Mariupol
47°07′N 37°33′E/47,116667 37,550000 Mariupol (2022) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Prawa miejskie |
1778 | ||||
| Zarządzający |
Wadym Bojczenko↗ | ||||
| Powierzchnia |
244[1] km² | ||||
| Wysokość |
65 m n.p.m. | ||||
| Populacja (1.01.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-629 | ||||
| Kod pocztowy |
87500–87590 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
AH, КН / 05 | ||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
Położenie na mapie obwodu donieckiego  | |||||
| 47°07′N 37°33′E/47,116667 37,550000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Mariupol (w latach 1948–1989 Żdanow, ukr. Маріуполь, ros. Mариуполь) – miasto we wschodniej części Ukrainy, w obwodzie donieckim, położone nad Morzem Azowskim, nad Zatoką Taganroską, u ujścia Kalmiusu. Jest portem morskim i stolicą rejonu mariupolskiego. Na początku 2021 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 431 tys., Mariupol zajmował dziesiąte miejsce wśród najludniejszych ukraińskich miast[2]. Od marca 2022 miasto-bohater Ukrainy[3]. Od maja 2022 roku okupowane przez Rosję, a 30 września 2022 roku wraz z całym obwodem donieckim i trzema innymi obwodami przez nią nielegalnie anektowane[4][5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]_1.jpg)
Miasto zostało założone w 1778 r. pod nazwą Pawłowsk, na miejscu ufortyfikowanego posterunku Kozaków zaporoskich z XVI wieku. W 1789 r. otrzymało prawa miejskie (jest najstarszym miastem w obwodzie donieckim).
Nazwa Mariupol pojawiła się w 1780 r., na cześć Marii Fiodorowny, żony późniejszego cara Rosji Pawła I.
Do Mariupola po wojnie rosyjsko-tureckiej, zakończonej w 1774 r., władze carskiej przesiedliły Greków z Krymu. Powstała tu też wspólnota rzymskokatolicka, składająca się głównie z włoskich kupców i żeglarzy, pływających po Morzu Azowskim[6].
Od końca XVIII wieku miasto stało się znacznym ośrodkiem targowym, w 1809 r. otwarto port, a w 1882 wybudowano linię kolejową łączącą Mariupol z Donieckiem, co umożliwiło eksportowanie przez Mariupol donieckiego węgla. W latach 1886–1889 wybudowano nowy Mariupolski port handlowy, który stał się najważniejszym pod względem przeładunku towarów portem Imperium Rosyjskiego na południu po Odessie. Od końca XIX wieku rozwój przemysłu metalurgicznego.
W latach 1941–1943 okupacja niemiecka miasta. 20 października 1941 roku funkcjonariusze Sonderkommando 10a wywieźli z miasta około 8–9 tys. Żydów, których następnie zamordowali w pobliżu wsi Ahrobaza[7].
W latach 1948–1989 Mariupol nosił nazwę Żdanow[8], na cześć radzieckiego działacza partyjnego Andrieja Żdanowa, który się tam urodził.
W 2002 r. działalność w Mariupolu rozpoczęli ojcowie paulini, tworząc w miejsce zlikwidowanej przez bolszewików parafii rzymskokatolickiej sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej. W 2016 r. otworzyli kaplicę parafialną, którą poświęcił biskup charkowsko-zaporoski Stanisław Szyrokoradiuk Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. musieli oni opuścić klasztor w Mariupolu, który został przekształcony w siedzibę władz separatystycznych[9][10].
Wojna rosyjsko-ukraińska
[edytuj | edytuj kod]Wojna w Donbasie
[edytuj | edytuj kod]W 2014 roku miasto przejściowo znajdowało się pod kontrolą tzw. prorosyjskich separatystów. W tym czasie (11 maja) odbyło się m.in. pseudoreferendum dotyczące statusu Donbasu. Wskazywano wówczas na liczne nieprawidłowości, jak np. otwarcie w Mariupolu zaledwie czterech lokali wyborczych przy 345 tys. uprawnionych do głosowania[11]. W czerwcu tego samego roku, po starciach zbrojnych, wojska ukraińskie odzyskały kontrolę nad miastem[12].
24 stycznia 2015 na dzielnicę mieszkalną miasta spadły pociski z wyrzutni rakietowej typu Grad zabijając 30 osób cywilnych i raniąc prawie 100. Wydarzenie to było częścią ofensywy prowadzonej przez prorosyjskich rebeliantów w ramach wojny we wschodniej Ukrainie. Władze ukraińskie oraz OBWE potwierdziły, że ataku pociskami dokonano z terenów kontrolowanych przez władze samozwańczej Donieckiej Republiki Ludowej. Atak spotkał się z oburzeniem i słowami potępienia ze strony UE, NATO, OBWE i Stanów Zjednoczonych. Ponadto prezydent Ukrainy Petro Poroszenko uznał owo zdarzenie za zbrodnię podlegającą Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu w Hadze[13][14]. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy ujawniła do publicznej wiadomości swoje dane, wg których miasto zostało ostrzelane z systemów rakietowych Grad i moździerzy Tulipan, dostarczonych przez rosyjskich żołnierzy z baz wojskowych Południowego Okręgu Federacji Rosyjskiej, a rozkaz w tej sprawie wydał oficer rosyjski, który dowodził specjalnie utworzonym batalionem[15].
Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę
[edytuj | edytuj kod]
Od lutego do maja 2022 roku miasto było oblegane przez rosyjskie siły zbrojne w związku z inwazją Rosji na Ukrainę i zostało w znacznym stopniu zniszczone. Działania te doprowadziły także do licznych ofiar wśród ludności cywilnej wobec niedotrzymania przez Rosjan warunków zawieszenia broni i utworzenia korytarzy humanitarnych[16]. Zastępca mera Mariupola Serhij Orłow 17 marca 2022 roku stwierdził, że „80-90 procent miasta zostało zbombardowane. Nie ma ani jednego budynku bez uszkodzeń. Wszystkie są zniszczone lub uszkodzone”[17]. W końcu marca 2022 r. w mieście nie było dostępu do bieżącej wody, prądu czy jedzenia. Eksperci międzynarodowi określali tę sytuację mianem katastrofy humanitarnej. 30 września 2022 roku Mariupol wraz z obwodem donieckim został bezprawnie zaanektowany przez Federację Rosyjską[18].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 2002 roku 48,7% mieszkańców stanowili Ukraińcy, 44,4% Rosjanie, a 4,3% Grecy, przy czym jednocześnie aż 89,64% mieszkańców jako języka ojczystego używało języka rosyjskiego, a tylko 9,92% ukraińskiego, zaś greckiego 0,20%. Według greckich źródeł Mariupol to największe na Ukrainie skupisko rosyjskojęzycznej diaspory greckiej. Ostrożność, dziedziczona po prześladowaniach okresu ZSRR, powstrzymuje część Greków przed deklaracją narodowości innej niż dwie główne[a][19][20][21]. W roku 2014 wicepremier Grecji, Ewangelos Wenizelos, swą oficjalną wizytę w Kijowie poprzedził spotkaniem z diasporą Mariupola[22].
Historyczny skład narodowościowy miasta na podstawie oficjalnych danych rosyjskich, radzieckich i ukraińskich:
- 1897[23]
- 1939[24]
- 2002[25]
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, chemiczny, materiałów budowlanych, spożywczy, stoczniowy oraz hutniczy[8].
W mieście znajdują się 2 duże kombinaty metalurgiczne: Mariupolski Kombinat Metalurgiczny imienia Illicza i „Azowstal”.
W mieście jest stacja kolejowa Mariupol.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]W Mariupolu znajdują się 3 szkoły wyższe: Mariupolski Uniwersytet Humanistyczny, Nadazowski Państwowy Uniwersytet Techniczny oraz Azowski Instytut Transportu Morskiego.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ O ile dla Rosjan i Ukraińców, Mariupol szczególnie był i pozostaje związany z Donieckiem, dla jego greckiej społeczności istotne były zawsze związki z Krymem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Адміністративно-територіальний устрій. Маріупольська міська рада. [dostęp 2017-09-03]. (ukr.).
- ↑ a b Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України» на 1 січня 2021 року [online], ukrstat.gov.ua [dostęp 2022-01-16] (ukr.).
- ↑ Kharkiv, Chernihiv, Mariupol, Kherson, Hostomel, Volnovakha awarded title of hero cities [online], www.ukrinform.net [dostęp 2022-03-07] (ang.).
- ↑ Rosjanie informują o przejęciu pełnej kontroli nad kombinatem Azowstal w Mariupolu [online], www.gazetaprawna.pl, 21 maja 2022 [dostęp 2023-01-12] (pol.).
- ↑ Rosja ogłasza aneksję czterech regionów Ukrainy [online], OSW Ośrodek Studiów Wschodnich, 3 października 2022 [dostęp 2023-01-12] (pol.).
- ↑ Paulini z oblężonego miasta. Wstrząsające relacje zakonników z Mariupola | Niezalezna.pl [online], niezalezna.pl [dostęp 2023-08-09].
- ↑ Murder Story of Mariupol Jews at the Agrobaza in Mariupol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2023-05-07]. (ang.).
- ↑ a b Mariupol, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-25].
- ↑ Poświęcenie nowej kaplicy w Mariupolu [online], gazetaolsztynska.pl [dostęp 2023-08-09].
- ↑ Okupanci zamienili klasztor w siedzibę swoich władz. Paulini z Mariupola alarmują o profanacji [online], Aleteia Polska, 18 maja 2022 [dostęp 2023-08-09] (pol.).
- ↑ Farsa „referendum” w Donbasie. osw.waw.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-03-07].
- ↑ Zwycięstwa i straty. Mariupol wolny od separatystów, walki na granicy. tvn24.pl, 2014-06-13. [dostęp 2023-03-07].
- ↑ Opracowanie Onet.pl na podstawie: PAP, IAR: Ukraina: dziesiątki rannych po ostrzale Mariupola. wiadomosci.onet.pl, 2015-01-25. [dostęp 2015-01-26].
- ↑ Krwawe ataki na Mariupol. Tusk: polityka ustępstw zachęca agresora do większych aktów przemocy. www.tvn24.pl, 2015-01-24. [dostęp 2015-01-26].
- ↑ Służba Bezpieczeństwa Ukrainy: Mariupol został ostrzelany na rozkaz oficera rosyjskiego. www.tvn24.pl, 2015-01-26. [dostęp 2015-01-26].
- ↑ Dramatyczna sytuacja w Mariupolu. Brakuje jedzenia dla dzieci. www.interia.pl, 2022-03-11. [dostęp 2022-03-11].
- ↑ Wstrząsający bilans. 80-90 proc. budynków w Mariupolu zniszczonych [online], www.tvp.info, 17 marca 2022 [dostęp 2022-03-20] (pol.).
- ↑ Polsat News, Ukraina u progu największej katastrofy humanitarnej od czasów II WŚ [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-03-27] (pol.).
- ↑ Artykuł z 9 lutego 2014 w ogólnogreckim dzienniku Kathimerini, jeden z wielu podobnych publikacji w greckich mediach, przytacza historyczne i współczesne dane o liczebności diaspory. I tak, w roku 1928, tj. nim na język grecki spadły rosyjskie totalne represje, w okręgu Mariupola działało 39 greckich szkół, w tym 6 średnich, ze 159 nauczycielami. Szkolnictwo, wszelka nauka greckiego (także w domu) i posiadanie greckich książek zostały następnie zakazane, Greków objęto masową deportacją, powróciła jedynie cześć. Według danych z ukraińskiego spisu powszechnego. w 2001 r., czyli już po głównej fali emigracji diaspory do Grecji, w całej Ukrainie jeszcze 93 tysiące osób deklarowało grecką narodowość, z czego większość w okręgu Mariupola. Zdaniem greckich organizacji, ponad 1/3 greckiej społeczności nie odważyła się jeszcze wtedy zadeklarować narodowości innej, niż dwie główne, paraliżowana dziedziczonym strachem. Grecy uważają, że Ukrainę, w tym głównie okręg Mariupola i Krym, zamieszkuje jeszcze 150 tysięcy rosyjskojęzycznych Greków. Zrzeszają się w 103 związkach kulturalno-oświatowych, konsulat grecki i diasporę Mariupola odwiedził w 2014 r. wicepremier Grecji Ewangelos Wenizelos, namawiając Greków-autochtonów do poparcia państwowości Ukrainy.
- ↑ Grecy Ukrainy w oku cyklonu. olympia.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]., podobna publikacja z 20 lutego 2014, cytująca m.in. źródła o 27 wiekach nieprzerwanego pobytu w tych stronach greckiego żywiołu i przywołująca cyfrę aktualnie 105 greckich związków na Ukrainie. Mariupol przedstawiany jest jako centrum greckiej, około 150 tysięcznej społeczności.
- ↑ W okresie wczesnego ZSRR większa część Greków tych terenów zamieszkiwała wsie i używała zbliżonego do języków starożytnych dialektu pontyjskiego, nie nowożytnego greckiego, co ułatwiło także legitymizowało następnie ich przymusową rusyfikację językową. Źródło: artykuł historyka, specjalisty tematyki Greków w Rosji i językoznawcy Vlasisa Agtzidisa.
- ↑ Relacja we wiadomościach Mega.tv (gr.).
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-25].
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-25].
- ↑ WebCite query result [online], www.webcitation.org [dostęp 2017-11-25] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mariupol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 122.
