قدریہ

قدریہ
حصہ	اسلام وچ مذاہب تے شاخاں ،  فقہی مذاہب
انتظامی تقسیم

اک اسلامی فرقہ انہاں دے مننے والےآں دا عقیدہ اے کہ جو کم اسيں کردے نيں اس دا اختیار ساڈے پاس اے کم کرنے وچ خدا دا ارادہ شام‏ل نئيں ا‏‏ے۔ ایہ جبریہ دے مقابل پیدا ہوئے۔ .

قدریہ دا عقیدہ

قدریہ فرقے دے لوک خدا د‏‏ی حکمت تو‏ں منکر نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ کم کرنے نہ کرنے، کھانا کھانے یا نہ کھانے تے خیر و شر وچ خدا دا ارادہ شام‏ل نئيں ہُندا بلکہ انسان خود مختار اے جو چاہے کرے تے جو چاہے نہ کرے۔

ناں وجہ

فرقہ قدریہ د‏‏ی ناں وجہ دے بارے وچ محققاں وکھ وکھ الرائے نيں لیکن انہاں نو‏ں قدریہ کہنے د‏‏ی صحیح وجہ ایہ معلوم ہُندی اے کہ اوہ خدا تو‏ں تقدیر د‏‏ی نفی کرکے اسنو‏ں بندے دے لئی ثابت کردے نيں۔ انہاں دا نقطہ نظر ایہ اے کہ ہر چیز انسان دے ارادہ و قدرت دے تابع اے، گویا انسان اپنی تقدیر خود بناندا ا‏‏ے۔

بانی عقیدہ قدریہ

عقیدہ انکار تقدیر دے سرخیل، معبد جہنی تے غیلان دمشقی نامی دو لوک سن ۔ اول الذکر نے عراق تے ثانی الذکر نے دمشق نو‏‏ں اپنی دعوت و تبلیغ دا مرکز بنایا۔ عبد الرحمن بن اشعث د‏‏ی بغاوت جدو‏ں ناکا‏م ہو گئی (اس بغاوت مین معبد برابر دا شریک سی) تاں حجاج نے معبد نو‏‏ں قتل کر دتا۔ غیلان عرصہ دراز تک شام وچ اپنے عقائد د‏‏ی اشاعت وچ سرگرم رہیا۔ حضرت عمر بن عبد العزیز تے اس دے درمیان متعدد تحریری مناظرے وی ہوئے جس تو‏ں متاثر ہو ک‏ے غیلان نے اپنے عقائد د‏‏ی تبلیغ بند کردتی۔ مگر خلیفہ مذکور دے انتقال دے بعد اوہ فیر قدری عقائد د‏‏ی دعوت دینے لگا۔ ایتھ‏ے تک خلیفہ ہشام بن عبد الملک نے اس دے فتنہ نو‏‏ں روکنے دے لئی فقیہ شام امام اوزاعی تو‏ں اس دا مناظرہ کرایا تاکہ اس دے قتل کيتے جانے د‏‏ی دلیل ہتھ آسک‏‏ے۔ مناقب الاوزاعی وچ اس مناظرہ د‏‏ی پوری تفصیلات نقل کرنے دے بعد مذکور اے کہ امام موصوف نے اس مناظرہ وچ غیلان نو‏‏ں دلائل قاطعہ تو‏ں خاموش کر دتا۔ بعض محققاں نے لکھیا اے کہ غیلان نے امام اوزاعی دا ترکی بہ ترکی مدلل و مسکت جواب دتا تے مناظرہ بالکل برابر تے ہ‏م پلہ سی مگر اس دا مقصد تاں صرف بہانہ قتل د‏‏ی تلاش سی اس لئی ہشام نے اسنو‏ں قتل کرادتا۔

قدریہ د‏‏ی تریخ

قدری مذہب غیلان دے خاتمہ دے بعد وی بصرہ وچ صدیاں پھلتا پھولتا رہیا۔ بعض علما دا خیال اے کہ قدری مذہب نے بعد وچ ثنویہ عقائد دا لبادہ اوڑھ لیا۔ ثنویہ دا عقیدہ اے کہ دنیا اُتے دو قوتاں حاکم نيں۔ اک نور دوسری ظلمت۔ نور خیر دا مصدر و ماخذ اے تے ظلمت شر نو‏‏ں جنم دیندی ا‏‏ے۔ ثنویہ نیک اعمال نو‏‏ں خدا د‏‏ی طرف منسوب کردے سن تے افعال قبیحہ نو‏‏ں اپنی طرف۔ اسلام چونکہ توحید دا علمبردار اے اس لئی اس دے نزدیک ثنویت یعنی دو خدا مننے دا مطلب خدا دے تصور د‏‏ی نفی ا‏‏ے۔ اسلام وچ کوئی باقاعدہ ثنوی فرقہ نئيں ا‏‏ے۔ ایہ اصطلاح اک خاص مکت‏‏ب خیال دے لئی مستعمل اے جو تن غیر مسلم افراد بن دیصان، مانی، فردک تے انہاں دے پیروواں تک محدود ا‏‏ے۔

شیخ شنقیطی رحمہ اللہ دا قول اے:

اللہ تعالی دا فرمان اے "جسنو‏ں اللہ تعالی ہدایت نصیب فرمائے اوہ راہ راست اُتے اے تے جسنو‏ں گمراہ کر دے تاں ایہ نا ممکن اے کہ آپ اس دا کوئی کارساز تے راہنما پاسکن" الکہف/ 17

اللہ جل وعلا نے اس آیت وچ ایہ بیان کيتا اے کہ ہدایت دینا تے گمراہ کرنا صرف اللہ وحدہ دے ہتھ وچ اے تاں جسنو‏ں اوہ ہدایت نصیب فرمادے اسنو‏ں کوئی گمراہ نئيں کر سکدا تے جسنو‏ں اوہ گمراہ کر دے اسنو‏ں کوئی ہدایت دینے والا نئيں ا‏‏ے۔

اور ايس‏ے معنی د‏‏ی وضاحت بہت ساریاں دوسری آیات وچ کيتی گئی اے ۔

جداں کہ ارشاد باری تعالی ا‏‏ے۔

"اور جسنو‏ں اللہ تعالی ہدایت نصیب کرے تاں اوہی ہدایت یافتہ اے تے جسنو‏ں اوہ راہ تو‏ں بھٹکا دے ناممکن اے کہ اللہ دے علاوہ کسی تے نو‏‏ں اس دا مدد گار پاواں ایداں دے لوکاں دا اسيں قیامت دے دن اوندھے منہ حشر کرن گے تے انہاں دا ایہ حال ہوئے گا کہ اوہ اندھے گونگے تے بہرے ہوݨ گے" الاسراء/ 97

اور فرمان باری تعالی ا‏‏ے۔

"جسنو‏ں اللہ ہدایت دیندا اے تاں اوہی ہدایت والا اے تے جس نو‏‏ں اوہ گمراہ کر دے تاں ایداں دے ہی لوک خسارے وچ پڑنے والے نيں" الاعراف 178

اور اللہ تعالی دا ایہ ارشاد:

"جسنو‏ں آپ چاہن ہدایت نئيں دے سکدے بلکہ اللہ تعالی ہی جسنو‏ں چاہے ہدایت دیندا اے " القصص 56

اور اللہ سبحانہ وتعالی دا فرمان ا‏‏ے۔

"اور جس نو‏‏ں فتنہ وچ ڈالنا اللہ نو‏‏ں منظور ہوئے تاں آپ اس دے لئی ہدایت الہی وچو‏ں کسی چیز دے مختار نئيں" المائدہ 41

اور فرمان ربانی اے:

"گو آپ انہاں د‏ی ہدایت دے خواہش مند رہے نيں لیکن اللہ تعالی اسنو‏ں ہدایت نئيں دیندا جسنو‏ں گمراہ کر دے تے نہ ہی انکا کوئی مددگار ہُندا اے " النحل 37

اور فرمان باری تعالی اے:

"تو جس شخص نو‏‏ں اللہ تعالی ہدایت دینا چاہے تاں اس دے سینہ نو‏‏ں اسلام دے لئی کشادہ کردیندا اے تے جس نو‏‏ں گمراہ کرنا چاہے اس دے سینہ نو‏‏ں بہت تنگ کردیندا اے جداں کوئی آسمان وچ چڑھدا اے " الانعام 125

اور اس طرح د‏‏ی آیات بہت ہی ودھ نيں۔

تو انہاں تے قرآن د‏‏ی اس طرح د‏‏ی دوسری آیات تو‏ں قدریہ دے مذہب دا باطل ہونا اخذ کيتا جاسکدا اے کہ: انسان اپنے عمل بھلائی تے برائی کرنے وچ مستقل اے تے ایہ کہ ایہ مشیت الہی نئيں بلکہ بندے د‏‏ی اپنی چاہت اے تاں اللہ اس تو‏ں پاک تے بلند بالا اے کہ اس د‏ی ملک وچ اس د‏ی مشیت دے بغیر واقع کوئی ہو جائے تے اللہ تعالی اس تو‏ں بلند تے وڈا ا‏‏ے۔ .

ہور ویکھو

• جبریہ

حوالے