Enflasyon
| Makale serilerinden |
 |
Enflasyon veya parasal şişkinlik, ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki genel artıştır. Bu genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılarak ölçülür.[1][2][3][4] Genel fiyat seviyesi yükseldiğinde, her bir para birimi daha az mal ve hizmet satın alır; sonuç olarak, enflasyon paranın satın alma gücünde bir azalmaya karşılık gelir.[5][6] TÜFE enflasyonunun tersi, mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesinde bir düşüş olan deflasyondur. Enflasyonun yaygın ölçüsü, genel bir fiyat endeksindekinin yıllık olarak yüzde değişimi olan enflasyon oranıdır.[7] Hanelerin karşılaştığı fiyatların hepsi aynı oranda artmadığından, bu amaçla genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılır.
Enflasyondaki değişiklikler, yaygın olarak mal ve hizmetlere yönelik reel talepteki dalgalanmalara (maliye veya para politikasındaki değişiklikler de dâhil olmak üzere talep şokları olarak da bilinir), enerji krizlerinde olduğu gibi mevcut arzdaki değişikliklere (arz şokları olarak da bilinir) veya kendi kendini gerçekleştirebilen enflasyon beklentilerindeki değişikliklere bağlanır.[8] Ilımlı enflasyon, ekonomileri hem olumlu hem de olumsuz yönde etkiler. Olumsuz etkiler arasında para tutmanın fırsat maliyetinde artış, yatırım ve tasarrufları caydırabilecek gelecekteki enflasyona ilişkin belirsizlik ve enflasyonun yeterince hızlı olması durumunda tüketicilerin gelecekte fiyatların artacağı endişesiyle stok yapmaya başlaması nedeniyle mal kıtlığı sayılabilir. Olumlu etkiler arasında nominal ücret katılığı nedeniyle işsizliğin azaltılması, merkez bankasına para politikasını yürütmede daha fazla özgürlük tanınması, para istifleme yerine kredi ve yatırımın teşvik edilmesi ve deflasyonla ilişkili verimsizliklerden kaçınılması yer almaktadır.
Avrupa'da ilk enflasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa'nın enflasyonla ilk karşılaşması olan fiyat devrimi ilk olarak tefecilerin günahkarlıklarına bağlandı. 1550'den itibaren de, Salamanca Üniversitesinin araştırmaları yoluyla İspanyol altınının ve gümüşünün kıta içine akmasına bağlandı. "İspanya'yı yoksul yapan" diye yazıyor bir yorumcu "onun zenginliğidir". Çağdaş tarihçilerin görüşü fiyatların vahşice dalgalanması ve hükûmetlerin bununla baş edebilmek için madenî paralarındaki altın ve gümüş miktarını tekrar tekrar azaltma çabalarıyla bulansa da, on altıncı yüzyıldaki genel eğilimin düzenli fiyat artışı olduğu tümüyle ortadadır. Örneğin madenî para kaynağı kısmen kısıtlı olan Fransa'daki tahıl fiyatları 1600'de 1500'e göre yedi kat fazlaydı.
Enflasyonun çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Enflasyon, genellikle talep şişkinIiği ve maliyet masraflarının kabarmasından ileri gelebilir. Maliyet enflasyonu ile talep enflasyonu, tavukla yumurta gibi, biri diğerinin sebebidir. Her ikisinin sebebi de ekonomide dengelerin bozulmasıdır. Bir diğer enflasyon türü de yerleşik enflasyondur.
- Talep enflasyonu: (En çok rastlanan) Talep enflasyonu, para bolluğundan dolayı daha fazla mal ve hizmet talep edilmesine ve fiyatların artmasına yol açan olaydır. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat tutarını aşması, talep enflasyonu meydana getirir. Bu çeşit enflasyon moneter (parasal) karakterli olabilir veya olmayabilir. Para ve kredi hacminin genişlemesi harcamalarda artışa ve fiyatlarda pahalılığa sebep olmuşsa, talep enflasyonu moneter karekterIidir.
- Maliyet enflasyonu: Maliyet enflasyonu, üretilen mal ve hizmetlerin maliyetinin sürekli artmasıdır. Emek, sermaye ve tabii kaynaklar gibi üretim faktörleri, üretilen mal ve hizmetlerin gerçek maliyetini oluşturur. Dolayısıyla bunların piyasa fiyatlarının artması, kaçınılmaz olarak maliyetlerin artmasını gerektirir. Başlıca şu sebeplerle ilgilidir:
- Dış ticaretin kısıtlanmış bir rejime bağlı bulunması ve gümrük vergilerinin aşırı derecede yüksek olması,
- Gider - istihlak - istihsal vergilerinin ağırlığı,
- Mali tekeller ve eksik rekabet koşulları,
- Faiz haddinin yüksekliği,
- Toplu sözleşmelerle ücretlere yapılan zamlar,
- Devalüasyon.
- Yerleşik Enflasyon: Bu enflasyon türü genellikle bir ülkede tüm bireyleri ve tüm sektörleri etkiler. Yerleşik enflasyon, bir ülkedeki emtia fiyatları yükseldiğinde ortaya çıkar ve ürün fiyatları yükseldiğinde de çalışanlar yaşam standartlarını korumak için daha yüksek ücretler talep eder. Bu durum genellikle artan harcama döngüsüne benzetilir ve sonsuza kadar devam eder.[9]
Enflasyonun hız ve şiddet dereceleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Enflasyonlar, hız ve şiddet derecelerine göre bir takım sınıflara ayrılabilir:
- Aşırı (hiper) enflasyon: Daima moneter karakterli olan bir talep şişkinliğidir. Emisyonun hızla kabarması, tüketime karşı talebi artırır. Bu, aşırı enflasyonun bir özelliğidir.Aylık enflasyon haddinin bir yıl boyunca en az %50 arttığı ve böylece yıllık enflasyon haddinin yaklaşık 13000 olduğu enflasyon türüdür.Bir enflasyon dolaşımındaki parayı tahrip etmekte, yabancı paraların ya da yabancı parayla mevduat hesapların yerli paranın yerini almasına sebep olur (bu olguya para ikamesi denir).
- Kronik (müzmin) enflasyon: Moneter karakterli olabilir veya olmayabilir. Bu tip enflasyonun özelliği, hızının düşük fakat süresinin uzun olmasıdır.
- Belirsiz enflasyon veya sürünen enflasyon: Özelliği fiyat yükselişlerinin yavaş bir tempo izlemesidir. Bu çeşit enflasyonda, para kıymetinin bir yıldan diğerine kaydettiği düşüklüğü çok defa faiz haddi telafi edebilir. Sürünen enflasyon, %3- %8 gibi tek haneli enflasyon haddine denir.
- Dört nala enflasyon: %25-%80 gibi iki haneli enflasyon haddine denir.
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Enflasyon, iktisadî faaliyetin akışını etkiler. Para dağılımı enflasyondan olumsuz etkilenir. Halkın bir kısmının geliri enflasyon hızından fazla ve bir kısmının geliri enflasyon hızından yavaş artar. Zengini daha zengin, fakiri daha fakir yapan bir durum hasıl olur.
- Satın alma gücünde zayıflamalar, sosyal huzursuzluklara yol açar. Spekülasyon kazançlar alınteri kazançlarına üstün gelir. Enflasyondan genellikle dar ve sabit gelirliler (memurlar) çok zarar görür. Çünkü gelirlerinin yükselen fiyat düzeyine intibak etmesi zordur. Ve yine enflasyondan en çok zarar görenler para halinde tasarruf yapmış olanlarla alacaklı bulunanlardır. Para değerini gücü de zayıflar.
- Buna karşılık enflasyon borçlular için avantajlıdır. Çünkü paranın değeri düştüğü için borçlarını daha kolaylıkla ödeyebilirler.
- Enflasyon devam ettiği sürece herkes değeri günden güne düşmekte olan parayı elden çıkarıp mala veya gayrimenkule yatırır. Bu yüzden her çeşit mala karşı talep artar. Böylece paranın tedavül sürati artarak para değerinin düşmesine sebep olur.
- Enflasyon üretim ve kalite üzerinde zararlı etkiler yapar. İş bulma kolaylığı ve kazançların rahatlığı, işçileri ve satıcıları kayıtsız, aldırış etmez davranışlara sürükler. Kolay kazanan ve pervasız harcayan bir zümrenin türemesi; her türlü malın sürülmesi fırsatını doğurur.
- Enflasyon, dış ödemeler dengesini de sarsar. Sermayeler; para değerinin emin ve para kirasının yüksek olduğu bölgelere açık veya gizli yollardan göç eder. Enflasyon hızı diğer ülkelerden az ise ihracatın tıkandığı ve ithal mallarına rağbetin arttığı görülür. Turizm gelirlerinin gelişme temposu yavaşlar ve vatandaşların dış seyahatlerdeki harcamaları çoğalır.
- Bütün bu olaylarda para (veya kredi) çokluğundan hareketlenen enflasyon hızlandıkça hızlanır ve artık bunun yanında para miktarındaki artışın etkisi önemsiz kalır.
Ülkelere göre
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ What Is Inflation?, Cleveland Federal Reserve, 8 Haziran 2023, 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Haziran 2023.
- ^ "Overview of BLS Statistics on Inflation and Prices : U.S. Bureau of Labor Statistics". Bureau of Labor Statistics. 5 Haziran 2019. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021.
- ^ Salwati, Nasiha; Wessel, David (28 Haziran 2021). "How does the government measure inflation?". Brookings Institution. 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
- ^ "The Fed – What is inflation and how does the Federal Reserve evaluate changes in the rate of inflation?". Board of Governors of the Federal Reserve System. 9 Eylül 2016. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
- ^ Why price stability? 2 Kasım 2005 tarihinde National and University Library of Iceland sitesinde arşivlendi Central Bank of Iceland, Accessed, 11 Eylül 2008.
- ^ Paul H. Walgenbach, Norman E. Dittrich and Ernest I. Hanson, (1973), Financial Accounting, New York: Harcourt Brace Javonovich, Incorporated. s. 429. "Ölçü Birimi ilkesi: Muhasebede ölçü birimi, en ilgili para biriminin temel para birimi olmalıdır. Bu ilke aynı zamanda ölçü biriminin istikrarlı olduğunu varsayar; yani, genel satın alma gücündeki değişiklikler temel mali tablolarda düzeltme gerektirecek kadar önemli görülmez."
- ^ Mankiw 2002.
- ^ Blanchard (2021).
- ^ iRefy (25 Haziran 2022). "Enflasyon Nedir? Aylık, Yıllık Enflasyon Nasıl Hesaplanır?". 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Enflasyon ve pahalılık arasındaki farka dair bir makale için 5 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "American Institute for Economic Research" sitesinde ABD Dolarının yıllara göre değişiminin hesaplanması23 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
