Vanuatu

Republika Vanuatu
*Ripablik blong Vanuatu*
*Republic of Vanuatu*
*République de Vanuatu*
Godło	Flaga
	Dewiza: Let us stand firm in God
	Hymn: Yumi, Yumi, Yumi; (My my my);
Ustrój polityczny	Republika
Stolica	Port Vila
Data powstania	30 lipca 1980
Prezydent	Nikenike Vurobaravu
Premier	Charlot Salwai
Powierzchnia	12 189 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 282 814
• gęstość	23 os./km²
Kod ISO 3166	VU
Waluta	Vatu (VUV)
Telefoniczny nr kierunkowy	+678
Domena internetowa	.vu
Kod samochodowy	VAN
Kod samolotowy	YJ
Strefa czasowa	UTC +11
Język urzędowy	bislama, angielski, francuski
Religia dominująca	protestantyzm
PKB (2016); • całkowite ; • na osobę	; 773 mln USD; 2815 USD
PKB (PSN) (2016); • całkowite ; • na osobę	; 723 mln dolarów międzynar.; 2631 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Republika Vanuatu (bisl. Ripablik blong Vanuatu) – państwo w Oceanii. Położone na 198^[4] wyspach Nowych Hebrydów (2 z nich – Matthew i Hunter – należą do Nowej Kaledonii, terytorium zamorskiego Francji), z których 65 jest zamieszkanych. Położone jest ok. 800 km na północny zachód od Fidżi i na północny wschód od Nowej Kaledonii. Dawniej terytorium kraju było kondominium francusko-brytyjskim znanym pod nazwą Nowe Hebrydy.

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Vanuatu.

Vanuatu obejmuje 198^[4] (w tym: 65 zamieszkanych) przeważnie górzystych wysp pochodzenia wulkanicznego, m.in. Espiritu Santo, Malekula, Efate, Ambrim, Erromango. Występują wąskie pasy nizin nadbrzeżnych, na trzech wyspach znajdują się czynne wulkany. Odnotowuje się częste trzęsienia ziemi, powodujące tsunami. Największe miasto Port Vila – stolica, na wyspie Efate – 45 694 mieszkańców (X 2009), drugie większe miasto – Luganville (13 484 mieszkańców) – na Espiritu Santo. Klimat równikowy wilgotny, tutejsze wiecznie zielone lasy równikowe tworzą swoisty mikroklimat wysp. Niektóre wyspy są porośnięte suchymi lasami i sawannami.

Historia

Pierwsi ludzie dotarli na teren dzisiejszego Vanuatu około 3000 lat temu^[5]. Odnalezione fragmenty ceramiki są datowane na 1300–1100 p.n.e.^[6]

Pierwszy kontakt lokalnych mieszkańców z Europejczykami miał miejsce w 1606 roku, kiedy na największą wyspę przybył Pedro Fernández de Quirós (nadał im nazwę Terra Austrialis del Espiritu Santo^[7]^[8]), a następnie w roku 1768 L.A. Bougainville. W 1774 r. James Cook opracował mapę tych wysp i nazwał je Nowe Hebrydy. Na początku XIX w. powstały pierwsze misje chrześcijańskie, a u schyłku XIX w. zaczęli napływać koloniści francuscy i brytyjscy. Wspólna Komisja Morska objęła archipelag zarządem brytyjsko-francuskim w 1887, a 19 lat później wyspy stały się kondominium brytyjsko-francuskim. W trakcie II wojny światowej na wyspach mieściła się baza wojskowa aliantów. W 1977 na konferencji w Paryżu postanowiono przyznać Vanuatu niepodległość, co oficjalnie ogłoszono 30 lipca 1980 r^[9].

Ustrój polityczny

Vanuatu ma jednoizbowy parlament z 52 posłami. Wybierany jest co 4 lata w głosowaniu powszechnym. Przywódca głównej frakcji parlamentarnej jest zazwyczaj wybierany na premiera i szefa rządu. Głową państwa jest prezydent, wybierany co 5 lat przez parlament i prezydentów 6 rządów prowincjalnych.

Główne partie polityczne

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Vanuatu.

Vanuatu dzieli się na sześć prowincji (ludność wg stanu na X 2009)

Malampa – 38 161 osób
Penama – 31 852 osób
Sanma – 34 388 osób
Shefa – 37 969 osób
Tafea – 33 301 osób
Torba – 8 455 osób

Gospodarka

Gospodarka Vanuatu opiera się głównie na usługach – jest to tzw. raj podatkowy (m.in. kraj taniej bandery).

PKB

PKB na mieszkańca
Rok	PKB na mieszkańca w USD
2000	1 200^[10]
2004	2 900^[11]
2006	2 900^[12]
2007	3 900^[13]

Rolnictwo

Użytki rolne zajmują 12% powierzchni kraju^[14]. Uprawia się kava kava (pieprz metystynowy), kakao, palmy kokosowe, trzcinę cukrową, orzeszki ziemne, kawę. Na własne potrzeby uprawia się także jams, taro, kukurydzę, warzywa i drzewa chlebowe. Rolnictwem zajmuje się 65% ludności czynnej zawodowo^[15].

Turystyka

Najważniejsze ośrodki turystyczne na Vanuatu to wyspy Espiritu Santo, Tanna i Pentecost. Głównym atutem dobrze rozwiniętej turystyki w kraju są krajobrazy wulkaniczne i tropikalne oraz kultura pierwotnych mieszkańców Oceanii. Popularne są też kąpieliska. Rafa Vanuatu przyciąga nurków. Najciekawszym miejscem nurkowym jest wrak SS President Coolidge. Nieliczne centra nurkowe oferują również nurkowania rafowe. Rozwojowi turystyki pomaga dobre połączenie lotnicze z Australią i Nową Zelandią.

Wyspy Efate i Artok oraz zachodnie wybrzeże wyspy Lelepy w prowincji Shefa wyznaczają dominium wodza Roi Maty – pierwszy obiekt na terenie Vanuatu wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2008 roku^[16]^[17]. Znajdują się tu miejsca związane z życiem i śmiercią ostatniego naczelnego wodza noszącego tytuł Roi Maty (XVI–XVII w.), obejmujące m.in. jego rezydencję oraz miejsca śmierci i pochówku^[16].

Bogactwa naturalne

Vanuatu nie posiada wielu bogactw naturalnych. W kraju wydobywa się na niewielką skalę rudy manganu^[11].

Przemysł

Najważniejszą gałęzią przemysłu jest przemysł spożywczy (mięsny, olejarski oraz rybny)^[11].

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Vanuatu wyniosła w 1990 roku 0,491 Mt, z czego tylko 0,13 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 0,888 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 348 kg. Następnie emisje wahały się, osiągając maksymalne wartości w 2012. Wzrost emisji wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,082 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 0,292 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 99 kg. Głównym gazem cieplarnianym emitowanym z Vanuatu jest metan, na drugim miejscu podtlenek azotu, a dwutlenek węgla przez większość czasu pozostaje na trzecim miejscu^[18].

Eksport

Eksportuje się głównie ryby i produkty rolne: koprę, kakao, drewno, kawę, wołowinę i korale^[19].

Demografia

Na archipelagu zamieszkuje ponad 190 tysięcy ludzi. Zdecydowaną większość mieszkańców kraju, bo aż 92–93%, stanowią rdzenni Melanezyjczycy – Ni-Vanuatu, których przodkowie zasiedlili tereny wysp na początku II tysiąclecia p.n.e. Podzieleni są na kilkadziesiąt grup etnoterytorialnych, mówią różnymi językami i dialektami. Oprócz Ni-Vanuatu na archipelagu żyje kilka grup Polinezyjczyków, zarówno rdzennych (takie grupy jak Aniwa, Mae, Mele i Futuna Zachodni), jak i imigrantów z francuskich terytoriów Polinezji – Tahiti, Uvea i Futuna (łącznie stanowią około 3% ludności Vanuatu). Pozostali mieszkańcy wysp to Francuzi, Brytyjczycy, Australijczycy i Nowozelandczycy oraz małe grupy uchodźców z Mikronezji (Kiribatijczycy) oraz Azji (Wietnamczycy i Chińczycy)^[20].

Religia

Osobne artykuły: Protestantyzm na Vanuatu, Kościół katolicki na Vanuatu i Świadkowie Jehowy w Vanuatu.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[21]^[22]:

Protestantyzm: 78,1%, w tym:
- Kościół Prezbiteriański: 27,9%
- Kościół Anglikański: 15,1%
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: 12,5%
- Zbory Boże: 4,7%
- Kościół Chrystusowy: 4,5%
- Neil Thomas Ministry: 3,1%
- Kościół Apostolski: 2,2%^[23]
Kościół katolicki: 13,8%
Tradycyjne religie plemienne: 4,1%
Inni chrześcijanie: 1,5% (w tym: mormoni i Świadkowie Jehowy)
Brak religii: 1,2%
Inne religie: 1,3%.

Przypisy

↑ After eight rounds of voting, Vanuatu elects new president.
↑ The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-10-04] (ang.).
↑ ^a ^b Vanuatu [online], www.imf.org [dostęp 2017-11-20] (ang.).
↑ ^a ^b Islands base online [online], islands.upway.pl [dostęp 2023-03-02] .
↑ Northern Vanuatu as a Pacific Crossroads: The Archaeology of Discovery, Interaction, and the Emergence of the „Ethnographic Present”. „Asian Perspectives”. 47 (1), s. 95–120. Uniwersytet Hawajski.
↑ Vanuatu Business Law Handbook: Strategic Information and Laws. Waszyngton: International Business Publications. ISBN 1-4387-7135-5.
↑ Vanuatu profile – Timeline, BBC News, 17.03.2015 [dostęp 2015-12-11].
↑ Austrialia (nie Australia) – nazwa nadana przez Quirósa nawiązywała do Domu Austrii – dynastii Habsburgów sprawującej władzę nad Hiszpanią; zob. M. Jolly, The Sediment of Voyages: Re-membering Quirós, Bougainville and Cook in Vanuatu, Australian National University (ANU) [dostęp 2015-12-11].
↑ Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 18. Australia i Oceania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 74. ISBN 978-83-01-14933-8.
↑ Exporter.pl Świat, Ranking – PKB na mieszkańca – 2000 rok. [online], www.exporter.pl [dostęp 2019-06-28] .
↑ ^a ^b ^c Gospodarka – Vanuatu – Onet.pl – WIEM Lajt.
↑ Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 16 Wielki atlas świata część II. Oxford, s. 200. ISBN 83-7425-672-9.
↑ Vanuatu. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2009-11-07] .
↑ Oceania – Vanuatu. oceania.stosunki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
↑ Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 4 Afryka, Australia i Oceania. Oxford, s. 80. ISBN 83-7425-138-7.
↑ ^a ^b UNESCO: Chief Roi Mata’s Domain – Nomination by the Republic of Vanuatu for Inscription on the World Heritage List. [dostęp 2017-06-11]. (ang.).
↑ UNESCO: Chief Roi Mata’s Domain. [dostęp 2017-06-11]. (ang.).
↑ Vanuatu, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 239, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
↑ Oxford Wielka encyklopedia świata tom 15. Oxford, s. 300. ISBN 83-7325-540-0.
↑ Aleksander Posern-Zieliński (red.): Wielka Encyklopedia Geografii Świata. T. 18: Świat grup etnicznych. Poznań: Kurpisz, 2000, s. 178–179.
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-09-20].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-09-20].
↑ Vanuatu. CIA. [dostęp 2014-09-20].

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona rządu Vanuatu. governmentofvanuatu.gov.vu. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-06)].

[rnz-1] After eight rounds of voting, Vanuatu elects new president.

[2] The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-10-04] (ang.).

[IMF-3] Vanuatu [online], www.imf.org [dostęp 2017-11-20] (ang.).

[upway-4] Islands base online [online], islands.upway.pl [dostęp 2023-03-02] .

[5] Northern Vanuatu as a Pacific Crossroads: The Archaeology of Discovery, Interaction, and the Emergence of the „Ethnographic Present”. „Asian Perspectives”. 47 (1), s. 95–120. Uniwersytet Hawajski.

[6] Vanuatu Business Law Handbook: Strategic Information and Laws. Waszyngton: International Business Publications. ISBN 1-4387-7135-5.

[7] Vanuatu profile – Timeline, BBC News, 17.03.2015 [dostęp 2015-12-11].

[8] Austrialia (nie Australia) – nazwa nadana przez Quirósa nawiązywała do Domu Austrii – dynastii Habsburgów sprawującej władzę nad Hiszpanią; zob. M. Jolly, The Sediment of Voyages: Re-membering Quirós, Bougainville and Cook in Vanuatu, Australian National University (ANU) [dostęp 2015-12-11].

[9] Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 18. Australia i Oceania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 74. ISBN 978-83-01-14933-8.

[10] Exporter.pl Świat, Ranking – PKB na mieszkańca – 2000 rok. [online], www.exporter.pl [dostęp 2019-06-28] .

[autonazwa1-11] Gospodarka – Vanuatu – Onet.pl – WIEM Lajt.

[12] Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 16 Wielki atlas świata część II. Oxford, s. 200. ISBN 83-7425-672-9.

[13] Vanuatu. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2009-11-07] .

[14] Oceania – Vanuatu. oceania.stosunki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].

[15] Heike Barnitzke: Oxford Wielka encyklopedia geografii tom 4 Afryka, Australia i Oceania. Oxford, s. 80. ISBN 83-7425-138-7.

[unesco1280nf-16] UNESCO: Chief Roi Mata’s Domain – Nomination by the Republic of Vanuatu for Inscription on the World Heritage List. [dostęp 2017-06-11]. (ang.).

[unesco1280-17] UNESCO: Chief Roi Mata’s Domain. [dostęp 2017-06-11]. (ang.).

[18] Vanuatu, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 239, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[19] Oxford Wielka encyklopedia świata tom 15. Oxford, s. 300. ISBN 83-7325-540-0.

[20] Aleksander Posern-Zieliński (red.): Wielka Encyklopedia Geografii Świata. T. 18: Świat grup etnicznych. Poznań: Kurpisz, 2000, s. 178–179.

[21] Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-09-20].

[22] Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-09-20].

[23] Vanuatu. CIA. [dostęp 2014-09-20].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Państwa	Australia Fidżi Kiribati Mikronezja Nauru Nowa Zelandia Palau Papua-Nowa Gwinea Samoa Tonga Tuvalu Vanuatu Wyspy Marshalla Wyspy Salomona
Terytoria zależne	Baker Guam Howland Jarvis Johnston Kingman Mariany Północne Midway Niue Norfolk Nowa Kaledonia Palmyra Pitcairn Polinezja Francuska Samoa Amerykańskie Tokelau Wake Wallis i Futuna Wyspy Ashmore i Cartiera Wyspy Cooka Wyspy Morza Koralowego
Integralne części państw położonych poza Australią i Oceanią	Hawaje (część Stanów Zjednoczonych) Papua, Papua Zachodnia (część Indonezji) Wyspa Wielkanocna, Sala y Gómez (część Chile) Ogasawara, Minami Tori-shima, Oki-no-Tori-shima, Wyspy Kazan (część Japonii)

Ameryka	Nowa Francja Akadia Luizjana Quebec Nowa Szkocja Saint-Domingue Saint Lucia Dominika
Afryka	Algieria Francuska Francuska Afryka Równikowa Czad Gabon Kongo Środkowe Ubangi-Szari Francuska Afryka Zachodnia Dahomej Górna Wolta Gwinea Mauretania Niger Senegal Sudan Francuski Wybrzeże Kości Słoniowej Komory Madagaskar Maroko Francuskie Mauritius Seszele Somali Francuskie Tunezja Francuska
Azja	Indie Francuskie Pondicherry Karikal Yanaon Mahé Chandernagore Indochiny Francuskie Tonkin Kochinchina Annam Laos Kambodża terytoria mandatowe: Syria i Liban
Australia i Oceania	Nowe Hebrydy kondominium

Europa	Wielka Brytania Malta
Ameryka Północna	Kanada Jamajka Trynidad i Tobago Barbados Bahamy Grenada Dominika Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Antigua i Barbuda Belize Saint Kitts i Nevis
Ameryka Południowa	Gujana
Azja	Indie Pakistan Sri Lanka Malezja Cypr Singapur Bangladesz Brunei Malediwy
Australia i Oceania	Australia Nowa Zelandia Fidżi Samoa Tonga Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Vanuatu Tuvalu Kiribati Nauru
Afryka	Południowa Afryka Gambia Ghana Nigeria Sierra Leone Tanzania Uganda Kenia Malawi Zambia Botswana Lesotho Mauritius Eswatini Seszele Namibia Mozambik Kamerun Rwanda
Dawni członkowie	Federacja Malajska Irlandia Nowa Fundlandia Tanganika Zanzibar Zimbabwe