Üniversite
Üniversite, yükseköğretim kurumu ya da bilimtay[3] en üst seviyede eğitim verilen, araştırma yapılan ve bilgi üretilen kurumlardır. Araştırma alanları çoğunlukla (doğa bilimleri, sosyal bilimleri gibi) çeşitli disiplinlere ayrılan üniversiteler genellikle yüksek okul, lisans ve lisansüstü okullarından oluşurlar. Araştırma görevlileri ya da akademisyenler, yaptıkları özgün çalışmalar dolayısıyla doçent, profesör gibi çeşitli unvanlarla ödüllendirilirler. Çeşitli akademik disiplinlerde akademik dereceler verir. Üniversiteler genellikle farklı okullarda veya öğrenim fakültelerinde hem lisans eğitimi hem de lisansüstü eğitim sunar.
Üniversiteler akademik yönetim sistemine sahiptir. İdari olarak en üst düzey yetkilileri rektör ve rektör yardımcısı'dır. Fakülte, üniversite içindeki ayrı bölümlerdir. Fakültelerin başındaki en üst düzey görevli dekandır. Bir akademik bölüm (kafedra), belirli bir akademik disipline ayrılmış bir üniversite fakültesinin bir bölümüdür. Bir eğitim yılı genellikle iki sömestr'den (akademik yıl) oluşur. Eğitim genellikle 4 yıllık (bakalavr) ve 2 yıllık (magister) eğitimdir, bölümüne göre 5 ya da 6 yıllık olabilir. Başarılı mezunlara eğitimin tamamında diploma veya diplom verilir. Diploma ve derecesi almanın son adımı olarak tez savunması yapılır. Modern zamanda üniversiteler lisans derecesi, yüksek lisans, önlisans derecesi, magister derecesi, lisansüstü diploması, uzmanlık derecesi, doktoranturo, aspiranturo, bakalorya, lisantiat, doktora dereceleri vermektedir.
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Orijinal Latince universitas kelimesi genel olarak "tek bir vücut, bir toplum, şirket, topluluk, lonca, şirket vb. ile ilişkili bir dizi kişiyi" ifade eder. Kentsel yaşamın ve Orta Çağ loncalarının baş gösterdiği sırada, "prensler, papazlar veya bulundukları kasabalar tarafından verilen tüzüklerle genellikle güvence altına alınan toplu yasal haklara sahip öğrenci ve öğretmen dernekleri " ortaya çıktı. Dolayısıyla kelime anlamı buradan gelmektedir.
Modern kullanımda kelime, "Esas olarak mesleki olmayan konularda ders veren ve tipik olarak derece verme gücüne sahip bir yüksek öğretim kurumu" anlamına gelmektedir ve daha önceki vurgu, tarihsel olarak Orta Çağ'a uygulandığı düşünülen kurumsal organizasyonuna vurgu yapmaktadır.
Üniversite çalışanlarına eğitmen, araştırma profesörü, doçent, öğretim üyesi, doktor öğretim üyesi, yardımcı doçent, ordinaryüs, profesör, öğretim yardımcısı, araştırma görevlisi, çevirmen, okutman, öğretim görevlisi, öğretim planlamacısı, tutor, eksper, uzman'lar dahildir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Çağ Latince'sinde universitas terimi bir konu etrafında birleşen herhangi topluluk ya da kurum için kullanılırken, üniversite kelimesinin modern anlamı günümüzdeki kurumların temelini oluşturan kurumların oluşmaya başlamasıyla onları tanımlamak için kullanılan universitas magistrorum et scholarium yani kabaca "öğrenciler ve öğretmenler topluluğu" anlamına gelen deyişten türemiştir.[4] Osmanlı döneminde üniversite kavramı dârülfünun sözcüğü ile ifade edilmekteydi.[5] Öz Türkçeciler tarafından university sözcüğüne yapılan yanlış bir kökenlemeye (universe "evren" + city "kent") dayalı olarak üniversite anlamında evrenkent sözcüğünün kullanıldığı da görülmektedir.[6][7][8] Bazı sözlüklerde üniversite anlamında Latince universitas gibi birlik anlamına gelen[9][10] birdem sözcüğü de kayıtlıdır.[11][12]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzdeki üniversitelere temel oluşturan ilk kurum Antik Yunan filozofu Plato'nun MÖ 4. yüzyılda kurduğu Akademi'dir. Bu okulun kuruluş tarihine ve nasıl bir işleyişe sahip olduğuna dair kesin bilgiler yoktur. Antik Atina kentinin dışında bulunan "Akademi" adlı bölgedeki gymnasium'un yakınlarında Plato'nun sahip olduğu bir arazide, o ve onun gibi felsefe, bilim, tarih ve sanatla ilgilenen bir grup insanın düzenli toplantılarıyla tahminen MÖ 387'de başlamıştır.[13] Öğrenci öğretmen ayrımları bulunmayan, belirli bir ders programı ya da konu sınırlaması olmayan, en azından Plato'nun zamanında belirli bir doktrini savunmayan Akademi, büyük ihtimalle ortaya atılan problemlerin birlikte tartışılarak çözülmeye çalışıldığı bir yerdi.[14] Bu okul en az üç yüzyıl aynı yerde faaliyete devam etse de zaman içinde karakteri değişmiş, bu süre zarfında Plato'nun öğrencisi Aristo gibi pek çok filozof burada bulunmuştur.
Alimler bazen 859'da Fatıma el-Fihri tarafından cami olarak kurulan Karaviyyin Üniversitesi'ne (adı 1963'te verilmiştir) dünyanın en eski üniversitesi derler. Bazı akademisyenler, MS 970-972'de kurulan ve Mısır, Kahire'de bulunan El-Ezher Üniversitesi'nin dünyanın en eski derece veren üniversitesi ve dünyanın en eski ikinci üniversitesi olduğunu iddia ediyor.[15] George Makdisi de dahil olmak üzere bazı bilim adamları, erken Orta Çağ üniversitelerinin Haçlı Seferleri sırasında Endülüs, Sicilya Emirliği ve Orta Doğu'daki medreselerden etkilendiğini savundular. Avrupa'da bir tür kurumsal yapısına sahip ilk üniversiteler, Bologna Üniversitesi (1088), Paris Üniversitesi (c.1150, daha sonra Sorbonne ile ilişkilendirildi) ve Oxford Üniversitesi (1167) idi.
"Konstantinopoli Üniversitesi", 425 yılında yükseköğrenim kurumu olarak 425 yılında imparator naibi III. Michael tarafından 849 öğrenci tarafından öğrenci loncası olarak kurulmuştur. Bugünkü anlamda ilk üniversitelere Abbasiler döneminde Bağdat’ta rastlanır. Eski Yunan ve Roma dönemlerinde bazı yüksek eğitim ve öğretim teşkilatları olmasına rağmen bunların bugünkü anlamda üniversite niteliği yoktur. Batıda üniversiteler İslam medeniyetinin Endülüs Emevi Devleti vasıtasıyla Avrupa’ya girmesiyle başlar. Fas, Córdoba ve Gırnata üniversiteleri, ilim ve fennin kilise ve piskoposların tesirindeki ruhban sınıfına mensup öğretim üyeleri olan okullara girmesine vesile olarak, sadece hukuktan ibaret olan öğretim dalına tıp, astronomi, ilahiyat ve benzerlerinin de eklenmesini sağladı. O zamana kadar Avrupa kralları ve devlet adamları tedavi olmak için Córdoba Üniversitesinin Tıp Fakültesine gelirdi. Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi (1065), Osmanlılardaki ilk üniversite olan İznik Medresesi (1331) gibi misalleriyle de Selçuklu Hanedanı ve Osmanlılar döneminde hızla gelişen medrese müessesesi Tanzimat'a kadar fen derslerinde de söz sahibiydi (bk. Medrese). Fen dersleri kaldırılınca ilim ve fenni Endülüs Emevileri vasıtasıyla İslam medeniyetinden alan batı, doğuyu geçmeye başladı. Daha sonra (1863) Dârül-Fünun adı altında teşkilatlanan bu yüksek eğitim öğretim müessesesi çeşitli safhalardan sonra 1933’te İstanbul Üniversitesi olarak yeniden düzenlendi.
Batıda Bologna, Pavia, Revenna ve Paris adları altında gelişmeye başlayan ilk üniversiteler uzun süre piskoposların kontrolünde kalmaya devam etti. Hatta Bologna Üniversitesinin rektörleri öğrenciler tarafından seçilmekteydi. Öğrenciler nation denen dört gruba ayrılır ve her grubun lideri rektörün yanında yönetime katılırdı. Buna rağmen asıl yönetici ve söz sahibi kimseler piskoposluktan gönderilen ve kançı denen kimselerdi. Paris Üniversitesinde ise öğrencilerle birlikte öğretim üyeleri de o yönetimde rol alırdı. Fakat neticede yine kontrol piskoposluğundu. Sonraları üniversite rektörü piskoposluğa karşı otoritesini sağlayarak özerk hâle geldi. Bunu takiben papalığa bağlı olmayan İngiliz Oxford ve Cambridge üniversitelerinden sonra 14. yüzyıla kadar çeşitli Avrupa şehirlerinde üniversiteler kuruldu.
Dünyada üniversiteler
[değiştir | kaynağı değiştir]Üniversitelerin finansmanı ve organizasyonu dünyanın farklı ülkelerinde büyük farklılıklar göstermektedir. Bazı ülkelerde üniversiteler ağırlıklı olarak devlet tarafından finanse edilirken diğerlerinde finansman bağışçılardan veya üniversiteye devam eden öğrencilerin ödemesi gereken ücretlerden gelebilir. Bazı ülkelerde öğrencilerin büyük çoğunluğu yerel şehirlerinde üniversiteye devam ederken diğer ülkelerde üniversiteler dünyanın her yerinden öğrencileri çekmektedir ve öğrencileri için üniversitede konaklama sağlayabilirler.
Üniversite veya kolej türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Devlet üniversitesi
- Devlet üniversite sistemi
- Özel üniversite
- Dinî üniversite
- Vakıf üniversitesi
- Enstitü
- Özerk üniversite
- Eski yüksek öğrenim kurumları
- Orta Çağ üniversitesi
- İncil koleji
- Kampüs üniversitesi
- Kolej üniversitesi
- Toplum koleji
- Eklesiyastik üniversite
- Uygulamalı Bilimler Üniversitesi
- Hochschule
- İki senelik kolej (junior)
- Dört senelik kolej
- Hukuk okulu
- Liberal sanatlar koleji
- Erkek koleji
- Askerî kolej
- Ulusal üniversite
- Papalık üniversitesi
- Bölgesel üniversite
- Kamu politikası okulu
- Araştırma üniversitesi
- Konut koleji
- Uydu yerleşke
- Eğitim okulu
- Kardeş okul
- Yasal kolej
- Üniversite koleji
- Büyükşehir üniversitesi
- Sanal üniversite
- Meslek üniversitesi
- Vysoká škola
- İş koleji
- Teknik üniversite
- Kadın üniversitesi
- Uluslararası üniversite
- Saygın üniversite
- Öğretmen okulu
- Kamu politikası okulu
- Harp akademisi
- Gazetecilik okulu
- Sanat okulu
- Sirk okulu
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türkiye'de üniversiteler
- Türkiye'deki üniversiteler listesi
- Türkiye'deki üniversite müzeleri
- Üniversitelerarası Belgeleme Sistemi
- Üniversite ve kolejlere giriş
- Bilimler akademisi
- Alma mater
- Eğitim giriş sınavı
- Kolej giriş sınavı
- Matrikülasyon sınavı
- Bologna Süreci
- Sömestir tatili
- Üniversite Reformu
- Dünya Üniversite Oyunları
- Akademik kıyafet
- Akademik şapka
- Öğrenci aktivizmi
- Öğrenci hakları
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "UT scored higher in QS World University Rankings|University of Tartu". 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2020.
- ^ "University of Tartu|THE World University Rankings". 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2020.
- ^ "Dil Derneği Türkçe Sözlük". 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ Kubbealtı Lugati
- ^ Oktay Sinanoğlu, M. Turgay Tüfekçioğlu (1998), Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu ve Türkçe: matematik + bilim + gönül
- ^ Yılmaz ÇOLAK (2018), Muhafazakar Düşünce Dergisi Sayı 35: Akademide Sorun Ne?
- ^ Sevan Nişanyan (2013), Kelimebaz, s. 76
- ^ 1965, Publications de la Société d'histoire turque: VII. sér - Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 318
- ^ Reşit Rahmeti Arat (1986), Eski Türk şiiri, s. 318
- ^ Pamukkale Üniversitesi İngilizce Sözlük
- ^ Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk, s. 569: birdem de denilen evrenkentde
- ^ D. Nails, "The Life of Plato of Athens", in H. Benson (ed.), A Companion to Plato, Blackwell Publishing 2006.
- ^ J. Barnes, "Academy", E. Craig (Ed.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge 1998
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2022.
