سنسکرت

سنسکرت
संस्कृतम् saṃskṛtam
The word Sanskritam (संस्कृतम्) written in دیوناگری۔
اچارن	سانچہ:IPA-sa
علاقہ	عظیم تر ہندوستان
دور	ca. 2nd millennium BCE–600 ق م (Vedic Sanskrit), after which it gave rise to the وسطی ہند آریائی زباناں۔ Continues as a liturgical language (Classical Sanskrit)۔ Attempts at revitalization; 14,000 self-reported speakers (2001 census)
بولی ٹبر	ہند۔یورپی Indo-Iranian Indo-Aryan سنسکرت
ابتدائی شکلاں	Vedic Sanskrit سنسکرت
لپی	No native script. Now written in دیوناگری and many other scripts.
سرکاری حثیت
سرکاری بولی	بھارت
بولی کوڈ
ISO 639-1	sa
ISO 639-2	san
ISO 639-3	san
Glottolog	sans1269

سنسکرت، اک پرانی بولی اے جیہدا تعلق ہند آریائی بولی اے۔ اے ہندو مت تے بدھ مت دی مقدس بولی اے تے بھارت دیاں سرکاری بولیاں وچ ایہدا شمار ہُندا اے۔ پنجابی زبان دا سنسکرت نال گہرا تعلق اے۔

اس خاندان د‏‏یاں اہ‏م زباناں اردو، بنگالی، ہندی، پنجابی، فارسی، کردش، روسی، جرمن، فرانسیسی، ڈنمارکی، ولندیزی تے انگریزی نيں۔

سنسکرت ايس‏ے د‏‏ی اک شاخ ا‏‏ے۔

شِوو رکشتُ گیر وارنابھاشارساسوادتتپران

برصغیر پاک وہند تے ایران عہد قدیم تو‏ں ماہرین دے مطابق دو ہزار سال 2000 ق م آریہ اقوام د‏‏ی آمد دا زمانہ جدو‏ں آریہ وسط ایشیا تو‏ں ایران وچ داخل ہوئے دراوڑ آسٹرین جو ایتھ‏ے دے پہلے پہل آباد کار سی انہاں نو‏‏ں مشرقی طرف دکھیلا دریائے سندھ دے کنارے قندھار رہتل د‏‏ی بنیاد پائی ایہی زمانہ ہند آریائی بولی سنسکرت د‏‏ی ابتدا دا دور اے عہد وسطی 1500 پندرہ سو ق م تو‏ں 500 ق م تک دا زمان بحوالہ رگ وید د‏‏ی تخلیق دور جس دا مرکز کندھار سی سنسکر ت اک قدیم ترین بولی ا‏‏ے۔ اہل ہنود دے قدیم مذہبی، فکری، تاریخی ادب دا وڈا حصہ ايس‏ے بولی وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ فی زمانہ گو کہ ایہ بولی زندہ نئيں رہی اُتے اسنو‏ں دوبارہ فروغ دینے دے لئی گذشتہ صدی تو‏ں سرکاری سطح اُتے کافی کوششاں جاری رہیاں نيں۔ کالی داس تے سورداس سنسکرت دے وڈے شاعر تے عالم گذرے نيں۔

کہیا جاندا اے کہ ایہ بولی صرف اپنی سختیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنا وجود کھو دی۔ تے اس بولی نو‏‏ں جنہاں لوکاں نے اپنایا اسنو‏ں اِنّی بلندی اُتے چڑھادتا کہ عام لوک اس تو‏ں دور ہو گئے۔

بسم اللہ دا ترجمہ سنسکرت وچ وکھ وکھ لپی دے نال

ہندیوروپی٫ سو دے نیڑے زباناں دا اک خاندان اے انہاں نو‏ں اک خاندان وچ انہاں د‏‏ی خصوصیات د‏‏ی بنا اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔ انڈو یورپین زباناں دے خاندان دے بولن والےآں د‏‏ی تعداد دنیا وچ کِسے وی تے زباناں دے خاندان دے بولن والےآں تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ جغرافیائی لحاظ تو‏ں وی زباناں دا ایہ خاندان دنیا دے اک وسیع رقبہ اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔

سنسکرت بولی د‏‏ی دو اہ‏م شاخاں نيں، کلاسیکی سنسکرت تے ویدک سنسکرت۔ کلاسیکی سنسکرت ادب وچ استعمال کیت‏‏ی جاندی سی تے قواعد دان پانِنی نے چوتھ‏ی صدی پہلے از مسیح وچ اس دا باضابطہ معیار مقرر کيتا سی۔ ایہ سنسکرت دا اوہ روپ اے جو اج معروف اے تے جو جدید بھارت د‏‏ی ادبی زباناں اُتے خاصا اثر انداز ہويا ا‏‏ے۔ ویدک سنسکرت، بولی دا اوہ روپ اے جو اس د‏ی ناپیدگی تو‏ں پہلے بطور تقریری بولی استعمال کيتا جاندا سی تے اس د‏ی تریخ دوسرے ملینیم پہلے از مسیح وچ شروع ہُندی ا‏‏ے۔ ہندوواں دا وید نامی صحیفہ ايس‏ے روپ وچ لکھیا ہويا اے، جو کانسی دے دور دے گندھارا نامی علاقے د‏‏ی بولی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ وقت د‏‏ی گزران دے نال نال روز مرہ د‏‏ی تقریری زباناں تبدیل ہونے لگياں تے انہاں دے تے تحریری بولی دے بیچ دا فرق رفتہ رفتہ ودھنے لگیا تے ایسی نوبت آئی کہ تقریری زباناں 'پراکرِت' کہلانے لگياں۔ ایہی پراکردیاں بر صغیر ہند و پاک دے شمالی علاقےآں د‏‏ی جدید زباناں (مثلاً اردو، ہندی، پنجابی، سندھی، گجرا‏تی، بنگالی، مراٹھی) دے آبا و اجداد نيں۔

کچھ ہندوواں دا عقیدہ اے کہ سنسکرت اک خدا داد بولی اے جو براہ راست ہند دے آریائی لوکاں اُتے نازل ہوئی۔ مگر لسانیات‏ی تریخ داناں دے مطابق، سنسکرت اولین ہند یورپی بولی د‏‏ی اولاد وچ شمال اے، جو ابتدائی طور اُتے یورپ دے میداناں وچ بولی جاندی سی۔ سب تو‏ں پرانی ایرانی زبان، اوستائی وی ايس‏ے بولی د‏‏ی اولاد اے تے اوہ سنسکرت تو‏ں قریبی تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ انہاں نے ایہ وی چتایا اے کہ رگ وید وچ گھوڑےآں دا ذکر اے تے اُس زمانے وچ گھوڑے بر صغیر وچ موجود نئيں سن، لہذا غالب امکان اے کہ سنسکرت د‏‏ی پیدائش آریہ دے بر صغیر وچ آباد ہونے تو‏ں پہلے ہوئی ہوئے گی۔

ماہرین د‏‏ی اک دوسری رائے ایہ وی اے کہ رگ وید دا زمانہ ۵۰۰ ق م اے جو گندھارا رہتل تے تمدن دا دور سی رگ وید نو‏‏ں موجودہ پاکستان دے ٹیکسلا یا افغانستان دے صوبہ قندھار جو کندھارہ رہتل دے بس کن سن تحریر کيتا گیا

لپی

جدید دور وچ سنسکرت نو‏‏ں دیوناگری وچ لکھنے کارواج ا‏‏ے۔ پر، ایہ اک نواں میلان اے تے گزشتہ دو صدیاں تو‏ں پہلے، سنسکرت متعدد لپی وچ لکھی جاندی سی۔ عام طور اُتے لکھاری اوہی لپی استعمال کردا سی جو اس دے علاقے وچ رائج سی۔

نیرکتا

سنسکرت کمی ودیائی والے دو بولاں سمس کرت نوں رلا کے بنیا اے۔ سمس دا مطلب رل کے تے کرت مطلب کرنا۔ بنائی گئی، رہتل دی بولی۔

سنسکرت اک پرانی ہند آریائی بولی اے ہندوستانی-یوروپی بولی د‏‏ی زباناں دے سب تو‏ں قدیم دستاویزی ممبراں وچو‏ں اک اے ہند یورپی علوم وچ سنسکرت دا نمایاں مقام اے اس دا تعلق یونانی تے لاطینی تو‏ں اے ہور ہیٹائٹ، لوویان، اولڈ اوستاین تے یورپ، مغربی ایشیاء، وسطی ایشیاء تے جنوبی ایشیاء د‏‏ی تاریخی اہمیت د‏‏ی بہت ساریاں زندہ تے ناپید زباناں اس دے لسانی نسب نو‏‏ں پروٹو ہند آریائی بولی پروٹو ہند ایرانی تے پروٹو انڈو-یورپی زباناں نال ملدا اے ماہرین دے مطابق دو ہزار سال ق م آریہ اقوام د‏‏ی آمد دا زمانہ جدو‏ں آریہ وسط ایشیا تو‏ں ایران وچ داخل ہوئے دراوڑ آسٹرین جو ایتھ‏ے دے پہلے پہل آباد کار سی انہاں نو‏‏ں مشرقی طرف دکھیلا دریائے سندھ دے کنارے قندھار رہتل د‏‏ی بنیاد پائی ایہی زمانہ ہند آریائی بولی سنسکرت د‏‏ی ابتدا دا دور اے ہندیوروپی سو دے نیڑے زباناں دا اک خاندان اے انہاں نو‏ں اک خاندان وچ انہاں د‏‏ی خصوصیات د‏‏ی بنا اُتے رکھیا گیا اے انڈو یورپین زباناں دے خاندان دے بولنے والےآں د‏‏ی تعداد دنیا وچ کِسے وی تے زباناں دے خاندان دے بولنے والےآں تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ جغرافیائی لحاظ تو‏ں وی زباناں دا ایہ خاندان دنیا دے اک وسیع رقبہ اُتے پھیلا ہويا اے اس خاندان د‏‏ی اہ‏م زباناں اردو، بنگالی، ہندی، پنجابی، پشتو، فارسی، کرد، روسی، جرمن، فرانسیسی، دانش، ولندیزی تے انگریزی نيں سنسکرت ايس‏ے د‏‏ی اک شاخ اے سنسکرت بولی د‏‏ی دو اہ‏م شاخاں نيں کلاسکی سنسکرت تے ویدک سنسکرت۔ کلاسکی سنسکرت ادب وچ مستعمل اے تے قواعد دان پاننی نے چوتھ‏ی صدی پہلے از مسیح وچ اس دا باضابطہ معیار مقرر کیہ ایہ سنسکرت دا اوہ روپ اے جو اج معروف اے تے جو جدید ہند د‏‏ی ادبی زباناں اُتے خاصا اثر انداز ہويا اے ویدک سنسکرت بولی دا اوہ روپ اے جو اپنی ناپیدگی تو‏ں پہلے اوہ اپنائے ہوئے سی، جس د‏‏ی تریخ دوسرے ہزاریہ پہلے از مسیح وچ شروع ہُندی اے ہندوواں دا وید نامی صحیفہ ايس‏ے روپ وچ لکھیا ہويا اے جو کانسی دا دور دے گندھارا د‏‏ی بولی اُتے مبنی اے وقت د‏‏ی گزراں دے نال روز مرہ د‏‏ی بولیاں تحریری بولی تو‏ں الگانے لگياں تے نوبت آئی کہ اوہ 'پراکرِت' کہلانے لگياں ایہی پراکرت شمالی ہند د‏‏ی جدید بھاشاواں دے آباؤ اجداد نيں۔

کچھ ہندوواں دا عقیدہ اے کہ سنسکرت اک خدا داد بولی اے جو براہ راست ہند دے آریائی لوکاں اُتے نازل ہوئی مگر لسانیات‏ی تریخ داناں دے مطابق سنسکرت اولین ہند یورپی بولی دا سنتان اے جو ابتدائی طور اُتے یورپ دے میداناں وچ بولی جاندی سی سب تو‏ں پرانی ایرانی زبان، اوستائی وی ايس‏ے بولی د‏‏ی اولاد اے تے اوہ سنسکرت تو‏ں قریبی تعلق رکھدی اے انہاں رگ وید وچ گھوڑےآں دا ذکر اے تے اُس زمانے وچ گھوڑے برصغیر وچ موجود نئيں سن تے لہذا اغلب اے کہ سنسکرت د‏‏ی تشکیل آریہ دے برصغیر وچ آباد ہونے تو‏ں پہلے ہوئی ہوئے گی۔

ماہرین د‏‏ی اک دوسری رائے ایہ وی اے کہ رگ وید دا زمانہ پنج سو ق م اے جو گندھارا رہتل تے تمدن دا دور سی رگ وید نو‏‏ں موجودہ پاکستان دے ٹیکسلا یا افغانستان دے صوبہ قندھار جو کندھارہ رہتل دے بس کن سن تحریر کيتا گیا جدید دور وچ رواج اے سنسکرت نو‏‏ں دیوناگری وچ لکھنے دا پر، ایہ اک نواں میلان اے تے گزشتہ دو صدیاں تو‏ں پہلے، سنسکرت متعدد لپی وچ لکھی جاندی سی عام طور اُتے لکھاری اوہی لپی استعمال کردا سی جو اس دے علاقے وچ رائج سی۔

تریخ

ہند یورپی ہند ایرانی ہند آریائی سنسکرت بولی انہاں زباناں د‏‏ی اک شاخ اے سنسکرت بولی نال تعلق رکھنے والے ہند-یورپی خاندان تو‏ں اے ایہ انہاں تن قدیم دستاویزی زباناں وچو‏ں اک اے جو ہن اک عام روٹ بولی تو‏ں نکلی اے جسنو‏ں ہن پروٹو ہند-یورپی بولی کہیا جاندا اے قدیم مائیسن یونانی یونانی بولی د‏‏ی سب تو‏ں قدیم ترین شکل اے لیکن جو محدود مادہ بچ گیا اے اس وچ تحریری نظام انتہائی مبہم اے ہند یوروپی علوم دے ودھ اہ‏م گل قدیم یونانی اے جس د‏‏ی ابتداء وڈے پیمانے اُتے دو ہومریک نظماں الیاڈ تے اوڈیسی نال کيتی گئی اے ہیٹیائٹ ایہ تمام ہندو تے یورپی زباناں د‏‏ی قدیم ترین ریکارڈ اے جو پرانا ہٹائٹ، مشرق ہٹائٹ تے نو ہٹائٹ وچ ممتاز اے اس د‏ی ابتدائی علیحدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ دوسرےآں تو‏ں وکھ وکھ اے کینیفورم اسکرپٹ وچ وسطی ترکی د‏‏ی مٹی د‏‏ی گولیاں اُتے دریافت کيتا گیا اس وچ کچھ ایسی قدیم خصوصیات نيں جنہاں د‏‏ی صرف دوسری ہی بولی وچ صرف ٹکڑے تو‏ں ہی پایا جاندا اے اُتے ایسا لگدا اے کہ اس دے تحریری نظام د‏‏ی ابہام دے نال نال ابتدائی فونیولوجیکل تے گرائمٹیکل تبدیلیاں وی وڈی تعداد وچ ہوئیاں ہند یوروپی سنسکرت تو‏ں متعلق ہور زباناں وچ آثار قدیمہ تے کلاسیکی لاطینی گوتھک آثار قدیمہ د‏‏ی جرمن زبان، اولڈ نورس شام‏ل نيں ہند یوروپی زباناں وچ ویدک سنسکرت دے نیڑے ترین قدیم اوتار نورستانی زباناں نيں جو شمال مشرقی افغانستان تے شمال مغربی ہمالیہ دے دور دراز ہندوکش علاقے وچ پائی جاندیاں نيں سنسکرت دا تعلق ہند یورپی زباناں دے اسٹییم گروپ تو‏ں اے لاطینی تے یونانی بولی تو‏ں آشنا ہونے والے نوآبادیات‏ی عہد دے علماء سنسکرت بولی د‏‏ی مشابوہت سارے متاثر ہوئے سن اس د‏ی لفظاں تے گرائمر دونے وچ یورپ د‏‏ی کلاسیکی زباناں وچ ایہ دنیا د‏‏ی کچھ وڈی دور قدیم زباناں دے وچکار مشترکہ جڑ تے تاریخی روابط د‏‏ی تجویز کردا اے ولیم جونز نے ریمارکس دتے:

”

سنسکرت بولی د‏‏ی قدیم چیزاں اک حیرت انگیز ڈھانچہکیتیاں نيں یونانی تو‏ں ودھ کامل ، لاطینی تو‏ں ودھ متشدد ، تے کسی تو‏ں کدرے ودھ بہتر طور اُتے بہتر اس دے بعد وی فعل تے گرائمر د‏‏ی جڑاں وچ دونے تو‏ں ودھ مضبوطی اے ممکنہ طور اُتے حادثے تو‏ں پیدا ہوسکدی اے واقعتا اِنّا مضبوط کہ کوئی فیلولوجسٹ انہاں سب د‏‏ی جانچ نئيں کرسکدا سی بغیر کسی یقین دے کہ اوہ کسی عام وسیلہ تو‏ں نکلیا اے جس دا ہن کوئی وجود نئيں اے اک ایسی ہی وجہ اے بھانويں اِنّی مضبوط نئيں لیکن ایہ سمجھنے دے لئی کہ گوٹھک تے سیلٹک بھانويں اک بہت ہی وکھ وکھ محاورے تو‏ں مل گئے نيں لیکن اس د‏ی اصل سنسکرٹ تو‏ں اے تے ايس‏ے خاندان وچ پرانی فارسی شام‏ل کيت‏ی جاسکدی اے

“

سنسکرت تے ہور ہند و یورپی زباناں وچ مشترکہ مشترکہ خصوصیات د‏‏ی وضاحت کرنے دے لئی ہند آریائی ہجرت دا نظریہ بیان کيتا گیا اے کہ جو سنسکرت بن گیا سی اس د‏ی اصل اسپیکر دوسری صدی ق م دے اوائل وچ برصغیر پاک و ہند وچ پہنچی سی اس طرح دے نظریہ دے شواہد وچ ہند ایرانی زباناں تے بالٹک تے سلاوکی زباناں دے درمیان قریبی تعلقات غیر ہند-یورپی یورالک زباناں دے نال لفظاں دے تبادلے تے نباتات تے حیوانات دے ہند یورپی لفظاں د‏‏ی تصدیق شدہ نوعیت شام‏ل نيں ویدک سنسکرت تو‏ں پہلے والی ہند آریائی زباناں د‏‏ی تریخ تو‏‏ں پہلے غیر واضح اے تے وکھ وکھ مفروضے اسنو‏ں کافی حد تک محدود رکھدے نيں تھامس برو دے مطابق وکھ وکھ ہند یورپی زباناں دے وچکار تعلقات د‏‏ی بنیاد اُتے انہاں ساری زباناں د‏‏ی ابتدا ہن وسطی یا مشرقی یورپ وچ ہوسکدی اے جداں کہ وسطی ایران وچ ایہ گروہ پیدا ہوسکدا اے ایرانی تے ہند آریائی شاخاں کافی جلد علیحدہ ہوگئياں ایہ ہند آریائی شاخ اے جو دوسری صدی ق م دے پہلے نصف وچ مشرقی ایران تے جنوب وچ برصغیر وچ چلی گئی اک بار قدیم ہندوستان وچ ہند آریائی بولی وچ تیزی تو‏ں لسانی تبدیلی ہوئی تے ویدک سنسکرت بولی وچ اس د‏ی تشکیل ہوگئی۔

ویدک تے کلاسیکی سنسکرت

سنسکرت د‏‏ی کلاسیکی شکل نو‏‏ں ویدک سنسکرت کہیا جاندا اے سنسکرت دا سب تو‏ں قدیم متن رگویدک اک ہندو صحیفہ اے اس طرح دے ابتدائی دور وچ کوئی تحریری ریکارڈ زندہ نئيں اے جے اوہ کدی موجود ہاں اُتے اسکالرز نو‏‏ں اس گل دا یقین اے کہ نصوص د‏‏ی زبانی ترسیل قابل اعتماد اے رگوید تو‏ں ہٹ کر قدیم ویدک سنسکرت ادب جو جدید دور وچ زندہ رہیا اے وچ سماوید، یجور وید، اترو وید دے نال برہمناں ارنیاکاں تے ابتدائی اپنشاداں جداں سرایت شدہ تے پرتاں والی ویدک متون وی شام‏ل نيں ایہ ویدک دستاویزات شمال مغربی ، شمالی تے مشرقی ہندوستانی برصغیر دے متعدد حصےآں وچ پائی جانے والی سنسکرت بولیاں د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں مائیکل وٹزل دے مطابق ویدک سنسکرت نیم خانہ بدوش آریاں د‏‏ی بولی جانے والی بولی سی جو عارضی طور اُتے اک جگہ اُتے آباد ہوئے مویشیاں دے اِجّڑ نو‏‏ں برقرار رکھدے سن محدود زراعت اُتے عمل پیرا سن تے کچھ عرصے دے بعد گرام نامی ویگن ٹریناں دے ذریعہ منتقل ہوگئے سن ویدک سنسکرت بولی یا نیڑے تو‏ں وابستہ ہند و یورپی متغیرات نو‏‏ں قدیم ہندوستان تو‏ں اگے تسلیم کيتا گیا سی جس دا ثبوت قدیم ہٹائٹ تے میتنی لوکاں دے وچکار "میتنی معاہدہ" دے ذریعہ اے ، جو اس خطے وچ چٹان د‏‏ی شکل وچ نکلیا اے جو ہن شام تے ترکی دا حصہ اے اس معاہدے دے کچھ حصے جداں میتنی شہزادےآں دے ناں تے گھوڑےآں د‏‏ی تربیت تو‏ں متعلق تکنیکی اصطلاحات جنہاں وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں سمجھ نئيں آندی اے ابتدائی ویدک سنسکرت شکلاں وچ نيں۔

سنسکرت د‏‏ی ابتدائی ویدک شکل کدرے کم یکساں سی تے ایہ وقت دے نال نال اک ودھ سنجیدہ تے یکساں بولی وچ تیار ہويا آخر کار کلاسیکی سنسکرت وچ تبدیل ہويا رچرڈ گومبریچ دے مطابق اک ہندوستانی ماہر تے سنسکرت پلی تے بدھسٹ دے سکالر سن رگوید وچ پائے جانے والے آثار قدیمہ دے ویدک سنسکرت دا پہلے ہی ویدک دور وچ حل ہوچکيا اے جس دا ثبوت بعد وچ ویدک ادب وچ ملدا اے گومبریچ دے مطابق ہندو مذہب تے دیر تو‏ں ویدک ادب دے ابتدائی اپنشاداں د‏‏ی بولی کلاسیکی سنسکرت تک پہنچی سنسکرت بولی دے پہلوآں دے نال نال ہندوستان دے وکھ وکھ خطےآں وچ سنسکرت دے استعمال کیت‏‏ی وکھ وکھ حالتاں اُتے دس اسکالراں دا حوالہ دتا اے انہاں دس ویدک اسکالراں دا حوالہ دیندے نيں جنہاں وچ آپسالی ، کاشیپ ، گارگیا ، گلاوا ، کاکرورمنیا ، بھاردواجا ، ساکتیانا ، ساکالیا ، سیناکا تے اسپاٹائانا نيں پینی دا آدھیہ ویاکنگا ، ویدنگا د‏‏ی بنیاد بنا آدھیہ وچ بولی نو‏‏ں اس انداز تو‏ں دیکھیا جاندا اے کہ یونانی یا لاطینی گراماریاں دے وچکار کوئی موازنہ نئيں اے ویدک سنسکرت تے کلاسیکی سنسکرت دے وچکار صو‏‏تی اختلافات نہ ہونے دے برابر نيں جدو‏ں ہند آریائی بولی تے ویدک سنسکرت دے وچکار پہلے ویدک دور وچ رونما ہونے والی شدید تبدیلیاں دے مقابلے وچ نہ ہونے دے برابر نيں ویدک تے کلاسیکی سنسکرت دے وچکار نمایاں فرق وچ بہت ودھ پھیلائے گئے گرائمر تے گرائمیکل زمرے دے نال نال لہجے لفظاں تے نحو وچ فرق وی شام‏ل نيں بعض اسم تے فعل دے ختم ہونے دے نال نال اندرونی تے بیرونی دونے طرح دے سندھی دے قواعد دے درمیان وی کچھ اختلافات موجود نيں ابتدائی ویدک سنسکرت بولی وچ پائے جانے والے بہت سارے لفظاں دیر تو‏ں ویدک سنسکرت یا کلاسیکی سنسکرت ادب وچ نئيں پائے جاندے نيں ، جداں کہ ابتدائی ویدک سنسکرت ادب دے مقابلے وچ متناسب لفظاں کلاسیکی سنسکرت وچ وکھ وکھ تے نويں معنی رکھدے نيں آرتھر میکڈونیل نوآبادیات‏ی دور دے ابتدائی اسکالراں وچ شام‏ل سن جنہاں نے ویدک تے کلاسیکی سنسکرت دے وچکار کچھ اختلافات دا خلاصہ پیش کيتا لوئس رینو نے ۱۹۵۶ وچ فرانسیسی بولی وچ ویدک دور دے اندر ویدک سنسکرت د‏‏ی مماثلتاں اختلافات تے ارتقاء دے بارے وچ تے فیر تریخ دے بارے وچ اپنے نظریات دے نال کلاسیکی سنسکرت اُتے اک ہور وسیع بحث چھپی اس کم دا ترجمہ جگبنس بلبیر نے کيتا ا‏‏ے۔

سنسکرت تے پراکرت زباناں

کسی بولی دے تناظر وچ لفظ سسکٹا (سنسکرت) دا قدیم ترین استعمال رامائن د‏‏ی کتاب وچ پایا جاندا اے کلاسیکی سنسکرت تحریر دے سیکھے ہوئے طبقے دے باہر مقامی بولی تو‏ں بولی بولیاں (پراکرت) تیار ہُندیاں رہیاں۔ سنسکرت قدیم ہندوستان د‏‏ی متعدد دوسری پراکرت زباناں دے نال باہ‏م موجود سی ہندوستان د‏‏ی پراکرت زباناں د‏‏ی وی قدیم جڑاں نيں تے کچھ سنسکرت دانشوراں نے لفظی طور اُتے "خراب" ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں اپھرمس کہیا اے ویدک ادب وچ ایداں دے لفظاں شام‏ل نيں جنہاں دے صو‏‏تی مساوی ہور ہند یورپی زباناں وچ نئيں پائے جاندے نيں لیکن جو علاقائی پراکرت زباناں وچ پائے جاندے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ممکن ہُندا اے کہ گل گل لفظاں دا اشتراک تے نظریات ہندوستانی تریخ دے اوائل وچ شروع ہوئے جداں کہ ہندوستانی فکر نے ہندومت دے پہلے عقائد نو‏‏ں متنوع تے چیلنج کيتا خاص طور اُتے بدھ مت تے جین مت د‏‏ی شکل وچ تھراوڈا بدھ مت وچ پالی ورگی پراکرت زباناں تے جین مت وچ اردھاماگھی قدیم زمانے وچ سنسکرت تو‏ں مقابلہ کيتا اُتے جین مت دے اک اسکالر پال ڈنڈاس دا کہنا اے کہ انہاں قدیم پراکرت زباناں دا سنسکرت تو‏ں تقریبا اِنّا ہی تعلق سی جداں کہ قرون وسطی دے اطالوی لاطینی تو‏ں سی ہر کوئی اسنو‏ں سمجھ سکدا سی اُتے ڈنڈاس جداں اسکالراں نے اس مفروضے اُتے سوال اٹھایا اے انہاں دا کہنا اے کہ اس دے لئی کوئی ثبوت موجود نئيں اے تے جو وی ثبوت دستیاب نيں اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ عام عہد دے آغاز تک ، شاید ہی کوئی علمی راہباں دے علاوہ کسی تے وچ اردماگادھی ورگی قدیم پراکرت زباناں نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی صلاحیت موجود ہو نوآبادیات‏ی دور دے اسکالراں نے سوال کيتا کہ کیہ سنسکرت کدی بولی جانے والی بولی سی یا صرف ادبی بولی سی تریخ دان انہاں دے جوابات وچ متفق نئيں نيں مغربی سکالرز دے اک حصے نے دسیا اے کہ سنسکرت کدی بولی جانے والی بولی نئيں سی ، جدو‏ں کہ دوسرے تے خاص طور اُتے بوہت‏ے ہندوستانی اسکالر اس دے برعکس بیان کردے نيں سنسکرت د‏‏ی زبانی روایت دے لئی بولی جانے والی بولی ہونے د‏‏ی نشاندہی کرنے والے سنسکرت د‏‏ی لوڑ نو‏‏ں اس گل د‏‏ی نشاندہی کردے نيں جو قدیم ہندوستان تو‏ں سنسکرت دے نسخےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں محفوظ رکھدے نيں اوہ بیان کردے نيں کہ یکہ پانینی تے پتنجالی دے کماں وچ متن دے ثبوت اس گل د‏‏ی تصدیق کردے نيں کہ کلاسیکی سنسکرت انہاں دے دور وچ اک بولی سی جو مہذب تے تعلیم یافتہ لوکاں دے ذریعہ بولی جاندی اے کچھ سترا لکھے سنسکرت دے مقابلہ وچ بولی جانے والی سنسکرت د‏‏ی وکھ وکھ شکلاں دے بارے وچ بیان کردے نيں ستويں صدی دے چینی بدھ مت دے یاتری زوان زانگ نے اپنی یاداشت وچ دسیا اے کہ ہندوستان وچ سرکاری فلسفیانہ مباحثے سنسکرت وچ ہوئے سن اس خطے د‏‏ی مقامی بولی وچ نئيں سنسکرت دے ماہر لسانیات مادھو دیشپانڈے دے مطابق وسط وچ ہزار سال پہلے مسیحی د‏‏ی بولی وچ بولی د‏‏ی شکل وچ سنسکرت بولی جانے والی بولی سی جو سنسکرت ادب د‏‏ی ودھ رسمی گرائمری طور اُتے درست شکل دے نال موجود سی ایہ دیشپانڈے دا کہنا اے کہ جدید بولی دے لئی ایہ سچ اے کہ جتھے کسی بولی دے بولی غلط انداز وچ بولی جاندی اے تے سمجھی جاندی اے نال ہی ايس‏ے بولی د‏‏ی ہور بہتر نفیس تے گرائمری طور اُتے درست شکلاں دے نال نال ادبی کماں وچ پائی جاندی اے موریز ونٹرٹینٹز دے مطابق ہندوستانی روایت قدیم زمانے تو‏ں متعدد زباناں دے سیکھنے تے استعمال دے حق وچ اے تعلیم یافتہ تے اشرافیہ طبقاں وچ سنسکرت اک بولی جانے والی بولی سی لیکن ایہ وی اک ایسی بولی سی جس نو‏‏ں معاشرے دے وسیع حلفےآں وچ سمجھیا جانا چاہیدا کیونجے وڈے پیمانے اُتے مقبول لوک لوک تے کہانیاں جداں [[رامائن ]، مہابھارت، بھاگوت پورانا، پنچتنتر تے بہت ساریاں دوسری عبارتاں سَبھ سنسکرت بولی وچ نيں کلاسیکی سنسکرت اس دے عین مطابق گرائمر دے نال ہندوستانی سکالرز تے پڑھے لکھے طبقاں د‏‏ی بولی غیر منظم شکلاں دے نال نال دوسری قدرتی ہندوستانی زباناں دے نال وی گفتگو د‏‏ی سنسکرت قدیم ہندوستان د‏‏ی سکھی جانے والی بولی د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس طرح مقامی بولی پراکرتاں دے نال موجود اے سنسکرت دے بہت سارے ڈرامے اس گل دا اشارہ کردے نيں کہ ایہ بولی مقامی بولی پراکرتاں دے نال رہندی اک ہندوستانی ماہر تے بدھ مت دے سکالر اٹین لاموٹے دے مطابق سنسکرت مواصلات وچ اس د‏ی درستگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اک اہ‏م ادبی تے نوشتہ بولی اے لاموٹے دے مطابق خیالات نو‏‏ں پیش کرنے دا اک مثالی ذریعہ سی تے سنسکرت وچ کثیر علم د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس دے پھیلاؤ تے اثر و رسوخ وچ وادھا ہويا سنسکرت نو‏‏ں رضاکارانہ طور اُتے اعلا سبھیاچار فنون تے گہرے نظریات دے طور اُتے اپنایا گیا سی سنسکرت دا اثر اس خطے اُتے سنسکرت کاسموپولس د‏‏ی حیثیت تو‏ں ودھ گیا اے۔

باہرلے جوڑ

سانچہ:Wiktionary category سانچہ:Wikibooks Sanskrit سفری راہنما منجانب ویکی سفر

• Sanskrit Archived 2013-05-05 at the وے بیک مشین
• Sanskrit Tutor Archived 2021-04-11 at the وے بیک مشین
• Online Sanskrit Dictionary Archived 2006-08-28 at the وے بیک مشین
• American Sanskrit Institute

حوالے