Refektarz

Refektarz (łac. refectorium od reficere – odnawiać) – w budynkach klasztornych, seminariach duchownych i dawnych zamkach zakonów rycerskich duże pomieszczenie służące jako jadalnia^[1]^[2], charakterystyczne zwłaszcza dla klasztorów średniowiecznych.

Refektarze umieszczane były najczęściej przy otaczającym wirydarz krużganku, w skrzydle oddalonym od kościoła (najczęściej było to skrzydło południowe lub północne), po stronie przeciwnej niż kościół. Zarysem i wystrojem architektonicznym był zbliżony do kapitularza. Była to sala najczęściej przykryta sklepieniem krzyżowym, oświetlona dużymi oknami, która była połączona z krużgankiem kilkoma wejściami^[3].

Na zamkach krzyżackich refektarz, oprócz roli jadalni, to także miejsce zgromadzeń dla członków konwentu i pozostałych mieszkańców zamku. Odbywać się tu mogły cotygodniowe kapituły domowe lub spotkania o charakterze rozrywkowym. Świadczą o tym dokumenty Krzyżaków zakazujące uprawiania gier hazardowych podczas takich spotkań. Reguła zakonna ustalała hierarchiczny porządek również w jadalni, wyznaczając ,,trzy stoły", które mogły być traktowane jako odpowiednie miejsca przy tym samym stole. Pierwszy dla członków konwentu, drugi dla półbraci i służących oraz trzeci dla czeladzi zamkowej. Przed rozpoczęciem i po zakończeniu posiłku odmawiano krótką modlitwę, a bracia kapłani udzielali błogosławieństwa. Posiłek należało spożywać w milczeniu, wsłuchując się w treść czytania Biblii, które według Reguły towarzyszyło wieczerzy. Spożywano dwa posiłki dziennie. Jadano jaja, ser lub ryby oraz trzy razy w tygodniu mięso. Pito do tego słabe piwo lub wodę. W czasie postu menu ograniczało się do jednego bezmięsnego posiłku oraz kolacji składającej się wyłącznie z napoju: piwa, wina lub miodu.

Refektarz wyposażony był skromie. Posiadał obszerny stół i ławy, szafę lub skrzynię na naczynia, pulpit do czytania Biblii i Reguły Zakonnej oraz lavabo, czyli niewielką umywalnię wnękową umieszczoną zazwyczaj w pobliżu wejścia. Było to zapewne najprzytulniejsze wnętrze zamkowe. W czasie dnia oświetlane sporych rozmiarów oknami, po zmroku zaś ogniem z kominka oraz świecami i pochodniami. Znajdował się tu największy w zamku kominek. Pomieszczenie ogrzewane było również przez kuchnię i piekarnię znajdującą się poniżej, pod refektarzem.

Przypisy

↑ Refektarz, [w:] Jendryczko i inni, Sztuka świata. T. 18, Słownik terminów : L-Ż, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 188, ISBN 978-83-213-4727-1, OCLC 857956061 [dostęp 2021-01-16] .
↑ Refektarz [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-02-17] (pol.).
↑ Refektarz, [w:] CastelfranchiC. Vegas CastelfranchiC. i inni, Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej, Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2013, s. 731, ISBN 978-83-7442-051-8, OCLC 843555212 [dostęp 2021-01-16] .

Bibliografia

Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 135. ISBN 83-85001-89-1.

[1] Refektarz, [w:] Jendryczko i inni, Sztuka świata. T. 18, Słownik terminów : L-Ż, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 188, ISBN 978-83-213-4727-1, OCLC 857956061 [dostęp 2021-01-16] .

[2] Refektarz [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-02-17] (pol.).

[3] Refektarz, [w:] CastelfranchiC. Vegas CastelfranchiC. i inni, Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej, Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2013, s. 731, ISBN 978-83-7442-051-8, OCLC 843555212 [dostęp 2021-01-16] .

[1]

[2]

[3]