Hominoidea
| Hominoidea | |
|---|---|
| |
| Lar Gibbon (Hylobates lar) | |
Klasipikasyong pang-agham 
| |
| Dominyo: | Eukaryota |
| Kaharian: | Animalia |
| Kalapian: | Chordata |
| Hati: | Mammalia |
| Orden: | Primates |
| Suborden: | Haplorhini |
| Infraorden: | Simiiformes |
| Parvorden: | Catarrhini |
| Superpamilya: | Hominoidea Gray, 1825 |
| Families | |
Ang bakulaw[1] o ugaw[1] (Ingles: ape) ang mga Lumang Daigdig na mga anthropoid mammal. Sa mas spesipiko, ito ay isang klado ng mga walang buntot na mga primadong catarrhine na kabilang sa superpamilyang Hominoidea. Ang mga bakulaw ay katutubo sa Aprika at Timog Silangang Asya.
Sa ilalim ng pangkasalukuyang pamamaraan ng klasipikasyon, mayroong dalawang mga pamilya ng mga species na hominoidea:
- Ang pamilyang Hylobatidae na binubuo ng 4 na henera at 16 na species ng mga gibon, kabilang ng Gibong Lar at ang Siamang, na kilala bilang isang kalipunan: ang mga mas maliit na bakulaw.
- Ang pamilyang Hominidae na binubuo ng mga orangutan, mga gorilya, tsimpansi, at mga tao[2] na kilala bilang kalipunang mga dakilang bakulaw o malaking bakulaw.
May ilang iba pang mga primado, katulad ng Bakulaw na Barbary, ang may nakakabit na salitang "bakulaw" sa kanilang mga pangkaraniwang pangalan (na karaniwang tinutukoy para sa kawalan ng buntot), ngunit hindi sila itinuturing na tunay na mga bakulaw ngunit sa halip ay mga tunay na unggoy.
Maliban sa mga gorilya at mga tao, mahusay umakyat sa mga puno ang lahat ng mga totoong bakulaw. Mas mainam na ilarawan sila bilang mga omniboro, naglalaman ang kanilang diyeta ng mga prutas, buto ng damo, at sa halos lahat ng mga pagkakataon ng ilang mga bilang ng karnet at imbertebrado—maaaring hinuli o napulot—kasama ng anumang bagay na makukuha at madaling tunawin sa tiyan. Katutubo sila sa Aprika at Asya, bagaman lumaganap ang mga tao sa lahat ng mga bahagi ng mundo.
Bihira ang karamihan sa mga uri ng mga bakulaw o nanganganib na mga uri na. Pangunahing panganib sa karamihan ng mga nanganganib na mga uri ang pagkawala ng mga tropikal na tirahang maulang-gubat bagaman may ilang populasyong lalong nalalagay sa panganib ng pagkawala dahil sa pangangaso para sa mga karne.
Klasipikasyon at ebolusyon
[baguhin | baguhin ang wikitext]
.jpg)
Ang mga primado ay humiwalay mula sa ibang mga mamalya noong mga 85 milyong taong nakakalipas.[3][4][5] Ang pinakamaagang mga fossil ng mga primado ay mula 55 milyong taong nakakalipas.
Ang mga maagang primado ay lumitaw sa Eurasya. Ang angkan ng primado na pinaglitawan ng mga ape na Aprikano at mga tao kabilang ang Dryopithecus ay lumipat patimog mula sa Europa o Kanluraning Asya tungo sa Aprika. Ang mga populasyong tropikal ng mga primadong natuklasan sa mga fossil bed ng panahong Eocene at Oligocene sa depresyong Faiyum ng timog kanlurang Ehipto ay nagsanga sa iba't ibang kasalukuyang nabubuhay na species na lemur ng Madagascar, mga loris ng Timog Silangang Asya, mga galago ng Aprika, at mga anthropoid: platyrrhine (mga Bagong Daigdig na unggoy), at mga catarrhine na kinabibilangan ng mga Lumang Daigdig na unggoy at mga dakilang bakulaw(great apes) na kinabibilangan ng mga tao.[6]
Noong mga 40 milyong taong nakakalipas, ang impraorden na Simiiformes ay nagsanga tungo sa mga pangkat na Platyrrhini (mga Bagong Daigdig na unggoy) at Catarrhini (Hominoidea at mga Lumang Daigdig na unggoy). [7] Ang mga hominoid(bakulaw) ay humiwalay mula sa mga Lumang Daigdig na unggoy sa pagitan ng 29 milyon at 34.5 milyong taong nakakalipas.[8] Ang Hylobatidae(mga gibbon) ay humiwalay mula sa Hominidae(mga dakilang bakulaw) noong mga 15-20 milyong taong nakakalipas. Ang Ponginae(mga orangutan) ay humiwalay mula sa Hominidae noong mga 12-15 milyong taong nakakalipas.[9] Ang mga ninuno ng mga orangutan o mga malapit na nauugnay rito ay maaaring kinakatawan ng mga fossil gaya ng Sivapithecus at Ramapithecus na natuklasan sa mga burol na Siwalik ng Pakistan. Ang mga gorilya ay humiwalay sa linya na tumutungo sa Pan(chimpanzee at bonobo) at tao noong mga 10 milyong taong nakakalipas.[10] Ang species na malapit sa huling karaniwang ninuno ng mga gorilya, mga chimpanzee, mga bonobo at mga tao ay maaaring kinakatawan ng mga fossil na Nakalipithecus na natagpuan sa Kenya at Ouranopithecus na natagpuan sa Gresya. Ang linyang Pan(chimpanzee at bonobo) ay humiwalay sa linya na tumutungo sa tao noong mga 6 hanggang 7 milyong taong nakakalipas. Pagkatapos nito, ang chimpanzee at bonobo ay naghiwalay noong kaunti sa 1 milyong taong nakakalipas.[11][12] Pagkatapos ng paghihiwalay ng mga chimpanzee at tao, ang linyang tumutungo sa tao ay nag-ebolb tungo sa henus na Australopithecus noong mga 4 milyong taong nakakalipas. Ito ay nagpalitaw sa iba't ibang species gaya ng Australopithecus afarensis, A. africanus, A. anamensis, A. bahrelghazali, A. garhi at A. sediba. Noong mga 2 milyong taong nakakalipas, ang Australopithecus ay nag-ebolb tungo sa henus na Homo na nagpalitaw naman sa iba't ibang mga species gaya ng mga neanderthal at mga tao.
Ang mga pamilya at mga umiiral na henera at species ng mga hominoid ay ang sumusunod:
- Superpamilya Hominoidea[13]
- Pamilya Hylobatidae: gibbon ("mga mas maliit na bakulaw")
- Genus Hylobates
- Lar gibbon o white-handed gibbon, H. lar
- Bornean white-bearded gibbon, H. albibarbis
- Agile gibbon or black-handed gibbon, H. agilis
- Müller's Bornean gibbon o grey gibbon, H. muelleri
- Silvery gibbon, H. moloch
- Pileated gibbon o capped gibbon, H. pileatus
- Kloss's gibbon o Mentawai gibbon or bilou, H. klossii
- Genus Hoolock
- Western hoolock gibbon, H. hoolock
- Eastern hoolock gibbon, H. leuconedys
- Genus Symphalangus
- Siamang, S. syndactylus
- Genus Nomascus
- Black crested gibbon, N. concolor
- Eastern black crested gibbon, N. nasutus
- Hainan black crested gibbon, N. hainanus
- Southern white-cheeked gibbon N. siki
- White-cheeked crested gibbon, N. leucogenys
- Yellow-cheeked gibbon, N. gabriellae
- Genus Hylobates
- Pamilya Hominidae: hominid ("mga dakilang bakulaw")
- Genus Pongo: orangutan
- Bornean orangutan, P. pygmaeus
- Sumatran orangutan, P. abelii
- Genus Gorilla: gorillas
- Western gorilla, G. gorilla
- Eastern gorilla, G. beringei
- Genus Homo: tao
- Tao, H. sapiens
- Genus Pan: chimpanzee
- Karaniwang Chimpanzee, P. troglodytes
- Bonobo, P. paniscus
- Genus Pongo: orangutan
- Pamilya Hylobatidae: gibbon ("mga mas maliit na bakulaw")
Tignan din
[baguhin | baguhin ang wikitext]Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ 1.0 1.1 English, Leo James (1977). "Bakulaw, ugaw". Tagalog-English Dictionary (sa wikang Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ M. Goodman, D. A. Tagle, D. H. Fitch, W. Bailey, J. Czelusniak, B. F. Koop, P. Benson, J. L. Slightom (1990). "Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids". Journal of Molecular Evolution. 30: 260–266. doi:10.1007/BF02099995.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link) - ↑ Lee, M. (1999). "Molecular Clock Calibrations and Metazoan Divergence Dates". Journal of Molecular Evolution. 49 (3): 385–391. doi:10.1007/PL00006562. PMID 10473780.
{{cite journal}}: Unknown parameter|month=ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Scientists Push Back Primate Origins From 65 Million To 85 Million Years Ago". Science Daily. Nakuha noong 2008-10-24.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Tavaré, S., Marshall, C. R., Will, O., Soligo, C. & Martin R.D. (Abril 18, 2002). "Using the fossil record to estimate the age of the last common ancestor of extant primates". Nature. 416 (6882): 726–729. doi:10.1038/416726a. PMID 11961552.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link) - ↑ Kordos L, Begun D R (2001). "Primates from Rudabánya: allocation of specimens to individuals, sex and age categories". J. Hum. Evol. 40 (1): 17–39. doi:10.1006/jhev.2000.0437. PMID 11139358.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Robert W. Shumaker & Benjamin B. Beck (2003). Primates in Question. Smithsonian Institution Press. ISBN 1-58834-176-3.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Apes, Monkeys Split Earlier Than Fossils Had Indicated/". redOrbit.com. 8 Enero 2005. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 Hulyo 2011. Nakuha noong 6 Pebrero 2013.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ http://www.orangutan.org/orangutan-facts/orangutan-biology
- ↑ http://www.abc.net.au/science/articles/2012/03/08/3448783.htm
- ↑ Won, Yong-Jin; Hey, Jody (13 Oktubre 2004). "Divergence population genetics of chimpanzees". Molecular Biology & Evolution. 22 (2): 297–307. doi:10.1093/molbev/msi017. PMID 15483319.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Fischer, Anne; Wiebe, Victor; Pääbo, Svante; Przeworski, Molly (12 Pebrero 2004). "Evidence for a complex demographic history of chimpanzees". Molecular Biology & Evolution. 21 (5): 799–808. doi:10.1093/molbev/msh083. PMID 14963091.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Groves, C.P. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (mga pat.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (ika-3rd (na) edisyon). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 178–184. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)