Gjuha palatine gjermane
| Palatine gjermane | |
|---|---|
Familje gjuhësore | Indo evropiane
|
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-3 | pfl |
| Glottolog | pala1330 |
Palatina gjermane ose Pfaelzisch (Pälzisch, gjermanisht: Pfälzisch) është një dialekti franko-perendimor i gjermanishtes që flitet në Luginën e sipërme të Rhinet afërsisht në një zonë midis qyteteve të Zweibrücken, Kaiserslautern, Alzey, Worms, Ludwigshafen am Rhein, Mannheim, Heidelberg, Speyer, Landau, Wörth am Rhein dhe kufiri me rajonin Alsace në Francë, por edhe më gjerë. Pensilvania gjermane, ose Pensilvania holandeze zbritet kryesisht nga dialektet palatineze gjermane të folura nga gjermanët që emigruan në Amerikën e Veriut nga shekulli i shtatëmbëdhjetë deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë dhe që zgjodhën të mbajnë gjuhën e tyre amtare. Swabianët e Danubit në Kroaci dhe Serbi gjithashtu përdorin shumë elementë të saj. Normalisht, një dallon Pfälzisch folur në pjesën perëndimore të Palatinate (Westpfälzisch) dhe Pfälzisch folur në pjesën lindore të Pfalz (Vorderpfälzisch). Termi anglisht Palatine i referohet rajonit të Pfalzit ku fliten këto dialekte.
Disa shembuj të dallimeve në mes Gjermanihtes të Lartë dhe Pfälzisch janë:
| Vorderpfälzisch | Westpfälzisch | Gjermanishtja e Lartë | Shqip |
|---|---|---|---|
| Mais | Mais | Mäuse | minj |
| Lais | Lais | Läuse | morrat |
| Grumbeea | Grumbeer | Kartoffel | patate |
| Schnook | Schdeschmick | Stechmücke | mosquito |
| Bääm | Bääm | Bäume | pemë |
| Bää | Bää | Beine | këmbë |
| Schdää | Schdää | Stein | guri |
| soi | sei | sein | tij (posesiv) / të jetë |
| unsa | unser | unsere | yni |
| net (nit) | net | nicht | nuk |
| dowedder/dewedda | degeche | dagegen | kundër |
| Fisch (Fusch) | Fisch | Fisch | feshk |
| ebbes | ebbes | etwas | diëka |
| Ärwett | Arwett | Arbeit | punë |
| Doa | Dor | Tor | portë |
| Abbel | Abbel | Apfel | mollë |
| hawwe | hann | haben | ka |
| Haffe | Hawwe | Kochtopf | tenxhere (tigan) |
Disa shembuj të shqiptimit të fjalisë në Vorderpfälzisch do të ishin:
Isch habb's'm schunn vazehlt, awwa där hod ma's nit geglaabt.
Në Westpfälzisch:
Ich hann's'm schunn verzehlt, awwer er had mer's net geglaabt.
Në gjermanishten standarde, fjalia do të lexonte si të tillë:
Ich hab's ihm schon erzählt, aber er hat's mir nicht geglaubt.
Në përkthimin në gjuhën shqipe do të ishte:
Unë i kam thënë atij, por ai nuk më besoi.
Hasche aa Hunger? (Westpfälzisch)
Hoschd ach Hunga? (Vorderpfälzisch)
Në gjermanishten standarde, fjalia do të lexonte si të tillë:
Hast du auch Hunger?
Në përkthimin në gjuhën shqipe do të ishte,
A je edhe ti i uritur?
Prononcimi dhe gramatika ndryshojnë nga rajoni në rajon (madje edhe nga qyteti në qytet). Palatina gjermanë shpesh mund të tregojnë pjesën e Pfalzit apo edhe fshatin ku janë folësit e tjerë.
Në mënyrë gramatike, të gjitha dialektet palatine ndajnë karakteristikat që genitive nuk përdoren (zëvendësohen me përdorimet e dative, me ose pa von) dhe se shumica e foljeve nuk kanë një kohë të kaluar të papërsosur, vetëm të përsosur.