Suveranitad

L’evla sco simbol da la pussanza statala (Reichstag, Berlin)

Il term suveranitad (franzos souveraineté, dal latin mesaun superanus ‹situà sisura›, ‹superiur›) designescha en la scienza dal dretg l’abilitad d’ina persuna natirala u giuridica da sa preschentar giuridicamain a moda dal tuttafatg autonoma. Quest’abilitad d’autodeterminaziun è segnada da l’independenza dal subject da dretg e sa differenziescha dal stadi da determinaziun externa. En la scienza politica designescha il term l’abilitad d’ina instituziun da furmar entaifer in urden politic il sulet punct da partenza da l’entira pussanza dal stadi. Il term è surtut sa furmà en il 16avel tschientaner en rom da la teoria da l’absolutissem dal filosof dal stadi franzos Jean Bodin.

Istorgia da la noziun

Pagina da l’ediziun originala da ‹Les Six Livres de la République› (1576)

En si’ovra ‹Les Six Livres de la République› definescha Jean Bodin (1529/1530–1596) il term ‹suveranitad› sco cumpetenza da decisiun finala entaifer il stadi. Tenor la concepziun da la pussanza absoluta da Bodin dueva questa cumpetenza adina cumpeter be al retg, esser indivisibla e pussibilitar al regent da legiferir a moda lianta er cunter la voluntad dals subdits.

La pretensiun da Bodin ch’il stadi basegnia ina pussanza absoluta e munida cun responsabladad finala è da vesair en connex cun las guerras burgaisas confessiunalas en Frantscha. Pervi da quellas considerava Bodin sco periclitada l’abilitad dal stadi da schliar conflicts a moda paschaivla. Sulettamain la concentraziun illimitada da tut la pussanza legala e fisica en ils mauns dal retg pudeva garantir tenor Bodin segirezza e pasch en il pajais. Bodin po uschia vegnir chapì sco precursur dal monopol da pussanza dal stadi.

En quest senn ha la noziun da la suveranitad giugà en l’epoca da la renaschientscha ina rolla centrala tar la furmaziun dal sistem da stadis europeic. Quella ha furmà in postulat dal dretg statal cun agid dal qual prinzis e citads pudevan rebatter revendicaziuns da pussanza ‹estras› da vart d’acturs or da la politica, l’economia u la religiun sin lur territori cun als retrair la basa da lur legitimitad. Il regent legitim è il suveran.

Tgi dastga exequir en il stadi la suveranitad, tgi sa participar vi da quella? Il dretg statal dal Sontg Imperi roman dal temp modern tempriv era segnà dal dualissem tranter l’imperatur tudestg ed ils stans imperials. Ils scienziads discurrivan perquai per part, adattond la tesa da Bodin, d’ina suveranitad dubla u duala. A la secularisaziun da la noziun da la suveranitad è suandada la centralisaziun en l’absolutissem. Perdend l’aristocrazia, ils stans e las citads privilegiadas pli e pli lur pussanza e cumpetenza politica, economica e religiusa, è il term sa concentrà sin quel ch’exequiva quella sco sulet, numnadamain sin il monarc. En la fasa da las revoluziuns burgaisas è la revendicaziun da pussanza territoriala – vul dir il dretg sin il territori che surpassa la pura dominanza da quel – vegnì cumplettà cun l’idea da la naziun. La suveranitad è dapi lura naziunala ed il stadi naziunal furma il suveran.

Suveranitad en il dretg internaziunal

Entaifer il dretg internaziunal signifitga suveranitad l’independenza d’in stadi d’auters stadis (suveranitad vers anora) e l’autodeterminaziun da quel en dumondas da l’atgna concepziun statala (suveranitad vers anen). La suveranitad exteriura d’in stadi consista pia en quai che quel è suttamess directamain al dretg internaziunal (suveranitad statala), entant che sia suveranitad interna è segnada da l’abilitad d’organisar l’agen urden statal a moda autonoma (en il senn modern: suveranitad dal pievel). En in senn strictamain monistic vegn percunter partì d’ina unitad per princip da la suveranitad statala, pia senza differenziar tranter suveranitad interna ed exteriura.

La revendicaziun da suveranitad (exteriura) d’in stadi concurra cun la voluntad suverana d’auters stadis, la quala è – dal puntg da vista formal – mintgamai equivalenta. Il dretg internaziunal che sa basa sin il princip da l’egualitad da stadis suverans metta terms a la pretensiun da suveranitad. Istoricamain sa basavan ils cunfins per ordinari surtut sin la politica da pussanza; en la chapientscha moderna èn stadis acturs, als quals vegn mess terms en l’exercizi da lur voluntad betg be tras las relaziuns da la politica da pussanza, mabain er tras il dretg internaziunal.

Critica envers la noziun da la suveranitad

Darar è la suveranitad dal pievel perceptibla a moda uschè directa sco tar la tschentada da cumin (Glaruna)

L’idea oriunda da Jean Bodin da l’independenza absoluta dal stadi areguard sias fatschentas internas ed exteriuras frunta ozendi pli e pli sin ses cunfins. La suveranitad exteriura dals stadis en il senn classic è s’indeblida entras l’influenza creschenta dal sistem internaziunal d’organisaziuns interguvernamentalas e supranaziunalas; a medem temp è s’augmentada l’interdependenza politica ed economica tranter ils stadis. Da l’autra vart han ils stadis retschet adina dapli la pussaivladad da furmar la politica internaziunala ensemen cun auters stadis da medema posiziun. En quest connex han els delegà parts da lur pussanza ad organisaziuns supranaziunalas sco l’Uniun europeica u EURATOM. Per part èn els er s’obligads ad ina metoda da cuminanza, tenor la quala els sviluppan lur politica sin tscherts champs be a moda communabla. Lur suveranitad è bain vegnida limitada tras quai, ma tuttavia betg messa ord vigur. Questa limitaziun da la suveranitad s’extenda schizunt sin stadis ordaifer l’Uniun europeica: La Svizra che n’è betg commembra da l’Uniun europeica dispona anc adina da la pussaivladad da formular ses dretg independentamain da l’Uniun europeica; en la pratica è il legislatur svizzer però savens sfurzà d’adattar sia legislaziun a quella da l’Uniun europeica. En quest connex vegn discurrì en Svizra dal l’‹adattaziun autonoma dal dretg da l’UE›.

La suveranitad statala dals centers da l’emisfera nord è er reducida tras quai che quels èn entretschads economicamain en tut il mund. En stadis pli flaivels percunter è la suveranitad bain avant maun tenor dretg e formalmain, ma facticamain è quella restrenschida pervi da la dependenza d’autras pussanzas.

La suveranitad a l’intern d’in stadi è er limitada tras ils dretgs fundamentals dal singul, cumbain betg en mintga cas en furma obliganta en tut il mund tenor dretg internaziunal. En il discurs internaziunal areguard ina Responsibility to Protect vegn perquai empruvà dapi in temp da definir da nov la noziun da la suveranitad, numnadamain sco obligaziun da mintga stadi da procurar per la protecziun dals dretgs fundamentals da ses burgais. N’al reusseschi betg d’ademplir quest’obligaziun – uschia vegn argumentà – passass la responsabladad correspundenta directamain a la communitad internaziunala da stadis.

Suveranitad en il dretg statal

En il dretg naziunal sco er en la teoria politica vegn la noziun da la suveranitad er duvrada per designar la cumpetenza superiura quai che concerna l’execuziun da la pussanza a l’intern d’in stadi. Chapì en quest senn munta suveranitad ‹disponer da la pussanza dal stadi›.

En stadis en ils quals questa cumpetenza giascha be en ils mauns d’in singul regent vegn discurrì dal suveran sco persuna, entant che furmas statalas democraticas èn segnadas da la suveranitad dal pievel. Quest’ultima sa referescha en emprima lingia a la cumpetenza dal pievel sco pussanza constituenta, cun agid da la quala il pievel decida davart la furma statala ed ils princips fundamentals dal stadi. La pussanza statala tenor il princip da la suveranitad dal pievel sto ultra da quai vegnir legitimada tras il pievel sez en elecziuns e votaziuns; tutta pussanza dal stadi sto sa basar sin il pievel.

Suveranitad e federalissem

Be ina suletta communitad po mintgamai exequir la suveranitad sur in territori e pievel specific. Perquai serva la noziun da la suveranitad er a differenziar tranter stadis federativs e stadis federals. Tar stadis federativs è la suveranitad statala anc adina situada tar ils singuls stadis. Tar la fundaziun d’in stadi federal percunter surdattan las parts da quel ina part da lur suveranitad a la confederaziun (p.ex. Germania/Bundesländer, Svizra/chantuns, Stadis Unids/states).

Il stadi federal na dispona però betg necessariamain da la cumpetenza da la cumpetenza, vul dir dal dretg d’attribuir e da midar cumpetenzas. Nagin plaun statal po disponer da quella senza il consentiment dals auters plauns. En stadis federativs decidan ils singuls stadis, sch’els vulan surlaschar al nivel surordinà cumpetenzas.

Ord vista da la teoria statala (istorica) è la relaziun tranter ils terms da la suveranitad e dal federalissem en tutta cas segnada d’ina tscherta tensiun: La suveranitad sco cumpetenza da decisiun finala da la pussanza statala ha Jean Bodin concepì per in stadi organisà a moda dal tuttafatg centrala; en quest senn pudess quel cuntradir al dualissem dals centers da decisiun, dal qual è segnà il federalissem.

Noziun e funcziun da la pussanza dal stadi

Sco suveran entaifer in stadi vala quella persuna u instanza, da la quala sorta tutta pussanza dal stadi. Da questa definiziun resorta che la noziun da la suveranitad è colliada stretgamain cun quella da la pussanza dal stadi. Perquai suondan qua intginas expectoraziuns supplementaras che focuseschan explicitamain sin la noziun da la pussanza dal stadi. Sco la noziun da la suveranitad è er quella da la pussanza dal stadi vegnida dilucidada oriundamain en in ambient absolutistic (surtut tras Thomas Hobbes). En l’ovra da Charles de Montesquieu dueva la pussanza dal stadi alura daventar ina da las noziuns-clav per surmuntar l’absolutissem e fular via a l’illuminissem e las revoluziuns burgaisas.

Sco pussanza dal stadi vegn designada l’execuziun da la pussanza suverana entaifer in territori statal tras ils organs e las instituziun da quel – sco per exempel il schef dal stadi e la regenza (administraziun, surtut polizia ed armada), il parlament ed ils tribunals – en furma d’acts d’autoritad.

La pussanza dal stadi, il stadi territorial ed il pievel statal furman ils trais elements d’in stadi. Gia per Jean Bodin èsi ina da las caracteristicas essenzialas d’in stadi che quel exequescha ina pussanza independenta tant a l’intern sco er envers l’exteriur.

La pussanza dal stadi na deriva pia betg d’autras instanzas, mabain exista or da sasezza. Pir entras sia preschientscha daventa in tschert territori in territori statal e la populaziun residenta in pievel statal.

Tenor Thomas Hobbes giascha ina da las legitimaziuns essenzialas da la pussanza statala en quai d’evitar in bellum omnium contra omnes (ina guerra da tuts cunter tuts), da garantir segirezza dal dretg e pussibilitar ina convivenza paschaivla ed ordinada. Surtut sia funcziun sco stadi da dretg, uschia Hobbes, saja ina cuminanza be abla d’exequir, sch’i stat a disposiziun e vegn fatg diever da la pussanza dal stadi per metter tras dretg. Per quest intent sto ella far valair cunter violenzas il monopol da pussanza fisica legitima, e quai a moda energica ed effizienta. Sche la concepziun u l’execuziun da las cumpetenzas statalas na vegn betg da satisfar a questa pretensiun, na vegn in dals basegns fundamentals da la cuminanza da dretg betg ademplì. Alura perda la pussanza dal stadi sia credibilitad e cun la mancanza da reliabilitad da l’urden statal vegn er la cuntinuaziun da quel messa en dumonda.

Pussanza constituziunala e separaziun da las pussanzas

Statua da Montesquieu a Bordeaux

È la pussanza dal stadi liada ad ina constituziun, vegn er discurrì d’in pouvoir constitué, d’ina pussanza constituziunala. Ina constituziun nascha or da l’autoritad constituenta, a basa dal pouvoir constituant da quella. En il stadi constituziunal democratic furma l’autoritad constituenta in dretg inalienabel dal pievel. La constituziun e la pussanza dal stadi sa legitimeschan tras il princip da la suveranitad dal pievel.

En ils stadis occidentals da tempra liberal-democratica èn las instituziuns statalas segnadas d’ina separaziun da las pussanzas traidubla tenor il princip dals checks and balances. Uschia sa lascha discurrer da la pussanza dal stadi constituziunala betg be en il singular, mabain en il plural sco pouvoirs constitués. Tar la separaziun da las pussanzas classica, che vegn er numnada trias politica, vegn fatg la differenza tranter la pussanza legislativa, la pussanza executiva e la pussanza giudiziala (giudicativa). Ils acts d’autoritad da la legislativa furman las leschas, da l’executiva ils acts administrativs e da la giudicativa las decisiuns giudizialas.

Questas trais pussanzas statals controlleschan e frainan ina l’autra entras quai ch’ellas èn entretschadas stretgamain e tareschan tranter pèr lur posiziun da pussanza. Uschia duai vegnir evità che la pussanza statala sa concentreschia en ils mauns d’in singul.

Baron de Montesquieu, sin il qual va enavos la separaziun da las pussanzas, discurra en l’original franzosa da «la distribution des trois pouvoirs», pia da la distribuziun/repartiziun da las trais pussanzas. La finamira saja quella da prevegnir ad in maldiever da la pussanza cun limitar quella. Pussanza stat uschia cunter pussanza:

«Pour qu’on ne puisse abuser du pouvoir, il faut que, par la disposition des choses, le pouvoir arrête le pouvoir.»

(«Per ch’ins na possia betg far maldiever da la pussanza, èsi necessari d’endrizzar las chaussas uschia che la pussanza metta frain a la pussanza.»)

«Tout serait perdu si le même homme, ou le même corps des principaux, ou des nobles, ou du peuple, exerçaient ces trois pouvoirs: celui de faire des lois, celui d’exécuter les résolutions publiques, et celui de juger les crimes ou les différends des particuliers.»

(«Tut fiss pers sche la medema persuna resp. corporaziun dals pussants, aristocrats u dal pievel pratitgass las suandants trais pussanzas: quella da relaschar leschas, d’executar conclus publics e da sentenziar en cas da crim u da dispitas privatas.»)

Sper questa separaziun da las pussanzas ‹orizontala› exista en stadis federals ina separaziun da las pussanzas ‹verticala›. Ils stadis commembers disponan da secturs da cumpetenza independents ed han il dretg da cundecider tar la legislaziun federala (cf. survart).

Pussanza dal stadi e monopol da far diever da la forza

La noziun ‹pussanza› ch’è cuntegnida en il term ‹pussanza dal stadi› ha duas significaziuns:

• En in senn abstract è manegiada la pussanza da puder reger/dominar insatgi.
• Manegiada è però er la pussanza en il senn da violenza/forza fisica. La noziun ‹monopol da far diever da la forza› exprima che quest ultim med dastga vegnir applitgà sulettamain en il num e tras instanzas statalas respectivas (polizia, militar). Autogiustia n’è pia betg admessa; la suletta excepziun dal monopol statal da far diever da la forza è l’agir per defensiun legitima.

Litteratura

• Christian Hillgruber: Die Souveränität der Staaten. En: Der Staat, 2014, p. 475ss.
• Helmut Quaritsch: Souveränität. 1986.
• Reinhold Zippelius: Allgemeine Staatslehre. 16. ed., § 9.
• Dieter Grimm: Souveränität. Herkunft und Zukunft eines Schlüsselbegriffs. Berlin University Press, Berlin 2009, ISBN 978-3-940432-60-5.
• Friedrich Balke: Figuren der Souveränität, Wilhelm Fink Verlag, Minca 2009, ISBN 978-3-7705-4449-3.
• Thomas Fischer: Die Souveränität der Schwachen. Lateinamerika und der Völkerbund, 1920–1936. (Beiträge zur Europäischen Überseegeschichte, tom 98), Steiner Verlag, Stuttgart 2012, ISBN 978-3-515-10077-9.
• Stephan Hobe / Otto Kimminich: Einführung in das Völkerrecht. 8. ed., Tübingen/Basilea 2004, p. 36s.
• Quirin Weber: Parlament – Ort der politischen Entscheidung? Legitimationsprobleme des modernen Parlamentarismus – dargestellt am Beispiel der Bundesrepublik Deutschland. Basilea 2011, ISBN 978-3-7190-3123-7.
• Samuel Salzborn, Rüdiger Voigt (ed.): Souveränität. Theoretische und ideengeschichtliche Reflexionen (= Staatsdiskurse, tom 10). Steiner, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-515-09735-2.
• Heide Gerstenberger: Die subjektlose Gewalt. Theorie der Entstehung bürgerlicher Staatsgewalt. 2. ed. repassada, Westfälisches Dampfboot, Münster 2006.
• Christian Hillgruber: Souveränität – Verteidigung eines Rechtsbegriffs. En: Juristenzeitung (JZ) 11/2002, p. 1072–1080.
• Holger Kremser, Anna Leisner: Verfassungsrecht III. Staatsorganisation. Minca 1999, ISBN 3-406-44967-0.
• Wolfgang Reinhard: Geschichte der Staatsgewalt. Eine vergleichende Verfassungsgeschichte Europas von den Anfängen bis zur Gegenwart. 3. ed., C.H. Beck, Minca 2002, ISBN 978-3-406-47442-2.
• Jürgen Schwabe: Grundkurs Staatsrecht. Berlin 1995, ISBN 3-11-014633-9.

Colliaziuns

 Commons: Suveranitad – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Thomas Maissen: Souveränität, en: Historisches Lexikon der Schweiz
• Bundeszentrale für politische Bildung: Kompetenz-Kompetenz, en: Europalexikon da Hüttmann/Wehling