Historija Maroka
Historija Maroka obilježena je berberskim naseljavanjem i rimskom vladavinom u starom vijeku, islamizacijom i lokalnim dinastijama u srednjem vijeku, francuskom i španskom kolonizacijom u novom vijeku, te ostvarenjem samostalnosti 1956. godine.
Najstariji prahistorijski ostaci ljudskih predaka na području današnjeg Maroka otkriveni su u Saléu i starost im se datira na oko 400.000 godina, dok su u pećini Džabal-Irhud otkriveni ostaci homo sapiensa stari oko 160.000 godina. Oko 2000. pne., u vrijeme kada je Magreb bio vlažniji nego danas, uz mediteranski obalni pojas cvala je neolitička kapsijska kultura, a na njegovim sjevernim obalama primjetan je i utjecaj kultura pokala.
Berberski narodi su već između 8000. pne. i 2000. pne. naseljavali Sjevernu Afriku. Od 1100. pne. nastaju prva fenička trgovačka naselja, koja od 7. vijeka pne. bivaju preuzeta od Kartage koja je oformila svoja sjedišta na teritoriji današnjeg Maroka. U 3. vijeku pne. u unutrašnjosti zemlje stvara se Kraljevina Mauritanija, nastala spajanjem više berberskih plemena.[1]
Nakon pada Kartage 146. pne. u Trećem punskom ratu, konačnu vlast na obali, kao i u unutrašnjosti nad Mauritanijom, preuzima Rimsko Carstvo, a 33. pne. ovo područje pada pod rimski protektorat. Godine 42. postaju rimske provincije kao Mauretania Tingitana s glavnim gradom Tingisom (danas Tanger) i Mauretania Caesariensis s glavnim gradom Cezarejom (danas Cherchell u Alžiru). Kao zaštitu od berberskih plemena iz Sahare, rimski vladari grade zid limes na jugu provincije.
Godine 429. u Sjevernu Afriku prodiru Vandali i ostaju do 477. godine u Tangeru i Ceuti. Pod carem Justinijanom I trupe Istočnog Rimskog Carstva dolaze do Gibraltarskog tjesnaca.
Oko 700. godine Arapi prodiru prema zapadu i islamiziraju berbersko stanovništvo, koje i dalje ostaje autonomno. Iz tog vremena potječe ime regije Magrib, od arapske riječi za zapad ili zalazak Sunca, što je današnje službeno ime Maroka (al-Maghrib). Godine 711. islamizirani berber Tarik ibn Zijad, sa svojim konjanicima, osvaja dijelove gotskog područja današnje Španije. Po njemu mjesto prelaza tjesnacaa nosi ime Gibraltar (arap. Džabal-Tarik). Arapi nisu mogli slomiti otpor stanovništva u Sjevernoj Africi, pa se protiv kalifove vlasti dižu oko 750. godine česti ustanci. Godine 789. Mula Idriz poznat kao Idriz I, čiji su patrilinearni potomci poznati kao dinastije Idrisidi, osniva arapsko-islamsku dinastiju Maroka sa glavnim gradom Fesom koja je bila do 10. vijeka centar islama u Sjevernoj Africi. Dinastija Idrisa vlada do 902. godine, kada vlast preuzima dinastija Omajada. Od 1062. do 1147. godine vladaju Almoravidi, pripadnici jedne berberske sekte, premještajući glavni grad u Marrakech. Slijedeća dinastija su Almohadi od 1147. do 1269. godine, kojima je Maroko centar njihovog carstva, koje se proteže od Sicilije na istoku, preko Atlasa sve do Španije. Od 1269. do 1465. godine vladaju Merinidi. Za njihove vlasti Fes biva centrom nauke i umjetnosti. Nakon dinastije Merinida, vlast osvaja dinastija Beni Ouatas, sve do 1548. godine, kada na vlast dolaze Saadieri i vladaju do 1669. godine.[1]
Početkom 16. vijeka, nakon rekonkviste, Portugalci i Španci počinju graditi uporišta na marokanskoj obali. Španci su zauzeli Sidi Ifnu i Melillu, a oko 1520. godine Portugal konrolira sve važnije luke u Maroku. Za vrijeme vladavine dinastije Saadira, razvijaju se trgovinske veze sa evropskim državama, a Francuska otvara svoje konzulate u većim lučkim gradovima. Pod dinastijom Alida oslobađa se većina lučkih gradova od španske i portugalske vlasti, osim Ceute, Melille i Sidi Ifne, koji ostaju španski. Godine 1777. Maroko je prva država koja je priznala Sjedinjene Američke Države. Od 1783. godine kada je potpisan Sporazum o prijateljstvu Maroka i Sjedinjenih Američkih Država od strane američkih predsjednika Johna Adamsa i Thomasa Jeffersona i sultana Muhameda III datiraju najduži neprekinuti prijateljski odnosi SAD-a sa nekom drugom državom. Nakon osvajanja Alžira 1830. godine, Francuska pokušava proširiti svoje utjecaje u Maroku. Od 1843. do 1844. dolazi do rata, u kom su marokanske trupe poražene.[1]
Preko Alžira 1904. godine, Francuska širi svoj privredni i politički utjecaj u Maroku. Kroz planirani protektorat Francuske, Njemačka smatra svoje kolonijalne interese ugroženima, što je uzrok Prve marokanske krize. Godine 1905. car Vilim II posjetio je demonstrativno marokanskog sultana u Tangeru. Mogući rat je spriječen na mirovnoj Konferenciji u Algecirasu 1906. godine.
Imperijalni motivi Francuske i Njemačkog Carstva su centralni problem Druge marokanske krize 1911. godine. Kao prijetnju Njemačka šalje topovnjaču Panther u Agadir. Konflikt je riješen sa Dogovorom Maroko-Kongo, kojim je priznat francuski protektorat u Maroku. Godine 1912. Francuska i Španija dijele Maroko u dvije interesne sfere. Pod špansku upravu dolaze sjeverni dijelovi i područja Ifni i Tarfaya. Formalno sultan zadržava vlast. Tanger je 1923. dobio međunarodni status. Od 1930. godine, pod sultanom Muhamedom V raste otpor protiv kolonijalnih vlasti i formira se arapski nacionalni nezavisni pokret. Partija za nezavisnost (al-Hizb al-Istiklal) osniva se 1944. godine.
Godine 1953., zbog svoje nacionalističke politike, sultan je protjeran na Madagaskar i francuska uprava postavlja njegovog strica Muhameda VI za sultana. Ustanci naroda i međunarodni protesti prisiljavaju Francuze 1955. godine na odricanje kolonijalne vlasti. Muhamed V se vraća u zemlju.
Godine 1956. Francuska i Španija priznaju nezavisnost zemlje pod Muhamedom V. Od 1957. godine Maroko je kraljevina. Nakon kraljeve smrti 1961. godine, na prijestolje dolazi njegov sin Hasan II.
Nakon davanja nezavisnosti Zapadnoj Sahari od strane Španije, Mauritanija i Maroko dijele Zapadnu Saharu. Nedugo nakon toga dolazi do oružanih sukoba između marokanske armije i jedinica POLISARIO-a, koje su bile potpomognute alžirskim trupama. Godine 1975. nakon otkrića zaliha fosfata u Zapadnoj Sahari, Hasan II započinje napad sa 350.000 vojnika na španski dio Sahare, tzv. Zelenim maršom, te najprije pripaja jedan dio, a onda cijelu oblast. Ovaj akt međunarodna zajednica proglašava aneksijom. Front POLISARIO proglašava u egzilu Demokratsku Arapsku Republiku Saharu, a 1979. godine Mauritanija potpisuje mirovni sporazum sa POLISARIO-om i povlači se iz zaposjednutih dijelova. Marokanske trupe mijenjaju mauritanijske, a od tada traju oružani sukobi u Zapadnoj Sahari. U augustu 1988. godine, marokanska vlada pod pritiskom međunarodne izolacije, na inicijativu Ujedinjenih naroda, potpisuje primirje, te se odlučuju o rapisivanju referenduma o budućnosti okupirane teritorije. Do 1991. godine dolazi do oružanih sukoba sa POLISARIO-m, oslobodilačkom armijom Zapadne Sahare. Maroko naseljava područje Zapadne Sahare, dok veliki broj izbjeglica stanovništva Sahrauis živi u izbjegličkim logorima u Alžiru. Nakon protesta naroda protiv autoriterne vlasti, početkom 1990-ih, državne vlasti započinju demokratizaciju zemlje.
Početkom demokratizacije smatraju se parlamentarni izbori u novembru 1997. godine, koje su dobili lijevo orijentirana opozicija pod vođstvom Jusufija.
Maroko sa Španijom ima nekoliko neriješenih teritorijalnih problema sa španskim eklavama Ceuta i Melilla kao i sa otocima Isla Perejil i Chafarinas, Alhucemas und Vélez de la Gomera. Maroko ne priznaje suverenitet Španije nad ovim područjima. Sukob je eskalirao 2002. godine kad su marokanske trupe zauzele otok Isla Perejil. Brzom intervencijom španske vojske, otok je vraćen pod upravu Španije, a marokanski vojnici su vraćeni u Maroko bez oružanog sukoba. Sukob je suzbijen uz pomoć Evropske Unije i SAD.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 (de) Harenberg Länderlexikon, Harenberg Länderlexikon Verlag, 1998. ISBN 3-611-00681-5
