Plemstvo
| Plemstvo nobilitas | |
|---|---|
 | |
Plemstvo (latinski: nobilitas) je ime za društvenu grupu - ljudi koji su nosioci plemićkih titula.[1]
Plemstva ima u različitim civilizacijsko-kulturnim sredinama, nastalo je uzdizanjem pojedinih porodica čija se moć bazirala na vlasništvu nad zemljom i vladavinom nad ljudima nižega društvenog položaja.[2]
Kao vladajući društveni sloj u evropskim monarhijama plemstvo se održalo sve do Francuske revolucije, točnije do perioda stvaranja modernih nacionalnih država (druga polovica 19 -prva polovica 20. vijeka).[2]
Rađanje evropskog plemstva vezuje se uz feudalizam i srednji vijek, iako su određene karakteristike te društvene grupe bile su prisutne već u Rimskom Carstvu. Tako se latinskim terminom - nobilitas romana označivala pravna kategorija privilegiranog sloja rimskih senatora - patricija koja je vladala plebejcima.
Slična grupa senatora postojala je i u Konstantinopolu. Pored te društvene grupe u Rimskom Carstvu postojalo je i niže - nasljedmo provincijsko plemstvo. U periodu između antike i ranog srednjeg vijeka pojam nobilitas imao je višestruko značenje. Tom titulom su se kitili građani da istaknu svoje porijeklo iz slobodnog i vladajućeg plemena, ili uglednog roda i porodice a često i oni koji su bili samo slobodnjaci a ne robovi.[2]
Nastanak srednjovjekovnog plemstva povezan je sa razvojem feudalizma i Franačkog carstva. Iako postoje različite teorije o nastanku plemstva, smatra se da je usko povezano uz Dinastiju Merovinga (6. vijek-7. vijek). U to je vrijeme franački historičar iz 6. vijek Gregor od Toursa spominje društvenu grupu - maiores natu (viših po rođenju). Dolaskom na vlast Dinastije Karolinga u 8. vijeku počinje se razvijati sloj novoga plemstva, čija su nasljedna prava kodificirana vazalnim odnosom prema vladaru i činjenicom da im je vladar donirao feud (beneficium). Širenjem franačkoga carstva nastalo je visoko plemstvo-honores) iz čijeg je kruga nastalo dvorsko plemstvo; vojvode, markgrofovi i grofovi, koji su za svoju odanost vladaru dobivali goleme feude.[2]
Specifičan razvoj srednjovjekovnoga plemstva može se pratiti i u Bizantskom Carstvu, u kojem se od 8 do 9. vijeka formirala nova bizantska aristokracija, koja će u 10. vijeku postati državna adminstracija. Istovremeno je nastala i vojnička aristokracija, koja je svoj utjecaj i status izgradila na ratovima protiv Saracena. I druge su evropske zemlje tokom ranog srednjeg vijeka imale vlastite specifičnosti u rađanju plemstva, ali im je zajedničko bilo to da se za tog perioda jasno definirala latinska terminologija kojom se plemstvo označava; nobiles, proceres, primates, optimates, illustres, maiores, magnates, barones, domini...[2]
Iako su pojedini srednjovjekovni hagiografi i kroničari (koji su najčešće i sami bili plemići), glorificirali plemstvo kao ljude visoka roda i superiornih fizičkih i moralnih karakteristika, u stvarnosti su plemići prvenstveno bili određeni svojim vazalnim odnosom i lojalnošću prema vladaru.[2] Uz kog su morali biti u vojnim kampanjama i za kog su provodili sudsku vlast. Kako su praktički u svojim rukama imali svu vlast, imali su veliku autonomiju, pa su često dizali bune i rušili svoje monarhe.
Bogatstvo evropskog plemstva u tom je periodu zavisilo je u prvom redu o veličini feuda jer se tadašnja ekonomija bazirala na poljoprivredi. Osim nasljednoga prava nad vlastitim feudom i prihoda od sudovanja potčinjenim podanicima, njihovom bogatstvu znatno su pridonosili različiti oblici rente (radna, naturalna, novčana). Unutarnja hijerarhija plemstva u srednjem i novom vijeku također je bila jasno definirana. Tako je plemstvo bilo podijeljeno na visoko (magnati, vojvode, kneževi. grofovi) i niže plemstvo. Rodbinsko povezivanje između pripadnika višeg i nižega plemstva bilo je rijetko pa je plemstvo kao društvena grupa bilo izolirano od ostalih društvenih grupa.[2]
Studije plemstva Zapadne Evrope za period 12. vijeka pokazuju da su plemićke porodice imale ozbiljan problem da se održe, pa je tako u u tom vremenu izumrlo čak 25 do 50% takvih porodica. Glavni uzroci bili su velika smrtnost djece, neplodnost, česti ratovi i podjela nasljednih feuda, na sve sitnije dijelove sve do osiromašenja pojedinih grana porodice i njihova izumiranja. Prosječan život plemićkih porodica po Zapadnoj Evropi trajao je samo tri do šest generacija. Kako bi izbjegle takvu sudbinu, neke porodice davala su svoju djecu u crkvene redove.[2]
Pored tog od kraja 13 i tokom 14. vijeku u pojedinim monarhijama je zakonski ograničeno dijeljenje i parcelizacija feudalnih imanja u korist najstarijega sina - primogenitura.
Počevši od 11. vijeka po mediteranskim srednjovjekovnim komunama nastala je specifična grupa plemstva -patricijat. Oni su vladali svojim komunama kao izabrani članovi komunalnih vijeća i gradske adminstracije (knez, sudac, rektor). I oni su imali feude, ali puno manje od onih po kontinentalnoj Evropi.[2]
Od 15. vijeka historija plemstva čvrsto je povezana s procesom formiranja centraliziranih država. Jedan od efekata tog procesa, bio je da se ugled stečen na bojnom polju, više nije toliko cjenio, kao položaj u dvorskoj hijerahiji. U vrijeme apsolutnih monarhija, počeo je razvoj kapitalizma, sa buržuazijom kojoj je omogućeno kupovanje plemićkih titula pa je tako nastalo novo plemstvo.[2]
U Kraljevini Francuskoj se pred kraj Ancien Régima staro plemstvo vojničkoga porijekla - noblesse d’épée (plemstvo mača), počelo osjećati ugroženim od novog plemstva -noblesse de robe (plemstvo toge). U Kraljevini Engleskoj se taj proces desio nešto ranije pojavom gentryje. U isto vrijeme su njemački plemići - junkeri u Kraljevini Pruskoj, a nakon tog i u Carskoj Njemačkoj, postali vodeći kapitalisti i industrijalci sve do 1945.[2]
Nakon Francuske revolucije počeo je proces oduzimanja plemićkih privilegija, od specijalnih sudova do ukidanja dijeta, a time i političke moći. Plemstvo i danas postoji u brojnim monarhijama, a najpoznatije je u Ujedinjenom Kraljevstvu u kom postoji od Williama Osvajača 1066. Vremenom je britansko plemstvo stratificirano kao Perstvo.[1]
- Plemstvo (sh)