yüzü öne dönük | uzun ve sivri, aşağıya eğik | daire şeklinde, servikal vertebranınkinden küçük | kaburgaların tüberkülleri için kaburga eklem yüzleri |
| T1 ve T 10-T12 | eşit genişlik ve derinlik, T1'in birinci kaburga için tam yüzü ve ikinci kaburga için kısmi yüzü var; T10-T12'nin her birinin tam kaburga yüzü var | yassı, yüzü arkaya dönük | yassı, yüzü öne dönük | uzun ve sivri, aşağıya eğik | daire şeklinde, servikal vertebranınkinden küçük | T10-T12'nin kaburga eklem yüzleri olmayabilir |
| L1-L5 | genişliği derinliğinden fazla, L5 kısmen takozlu | kısmen içbükey, yüzü içe ve iç-arkaya dönük | L1-L4 kısmen içbükey, yüzü dışa ve dış-öne dönük; L5 yassı, yüzü öne ve kısmen dışa dönük | kalın ve kısmen dikdörgen şeklinde | üçgen şeklinde, kauda ekinayı içerir | uzun, laterale doğru eğri |
| Sakrum | kaynaşmış, ilk sakral vertebranın gövdesi belirgin | yassı, yüzü öne ve kısmen içe dönük | yok | yok, yerine çok sayıda spinöz tüberkül var | üçgen şeklinde, kauda ekinayı içerir | yok, yerine çok sayıda spinöz tüberkül var |
| Koksiks | 4 rudimenter (kalıntı) vertebranın birleşmesi | rudimenter | rudimenter | rudimenter | ilk koksiksde bitiyor | rudimenter |
Servikal vertebra
[değiştir | kaynağı değiştir]Servikal vertebranın enine uzantıları(prosessus), beyne doğru giderken vertebral arter için koruyucu bir geçit görevi gören enine foramenlere (delik) sahiptirler. Bu foramenler servikal vertebranın ayırıcı özelliğidir. C3-C7'nin küçük dikdörtgen gövdeleri, uncinate uzantılarla arkadan yana olarak sınırlandırılmıştır. Bu kanca benzeri unsinat uzantıların bitişik vertebralarla eklemlenmesi, gizli olmayan eklemleri oluşturmakta ve servikal vertebranın bu bölgesinin bir dizi istiflenebilir raf gibi görünmesini sağlamaktadır. Servikal bölgedeki dikenli uzantıların çoğu bifid veya iki uçludur ve vücudun her iki tarafındaki kaslar için bağlantı sağlar. C3-C7 boyunca apofizeal (faset) eklemlerin, yatay ve ön düzlemler arasında yaklaşık 45 derece olan bir düzlemde eğimli bir çatı üzerindeki zona gibi yönlendirildiği gözlemlenmiştir. Bu yönelim, bu bölgenin kinematiği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Birinci ve ikinci servikal vertebra diğerlerinden farklılıklar göstermektedir.[1]
Atlas (C1)
[değiştir | kaynağı değiştir]Yunan tanrısı Atlas'ın dünyanın yükünü sırtında taşıdığı söylenmektedir. İlk servikal vertebra, kafatasının ağırlığını destekleme işlevini yansıtan atlas olarak da adlandırılmaktadır. Atlas, esasen ön ve arka kemerlerle birbirine bağlanan iki büyük yan kütledir. Diğer ayırt edici özellikleri arasında, servikal bölgenin en büyüğü olan büyük transvers (enine) uzantıları olması yer almaktadır.[1]
Axis (C2)
[değiştir | kaynağı değiştir]Axis adını, baş ve üst servikal bölge arasındaki dönme hareketleri için tam anlamıyla dikey dönme ekseni olarak işlev gören, dens adı verilen büyük sivri uçlu kemiğin çıkıntısından almıştır. Axsisin (C2) üst yüzü, atlasın düzleştirilmiş çarpık yüzüyle eşleşecek şekilde nispeten düzdür. Bu konformasyon, atlasın, başın sola veya sağa döndürülmesi gibi, eksen üzerinde yatay düzlemde serbestçe dönmesine izin vermek için iyi tasarlanmıştır. C2'nin bifid spinöz uzantısı geniş ve aşikardır.[1]
Torasik vertebra
[değiştir | kaynağı değiştir]
12 torasik vertebra, keskin, aşağıya doğru yansıtılan spinal uzantıları ve büyük posterior, lateral olarak yansıtılan transvers (enine) uzantıları ile karakterizedir. Çoğu torasik vertebranın gövdesi ve transvers uzantıları, kaburgaların arka yüzü ile eklemlenme için kostal yönlere sahiptir. Çoğu kaburganın ön kısmı doğrudan veya dolaylı olarak sternuma bağlanmıştır. Bu nedenle kaburgalar, torasik vertebra ve sternum göğüs boşluğunun hacmini tanımlar.[1]
Lumbal vertebra
[değiştir | kaynağı değiştir]Vücudun üst üste binen tüm ağırlığını desteklemek için uygun, büyük, geniş gövdelere sahiptir. Gövdelerinin büyük olması lumbal vertebraların ayırıcı özelliğidir. Spinal uzantılar geniş ve dikdörtgendir, vertebra gövdesine sağlam, kalın laminalar ve pediküllerle bağlanmıştır. Üst lomber bölgenin faset eklemleri sagital düzleme yakın yönlendirilmiş, ancak alt bölgelerde (L4 ve L5) frontal düzleme doğru geçiş yapılmıştır.[1]
Sacrum
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sakrum, vertebral kolonun ağırlığını pelvise ileten üçgen bir kemiktir. Geniş yassı sakral çıkıntı ile eklemlenmiş ve lumbosakral bileşkeyi oluşturmuştur. Sakrumun arka (dorsal) yüzeyi dışbükey (konveks) ve pürüzlüdür. Çok sayıda bağ ve kas bağlantılarını içermektedir. Sakral kanal kauda ekinayı (omuriliğin alt ucundan uzanan periferik sinirler) barındırmakta ve korumaktadır. Dört çift dorsal sakral foramina (küçük delik), sakral sinirlerin dorsal dalını iletmektedir. Sakrumun anterior veya pelvik tarafında, dört çift ventral sakral foramina, sakral pleksusun çoğunu oluşturan spinal sinirlerin ventral dalını iletmektedir.[1]
Koksiks
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazen kuyruk kemiği olarak da anılan kuyruk sokumu, 4-5 kaynaşmış vertebradan oluşan küçük üçgen bir kemiktir. Kuyruk sokumu tabanı, sakrokoksigeal eklemi oluşturan alt sakrum ile eklemlenmiştir.[1]
Fonksiyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tüm vücudun dik durmasını ve ağırların gövdenin alt kısımlarına iletilmesi sağlar, yani dengeyi oluşturur.
- Vertebralar birleşerek eklemler yapar ve bu da vücudun temel hareketlerinin yapılmasını sağlar.
- Birleşerek vertebral forameni oluştururlar ve buradan omurilik geçer. Böylece omuriliği dış etkenlerden ve hızlı zedelenmekten korurlar.
Klinik önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Vertebra ile ilgili olarak birçok kalıtsal ve sonradan oluşan deformiteler mevcuttur. Vertebraların birleşerek oluşturduğu omurga, içinde omuriliği taşıdığı için bunların deformiteleri bazen hayati risk teşkil edebilir.
- Spina bifida (SB), gebeliğin ilk ayında fetüsün omurgasının düzgün kapanmamasından kaynaklanan nöral tüp defektidir (beyin, omurilik ve / veya koruyucu kılıflarının eksik gelişimini içeren bir bozukluk). SB ile doğan bebeklerin bazen omurgalarında sinirlerde ve omurilikte önemli hasarın meydana geldiği açık bir lezyon olmaktadır. Omurga açıklığı doğumdan kısa bir süre sonra cerrahi olarak onarılabilmesine rağmen, sinir hasarı kalıcıdır ve alt ekstremitelerde değişen derecelerde felç ile sonuçlanmaktadır. Hiçbir lezyon olmasa bile, uygun olmayan şekilde oluşmuş veya eksik omurlar ve buna eşlik eden sinir hasarı olabilir. Fiziksel ve hareketlilik zorluklarına ek olarak, çoğu bireyin bir tür öğrenme güçlüğü vardır. SB türleri şunlardır: miyelomeningosel, omuriliğin ve koruyucu kaplamasının (meninksler) omurgadaki bir açıklıktan çıkıntı yaptığı en şiddetli form; omuriliğin normal olarak geliştiği ancak meninksler ve omurilik sıvısı) bir spinal açıklıktan çıkıntı yapan meningoselli ve nöral tüpün kapandığı occulta.[4]
- Spinal disk herniasyonunda omurganın herhangi bir yerinde oluşabilen fıtıklaşmış bir disk yakındaki bir siniri tahriş edebilir. Fıtık olan diskin bulunduğu yere bağlı olarak, kol veya bacakta ağrı, uyuşma veya güçsüzlükle sonuçlanabilir.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h Mansfield., Paul Jackson (2019). Essentials of Kinesiology for the Physical Therapist Assistant (Third Edition). Mosby. ISBN 978-0-323-54498-6. OCLC 1229517578.
- ^ Thrall, Michael J. (2006). "Manual of Surgical Pathology, 2nd edition: Author: Susan C. Lester, Illustrators: Christopher A. French and Glenn Curtis, Elsevier Churchill Livingstone, Philadelphia, 2006". Diagnostic Cytopathology. 34 (9): 659-659. doi:10.1002/dc.20482. ISSN 8755-1039.
- ^ "Walker, Warren F. Vertebrate dissection. Philadelphia: W. B. Saunders Company, 1954. 331 p." Science Education. 38 (4): 328-328. Ekim 1954. doi:10.1002/sce.37303804139. ISSN 0036-8326.
- ^ "National Institute of Neurological Disorders and Stroke | National Institute of Neurological Disorders and Stroke". www.ninds.nih.gov. 21 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021.
- ^ "Herniated disk - Symptoms and causes". Mayo Clinic (İngilizce). 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021.
