Kurt Vonnegut

Kurt Vonnegut

Kurt Vonnegut (1972)
Imię i nazwisko	Kurt Vonnegut Jr.
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1922 Indianapolis
Data i miejsce śmierci	11 kwietnia 2007 Nowy Jork
Narodowość	amerykańska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Epoka	fantastyka naukowa, postmodernizm, publicystyka
Ważne dzieła
Rzeźnia numer pięć Kocia kołyska Śniadanie mistrzów
Odznaczenia
Strona internetowa

Kurt Vonnegut Jr. (IPA: /ˈvɑ.nə.gət/) (ur. 11 listopada 1922 w Indianapolis, zm. 11 kwietnia 2007 w Nowym Jorku) – amerykański pisarz i publicysta, tworzący literaturę postmodernistyczną i science fiction.

Życiorys

Wczesne lata

Vonnegut urodził się 11 listopada 1922 r. w Indianapolis w bogatej rodzinie, jako najmłodszy z trójki rodzeństwa, syn architekta Kurta Vonneguta Sr. i Edith Lieber. Obydwoje rodzice byli pochodzenia niemieckiego. Krach na giełdzie w 1929 r. zmusił Vonnegutów do zmiany stylu życia, zwolnienia służby i wyprowadzenia się z drogiego mieszkania. Matka przeżyła to bardzo boleśnie, wpadając w depresję. Vonnegut uczęszczał do Orchard School, a następnie do Shortridge High School, gdzie pisał do szkolnej gazety „The Shortridge Echo”. W 1940 r., za namową brata, Bernarda Vonneguta, aplikował na Uniwersytet Cornella, gdzie został przyjęty na chemię. Tam był zaangażowany w działalność uniwersyteckiej gazety – „The Cornell Daily Sun”. Brak mu było jednak predyspozycji do studiowania nauk ścisłych i w 1942 r. opuścił uniwersytet.

II wojna światowa

W 1943 r. Vonnegut wstąpił do wojska i został oddelegowany na studia w Carnegie Institute of Technology (obecnie Carnegie Mellon University), a następnie na Uniwersytet w Tennessee, po czym wysłano go na front do Europy, gdzie został przydzielony do 106 Dywizji Piechoty. W 1944 r. matka pisarza popełniła samobójstwo, w czasie, gdy przyjechał on na kilkudniową przepustkę z wojska. Wydarzenie to, podobnie jak przeżyta wojna, zapisało się silnie w pamięci pisarza i wywarło wpływ na jego twórczość.

W grudniu 1944, w czasie ofensywy w Ardenach, został wzięty do niemieckiej niewoli i osadzony w Dreźnie. Ponieważ znał język niemiecki, wybrano go na tłumacza-brygadzistę, który miał przekazywać polecenia pozostałym jeńcom. Początkowo, wraz z innymi więźniami z Arbeitskommando 557, zajmował się odgruzowywaniem miasta. Następnie przydzielono go do pracy w fabryce słodu, gdzie zajmował się m.in. wyładowywaniem zboża z wagonów i przenoszeniem go do magazynu. Nocą był przetrzymywany w podziemiach starej rzeźni. 13 lutego 1945 przeżył bombardowanie miasta przez aliantów. Wydarzenia te stały się główną inspiracją dla jego powieści – Rzeźni numer pięć. Kilka miesięcy później Armia Czerwona wyzwoliła Vonneguta z niewoli. Pisarz wrócił do Stanów i został odznaczony orderem Purple Heart.

Lata powojenne

Po powrocie do USA Vonnegut poślubił Jane Marie Cox i ponownie podjął studia, tym razem na wydziale antropologii na Uniwersytecie w Chicago. Jego praca dyplomowa na temat „Fluctuations Between Good and Evil in Simple Tale” została odrzucona przez komisję. Uniwersytet przyznał mu tytuł dopiero w 1971 r. za powieść Kocia kołyska. W czasie studiów pracował w „Chicago City News Bureau” jako reporter kryminalny. W maju 1947 r. urodził się jego pierwszy syn – Mark, po czym pisarz przeniósł się do Schenectady. Podjął tam pracę w dziale public relations w firmie General Electric, w której jego brat Bernard pracował jako naukowiec. W latach 50. Vonnegut zaczął publikować swoje pierwsze opowiadania, m.in. w magazynie Collier’s, a zyski z publikacji pozwoliły mu w 1950 r. porzucić pracę w GE, by przenieść się do Cape Cod i pracować wyłącznie jako wolny strzelec. Pierwszą powieść, zatytułowaną Pianola, wydał w 1952 r. Mimo że jego uznanie w środowisku literackim wciąż rosło, pisarz był zmuszony do szukania alternatywnych źródeł dochodu. Pracował między innymi na stanowiskach nauczyciela języka angielskiego czy copywritera. Otworzył również pierwszy w USA salon samochodowy firmy Saab. W 1957 r. zmarła na raka siostra pisarza, dwa dni po śmierci swojego męża. W wyniku tej tragedii czwórka ich dzieci została osierocona. Vonnegut i jego żona zaadoptowali najmłodszą trójkę, mimo że mieli już trójkę własnych dzieci.

Od 1965 r. wykładał w Hopefield School, a w latach 1965–1971 prowadził warsztaty pisarskie na uniwersytetach Iowa i Harvarda.

Vonnegut znany był ze swoich kontrowersyjnych przekonań, których nie bał się wyrażać. Wyznawał poglądy lewicowe, był przeciwny wojnie i łamaniu praw obywatelskich. Sam siebie określał jako humanistę i socjalistę. Był również ateistą. W 1968 r. podpisał „Writers and Editors War Tax Protest”, w którym deklarowano zaprzestanie płacenia podatków w proteście przeciwko wojnie w Wietnamie. W licznych wywiadach i artykułach krytycznie wypowiadał się na temat polityki George’a W. Busha i sprzeciwiał się wojnie w Iraku. Był członkiem American Civil Liberties Union, amerykańskiej organizacji broniącej wolności obywatelskich.

W latach 80, Vonnegut zmagał się z depresją, a w 1984 r. próbował popełnić samobójstwo.

Vonnegut uważał się za pisarza niedocenionego. Do śmierci pozostał człowiekiem samotnym i niespełnionym, co było źródłem problemów z wyniszczającymi go nałogami: papierosami i alkoholem. Zmarł w 2007 roku w Nowym Jorku, gdy wychodząc na spacer z psem zaplątał się w jego smycz, w wyniku czego upadł i uderzył głową o chodnik.

Twórczość

Vonnegut był pisarzem prowokującym. Bezustannie bawił się formą, prowokował czytelnika, wciągał go w literackie pułapki i kpił z niego. Swoje powieści ozdabiał czasem własnoręcznie wykonanymi, prymitywnymi rysunkami, np. słynną „dziurą w zadku” (prostą gwiazdką zbudowaną z czterech przecinających się kresek). Wiele z jego powieści (m.in. Kocia kołyska i Śniadanie mistrzów) składa się z licznych, krótkich rozdziałów, podobnie jak u Julia Cortázara. Forma i styl Kociej kołyski nawiązuje do Biblii, a autor opisuje w niej nawet zasady fikcyjnej religii, zwanej bokononizmem.

Istotnym nurtem w twórczości Vonneguta był surrealizm. Powieści jego były pełne dziwacznych postaci, groteskowych, makabrycznych i onirycznych wydarzeń. Pisarz fascynował się science fiction, co najwyraźniej zaznaczył w powieści Syreny z Tytana i pisarskiej kreacji swojego alter ego – Kilgore’a Trouta.

Dzieła

Zbiory opowiadań

• 1961 – Canary in a cat house
• 1968 – Witajcie w małpiarni (Welcome to the monkey house)
• 1999 – Tabakiera z Bagombo (Bagombo snuff box)
• 1999 – Niech pana Bóg błogosławi doktorze Kevorkian (God bless you, dr. Kevorkian)
• 2008 – Armagedon w retrospektywie (Armageddon in retrospect)
• 2009 – Popatrz na ptaszka (Look at the birdie)
• 2011 – Gdy śmiertelnicy śpią (While mortals sleep)

Powieści

• 1952 – Pianola (Player piano)
• 1959 – Syreny z Tytana (The sirens of Titan)
• 1962 – Matka noc (Mother night)
• 1963 – Kocia kołyska (Cat's cradle)
• 1965 – Niech pana Bóg błogosławi, panie Rosewater (God bless you, Mr. Rosewater, or Pearls before swine)
• 1969 – Rzeźnia numer pięć, czyli Krucjata dziecięca, czyli Obowiązkowy taniec ze śmiercią (Slaughterhouse-five, or The Children’s Crusade)
• 1973 – Śniadanie mistrzów, czyli Żegnaj, czarny poniedziałku (Breakfast of champions or Goodbye blue monday)
• 1976 – Slapstick albo Nigdy więcej samotności! (Slapstick; or Lonesome no more)
• 1979 – Recydywista (Jailbird)
• 1982 – Rysio Snajper (Deadeye Dick)
• 1985 – Galapagos (Galápagos)
• 1987 – Sinobrody (Bluebeard; tłum. Michał Kłobukowski, Warszawa: Blue Lobster, 1993; Poznań: Zysk i S-ka, 2007)
• 1990 – Hokus pokus (Hocus Pocus)
• 1997 – Trzęsienie czasu (Timequake)

Zbiory esejów

• 1974 – Wampetery, foma i granfalony (Wampeters, Foma and Granfalloons [Opinions])
• 1981 – Niedziela Palmowa (Palm Sunday)
• 1991 – Losy gorsze od śmierci (Fates Worse Than Death)
• 2005 – Człowiek bez ojczyzny (A Man Without a Country)

Dramaty

• 1970 – W dniu urodzin Wandy June (Happy Birthday, Wanda June)
• 1972 – Between Time and Timbuktu, or Prometheus Five
• 1993 – Make Up Your Mind
• 1993 – Miss Temptation
• 1993 – L’Histoire du Soldat

Ekranizacje

Lista wybranych adaptacji filmowych utworów Kurta Vonneguta:

• 1971 – Happy Birthday, Wanda June, reż. Mark Robson
• 1972 – Between Time and Timbuktu, reż. Fred Barzyk
• 1972 – Rzeźnia numer pięć, reż. George Roy Hill
• 1975 – Next Door, reż. Andrew Silver
• 1980 – Deer In the Work, reż. Ron Underwood
• 1982 – Who Am I This Time?, reż. Jonathan Demme
• 1982 – Slapstick of Another Kind, reż. Steven Paul
• 1995 – Harrison Bergeron, reż. Bruce Pittman
• 1996 – Matka noc, reż. Keith Gordon
• 1999 – Śniadanie mistrzów, reż. Alan Rudolph
• 2009 – A Man Without a Country, reż. J.J. Harting
• 2009 – 2081, reż. Chandler Tuttle
• 2010 – Covek iz Bagomba, reż. Igor Stanojevic
• 2014 – The Big Trip Up Yonder, reż. Sandro Gallego-Giesse
• 2016 – 2BR02B: To Be or Naught to Be, reż. Marco Checa Garcia

W 1991 r. powstał również serial Monkey House, w którym zostały przeniesione na ekran opowiadania pisarza ze zbioru Witajcie w małpiarni.

Linki zewnętrzne

• Strona pisarza (ang.)
• The Kurt Vonnegut Society (ang.)