Jewgienij Prigożyn
Jewgienij Prigożyn (czerwiec 2023) | |
Data i miejsce urodzenia |
1 czerwca 1961 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
23 sierpnia 2023 |
Zawód, zajęcie |
przedsiębiorca |
Odznaczenia | |
|
Jewgienij Wiktorowicz Prigożyn (ros. Евгений Викторович Пригожин; ur. 1 czerwca 1961 w Leningradzie, zm. 23 sierpnia 2023 w Kużenkinie[1][2]) – rosyjski przedsiębiorca, bliski współpracownik Władimira Putina, właściciel tzw. fabryki trolli[3], blisko powiązany z prywatnym przedsiębiorstwem wojskowym Grupą Wagnera[4], której był założycielem[5]. Właściciel holdingu Konkord (ros. Конкорд)[6], w skład którego wchodzi między innymi Konkord Management i Consulting[7], założyciel 27 przedsiębiorstw[8].
W 2016 roku jego majątek wyceniono na ponad 7,14 mld rubli[9], w 2020 r. na 16 mld rubli[10]. Przezywany był „kucharzem Putina” (po raz pierwszy nazwała go tak agencja prasowa Associated Press w 2003 r.), ponieważ firma cateringowa Konkord Catering, należąca do Prigożyna, obsługiwała spotkania prezydenta[11][12]. Od 2021 roku był ścigany listem gończym przez FBI za ingerencję w wybory w USA[13]. Jest również odpowiedzialny za rozmieszczanie najemników Grupy Wagnera na Ukrainie, odnosił też korzyści z dużych zamówień publicznych rosyjskiego Ministerstwa Obrony po aneksji Krymu i okupacji wschodniej Ukrainy przez wspieranych przez Rosję separatystów[14].
Stanął na czele buntu Grupy Wagnera, nazywanego również od jego nazwiska buntem Prigożyna[15].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Prigożyn od dzieciństwa trenował narciarstwo biegowe, którego uczył go ojczym Samuił Żarkoj (ros. Самуил Жаркой). W 1977 r. ukończył szkołę sportową nr 62 w Leningradzie (obecnie Szkoła Rezerw Olimpijskich nr 1 w Petersburgu)[16]. Wychowywał się bez ojca, który wcześnie zmarł, jego matka pracowała w szpitalu, a rodzina żyła biednie[17]. Zarówno jego ojciec, jak i ojczym byli pochodzenia żydowskiego[18]. W wieku 18 lat został skazany za rozbój, kradzież i oszustwo[19], łącznie na 13 lat pobytu w kolonii karnej, zwolniono go po dziesięciu latach[20].
Początki działalności biznesowej
[edytuj | edytuj kod]Po wyjściu na wolność sprzedawał wraz z ojczymem hot dogi i wspólnie z kolegą ze szkoły sportowej rozwijał sieć sklepów spożywczych „Kontrast” (ros. Контраст), która cieszyła się dużą popularnością, gdyż oferowała trudno dostępne w kraju produkty[16]. Prigożyn odpowiadał za finanse „Kontrastu” i posiadał 15% akcji sieci[16]. Od 1995 r. zyski sieci zmalały z uwagi na silną konkurencję, a od 1996 r. Prigożyn otwierał w Petersburgu lokale gastronomiczne[16]. Pierwszą była restauracja „Stary Urząd Celny” (ros. Старая таможня), której menadżerem został Anglik Anthony William Geer[21]. Była to pierwsza ekskluzywna restauracja w Petersburgu, do której przychodzili włodarze miasta i ich zagraniczni goście, dlatego po roku przyniosła milion dolarów zysku[16]. Wiosną otwarto „Nową Wyspę”, pierwszą w mieście restaurację na statku zacumowanym na Newie[22][23]. W 2001 roku na wspólnym obiedzie gościli w niej Putin i ówczesny prezydent Francji Jacques Chirac, a Prigożyn osobiście obsługiwał ich przy stole[16]. Fundacja Walki z Korupcją Aleksieja Nawalnego stoi na stanowisku, że Prigożyn i Putin bardzo polubili się podczas powyższego spotkania, a dwa lata później Putin zlecił mu organizację swojego bankietu urodzinowego w „Nowej Wyspie”[24].
Rozwój biznesu
[edytuj | edytuj kod]W latach 2002–2012 należące do Prigożyna przedsiębiorstwo Konkord prowadziło sieć barów typu fast food o nazwie „Blin! Donald’s” (ros. Блин!Дональт's)[25]. W 2009 r. Prigożyn otworzył restaurację w Białym Domu w Moskwie[26], w 2010 r. fabrykę firmy Konkord Catering[17]. W kolejnych latach należące do niego przedsiębiorstwa wygrywały przetargi i podpisywały kontrakty z organami państwowymi, obejmujące między innymi: catering dla szkół moskiewskich (od 2011 r.) i catering dla wojska (od 2012 r.)[24]. Rok później Prigożyn kontrolował 90% dostaw jedzenia dla rosyjskiej armii[23].
W 2004 roku wydana została książka dla dzieci pod tytułem „Indraguzik”, której Prigożyn jest autorem[27].
Na pytanie, czy prezydent pomagał mu w karierze, odpowiedział[17]:
Władimir Putin widział, jak zrobiłem biznes z ulicznego kramu. Widział, że nie wzbraniam się przed usługiwaniem przy stole koronowanym głowom, które przychodziły do mnie w gości. Poznaliśmy się, kiedy przyjechał do mnie z japońskim premierem Mori, następnie z Bushem.
Putin pytany o Prigożyna powiedział[28]:
Znam tego człowieka, ale nie zalicza się do moich przyjaciół.
W 2013 r. w Petersburgu została założona Agencja Badań Internetowych (ros. Агентство интернет-исследований), potocznie zwana „fabryką trolli”, której właścicielem został Prigożyn[29]. Rok później powstała Grupa Wagnera (ros. ЧВК Вагнер). Okoliczności jej utworzenia przez pewien czas były niejasne, podobnie jak mechanizm finansowania i dokładne powiązania Prigożyna z organizacją. W 2022 r. oficjalnie przyznał, że jest jej założycielem, a Grupa Wagnera powstała po aneksji Krymu[30][31].
Z ustaleń Fundacji Walki z Korupcją wynika, że od 2015 r. Ministerstwo Obrony FR zlecało firmom Prigożyna usługi z zakresu budownictwa i bieżące remonty obiektów wojskowych[24][32]. W 2016 roku firma żony Prigożyna kupiła za 740 mln rubli historyczny budynek w Petersburgu „Dom handlowy braci Jelisejewów”, wpisany do wykazu zabytków (poza Rosją znany jako Elisseyeff Emporium)[33]. W maju 2017 r. rosyjska Federalna Służba Antymonopolowa wdała się w spór z Prigożynem i stała na stanowisku, że należące do niego przedsiębiorstwa za pomocą zmowy cenowej naruszyły przepisy antymonopolowe, w wyniku czego nawiązały kontrakty z Ministerstwem Obrony FR na ponad 1,8 mln rubli[34], a samego Prigożyna podejrzewała o stworzenie kartelu[35]. W listopadzie tego samego roku wycofała oskarżenia[36].
1 października 2019 r. powstała grupa medialna Patriot (ros. Патриот, dosł. znaczenie „Patriota”), utworzona z wiodących serwisów informacyjnych powiązanych z Prigożynem: Narodnyje Nowosti, Ekonomika Siegodnia i Politika Siegodnia oraz Federalnej Agencji Informacyjnej (ros. Федеральное агентство новостей, serwis riafan.ru)[37][38]. Jej prezes Nikołaj Stolarczuk poinformował dziennikarzy BBC, że Prigożyn został zaproszony do Rady grupy Patriot i udziela wsparcia w zakresie doradztwa[39]. W 2022 r. grupa medialna Patriot posiadała ponad setkę serwisów (odwiedzanych miesięcznie przez 68 mln unikalnych użytkowników), stacje telewizyjne, ponad 500 popularnych kont informacyjnych w serwisie VKontakte i platformę blogową, kontrolowała regionalne wydania „Moskowskiego komsomolca” i „Komsomolskiej prawdy”[38][40], a Prigożyn był szefem jej rady nadzorczej[38].
Majątek
[edytuj | edytuj kod]Wedle „Financial Times” w latach 2018–2022 przedsiębiorstwa kontrolowane przez Prigożyna wygenerowały przychody w wysokości 250 mln dolarów[41][42]. Analogiczne dane podają również media rosyjskie[43][44]. Głównym źródłem dochodu Prigożyna było wydobywanie surowców w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Zajmowała się tym między innymi spółka M Invest (ros. М Инвест), wydobywająca złoto w Sudanie, której zysk w 2021 r. oceniono na 2,6 mln dolarów[42][43], spółka Euro Polis (ros. Евро полис), wydobywająca surowce w Syrii, której bilans w 2021 r. opiewał na 92 mln dolarów[45][46] i spółka Merkury (ros. Меркурий), która przed objęciem sankcjami zarobiła w trzy lata 67 mln dolarów[42][43][45]. Wedle źródeł rosyjskich Prigożyn zajmował się również rynkiem kryptowalut praktycznie od początku jego istnienia, znajdował się w czołówce światowych inwestorów w kryptowaluty i posiadał ok. 100 000 bitcoinów[44][47][48].
Śmierć i pogrzeb
[edytuj | edytuj kod]Okoliczności śmierci
[edytuj | edytuj kod]Według rosyjskiego ministerstwa ds. sytuacji nadzwyczajnych 23 sierpnia 2023 r. we wsi Kużenkino, leżącej w obwodzie twerskim, doszło do katastrofy lotniczej, w której rozbił się prywatny samolot Embraer Legacy 600 lecący z Moskwy do Petersburga, a wszystkie 10 osób na pokładzie samolotu zginęło[49][50]. Rosyjska państwowa agencja medialna TASS poinformowała, że Prigożyn miał znajdować się na liście pasażerów lotu[51][52].
Zgodnie z doniesieniami powiązanego z Wagnerem kanału w serwisie Telegram odrzutowiec, w którym leciał Prigożyn, został zestrzelony przez rosyjską obronę powietrzną w obwodzie twerskim[53][54].
27 sierpnia 2023 r. Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej potwierdził, że Prigożyn jest jedną z ofiar katastrofy[1].
Pogrzeb
[edytuj | edytuj kod]Pogrzeb Prigożyna odbył się 29 sierpnia na cmentarzu Porochowskim w Petersburgu. Mimo przyznanych odznaczeń, odbył się bez asysty wojskowej. Pogrzeb miał charakter zamknięty i uczestniczyli w nim tylko krewni i rodzina[55].
Konsekwencje
[edytuj | edytuj kod]Z badania Open Minds Institute wynika, że 28,4% Rosjan uważa, iż katastrofa samolotu była związana z celowym działaniem, a 8% badanych obarczyło winą Putina[56].
Po katastrofie część wagnerowców podpisało kontrakt z Ministerstwem Obrony[57], przy czym nie było to nowe zjawisko, gdyż już od buntu Grupy Wagnera najemnicy przechodzili do rosyjskiej armii, wracali do domów, a nieliczni wstępowali do czeczeńskiego specnazu „Achmat”[57][58][59].
Media ukraińskie opublikowały nagranie mające przedstawiać wagnerowców zapowiadających zemstę za śmierć dowódców[60]. Realizacja takiego planu byłaby praktycznie niewykonalna, gdyż po buncie Grupa Wagnera została rozbrojona z ciężkiego sprzętu wojskowego, który zarekwirowało Ministerstwo Obrony na potrzeby Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej[61][62].
Po śmierci Prigożyna spółki wydobywające surowce w Afryce zostały zawieszone[58], jego żona zmieniła nazwisko na panieńskie – Kriażewa[63][64]. Wedle rosyjskich mediów w październiku 2023 r. Ministerstwo Obrony zerwało kontrakt z Konkord Catering na żywienie rosyjskiej armii, podejmując współpracę z Grupą RBE, należącą do rosyjskiego biznesmena Andrieja Giennadiejewicza Szokina[65][66].
Sankcje
[edytuj | edytuj kod]Związane z Libią
[edytuj | edytuj kod]Decyzją z dnia 14 października 2020 r. Rada Unii Europejskiej nałożyła na Prigożyna sankcje za udział w działaniach Grupy Wagnera w Libii, które zagrażały pokojowi, stabilności i bezpieczeństwu tego kraju[4], a sam Prigożyn złamał embargo na dostawy broni do Libii[67].
Związane z Ukrainą
[edytuj | edytuj kod]W 2016 r. Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych nałożył na Prigożyna sankcje z uwagi na wsparcie finansowe i technologiczne wysokich urzędników rosyjskich i kontakty biznesowe z Ministerstwem Obrony FR, wykorzystane do aneksji Krymu i konfliktu zbrojnego na Ukrainie[68]. W 2017 r. sankcjami objęto również firmę Konkord Management and Consulting, powiązaną z działaniami wojennymi na wschodniej części Ukrainy[69][70]. W 2019 roku Departament Skarbu USA objął sankcjami aktywa Prigożyna, w tym prywatne odrzutowce i jacht[71]. W marcu 2022 r., po inwazji Rosji na Ukrainę, został objęty nowymi sankcjami ze strony Stanów Zjednoczonych[72]. W związku z wojną na Ukrainie Prigożyn, jego syn Paweł i żona Lubow są objęci sankcjami: Unii Europejskiej, Ukrainy, USA, Wielkiej Brytanii, Kanady, Szwajcarii, Australii, Japonii i Nowej Zelandii[73][74][75]. Część krajów objęło również sankcjami jego córkę Polinę i matkę Wiolettę[76][77].
Wybory w USA i list gończy FBI
[edytuj | edytuj kod]W 2017 r. Kongres Stanów Zjednoczonych oskarżył Prigożyna o ingerencję w wybory prezydenckie[78]. Przyczyną była działalność należącej do niego Agencji Badań Internetowych z siedzibą w Petersburgu, która za pomocą fikcyjnych profili oraz skradzionych tożsamości obywateli USA prowadziła kampanie dezinformacyjne[13]. Oskarżony w oficjalnym oświadczeniu zaprzeczył, aby jego firma miała z tym związek[78]. W 2018 r. prokuratura USA oskarżyła trzynastu Rosjan, w tym Prigożyna, o ingerencje w wybory[79].
W lutym 2021 r. FBI wydało za Prigożynem list gończy, oferując nagrodę w wysokości ćwierć miliona dolarów za jego wydanie[13]. W lutym 2022 r. Departament Stanu USA zaoferował 10 milionów dolarów za informacje o Prigożynie[80][81].
7 listopada 2022 r. Prigożyn przyznał, że interweniował w wybory w USA i zapowiedział kontynuowanie tej działalności[82][83]. Serwis prasowy holdingu Konkord (w odpowiedzi na publikacje dziennikarzy Radia Swoboda i Bloomberg) opublikował oświadczenie Prigożyna o treści[84][85]:
Odpowiem bardzo subtelnie, delikatnie i proszę wybaczyć, że dopuszczę się pewnej dwuznaczności. Proszę państwa: interweniowaliśmy, interweniujemy i będziemy interweniować. Ostrożnie, dokładnie, z chirurgiczną precyzją i po swojemu, tak, jak potrafimy. Podczas naszych skrupulatnych operacji wytniemy obie nerki i wątrobę.
W lutym 2023 r. w odpowiedzi na zapytanie dziennikarzy „Der Spiegel” o to, czy finansował działanie przedsiębiorstwa Prigożyn odpowiedział[86]:
Nigdy nie byłem tylko inwestorem finansowym Agencji Badań Internetowych. Ja ją wymyśliłem, stworzyłem i prowadziłem przez długi czas.
Wojna na Ukrainie
[edytuj | edytuj kod]Krytyka resortu obrony
[edytuj | edytuj kod]Zdaniem USA Prigożyn był jedynym współpracownikiem Putina, który otwarcie skrytykował resort obrony, działanie armii na Ukrainie, strategię Rosji i ministra Szojgu[87][88]. Ponadto chciał wysłać na front wszystkich głównodowodzących, odpowiedzialnych za złe decyzje[89]. W odpowiedzi na pytania „Washington Post”, Prigożyn to zdementował, oskarżył redakcję o rozsiewanie histerycznych, nieobiektywnych plotek i porównał ją do śmietniska[90]. Zdaniem Michaiła Chodorkowskiego Prigożyn mógł być współodpowiedzialny za zmianę głównodowodzącego siłami rosyjskimi i obsadzenie na tym stanowisku Siergieja Surowikina[91], o którym wyrażał się bardzo pozytywnie, chwaląc między innymi siłowe rozpędzenie demonstrantów podczas puczu moskiewskiego w 1991[92].
Grupa Wagnera i rekrutacja
[edytuj | edytuj kod]W styczniu 2022 r. najemnicy z Grupy Wagnera zostali sprowadzeni z Mali pod ukraińską granicę[93]. Pod koniec lutego „The Times” poinformował, że ponad 400 żołnierzy z Grupy Wagnera próbuje dokonać zamachu na prezydenta Zełenskiego[94]. Jesienią 2022 r. Instytut Studiów nad Wojną potwierdził, że Prigożyn osobiście werbował żołnierzy do Grupy Wagnera na wojnę z Ukrainą spośród więźniów kolonii karnych, co udokumentowano nagraniem udostępnionego przez współpracowników Nawalnego[95]. Służba prasowa Konkord nazwała mężczyznę na filmie „podobnym” do Prigożyna, a on sam skomentował to słowami[96]:
Albo wagnerowcy i więźniowie, albo wasze dzieci. Zdecydujcie sami.
9 lutego 2023 r. Prigożyn poinformował, że zaprzestał rekrutacji więźniów do Grupy Wagnera w wyniku sprzeciwu rosyjskiego kierownictwa wojskowego[97][98], co dzień później potwierdził Instytut Studiów nad Wojną[99].
Bitwa o Bachmut
[edytuj | edytuj kod]Zrekrutowani z kolonii karnych wagnerowcy zostali skierowani głównie w okolicę Bachmutu. Kyryło Budanow poinformował, że skazańcami dowodzili profesjonalni i zmotywowani do walki wojskowi[100]. Prigożyn twierdził, że szturm na miasto kosztuje Grupę Wagnera miliard dolarów miesięcznie[101][102], ponoszono również wysokie straty osobowe, pięciokrotnie większe niż strona ukraińska[103]. Wedle szacunków ISW do Grupy Wagnera zrekrutowano od 40 do 50 tys. więźniów[104][105]. W pierwszym tygodniu marca 2023 r. dziennikarze „The Guardian” i CNN (na podstawie danych wywiadów zachodnich) oszacowali straty po stronie rosyjskiej pod Bachmutem na ok. 20 do 30 tys. zabitych i rannych[106][107]. Zdaniem strony ukraińskiej do 25 marca straty rosyjskie pod Bachmutem wyniosły około 40 tys. żołnierzy, w ogromnej większości wagnerowców[108], a wedle ukraińskiego majora Ołeksija Hetmana liczebność Grupy Wagnera zmniejszyła się z ponad 45 tys. do 7 tys. najemników[109]. Prigożyn nie mógł uzupełnić składu osobowego więźniami, gdyż 9 lutego kierownictwo wojskowe zabroniło mu dalszej rekrutacji skazańców. Dlatego w marcu prowadzono kampanię, mającą na celu zachęcić rosyjskich mężczyzn do wstąpienia do Grupy Wagnera (reklamy wyświetlały się między innymi w serwisie pornograficznym Pornhub[110][111] i serwisie TikTok[112]).
14 kwietnia 2023 r. Prigożyn opublikował artykuł „Tylko uczciwa walka, żadnych porozumień”[113], w którym nazwał bitwę o Bachmut „maszynką do mielenia mięsa” (armatniego), określił sytuację na froncie jako impas, gdyż Ukraina nie odbiła miasta, a siły rosyjskie nie zajęły go w pełni[114]. Poinformował, że wojska ukraińskie z Czasiw Jar codziennie wysyłają kolumny ze wsparciem, a żołnierze giną masowo. Napisał[114]:
okoliczne pola są [usłane] tysiącami trupów i setkami spalonych pojazdów pancernych, skierowanych na rzeź.
Zwrócił uwagę, że Bachmut nie ma znaczenia strategicznego dla Rosji, co stawia sens tej bitwy pod znakiem zapytania[114]. Nakreślił kilka scenariuszy zakończenia konfliktu. Najbardziej optymistyczny, czyli rosyjską kontrofensywę po zdobyciu Bachmutu i zajęcie nowych terenów, nazwał „mało prawdopodobnym”[114]. W związku z tym stwierdził[114]:
Z perspektywy władz i społeczeństwa istnieje potrzeba postawienia jakiejś wyraźnej kropki w operacji specjalnej. W idealnym wariancie byłoby to ogłoszenie końca operacji i poinformowanie, że Rosja osiągnęła wszystkie jej rezultaty, co w pewnym sensie faktycznie miało miejsce.
Ogólna wymowa artykułu jest niejednoznaczna. Wiele mediów, w tym również rosyjskich, odczytało go jako skierowane do Putina wezwanie do zakończenia wojny (w rosyjskiej terminologii „operacji specjalnej”)[115][116][117][118]. Dzień później Prigożyn został zapytany, czy o to apeluje. Nie potwierdził i nie zaprzeczył, jednocześnie twierdząc, że główna myśl jego artykułu została zawarta w tytule[119].
Konflikt z ministrem Szojgu
[edytuj | edytuj kod]Od lutego 2023 r. w związku z sytuacją w Bachmucie narastał konflikt między Prigożynem i resortem obrony, zwłaszcza ministrem Szojgu[120][121]. Wzajemnie oskarżali się o niekompetencję, Prigożyn ostrzegał o możliwości okrążenia wagnerowców pod Bachmutem[122], obwiniał Ministerstwo Obrony za niedobory amunicji[123] (potrzebował 10 ton miesięcznie[124]) i wspólnie z popierającym go Kadyrowem próbował zorganizować grupę ludzi, którzy jawnie wystąpią przeciw Ministerstwu Obrony[125].
W połowie lutego, w wyniku skargi Szojgu, Prigożyna przestano dopuszczać do państwowych mediów rosyjskich[126][127]. Od tej pory korzystał z własnych lub społecznościowych. Opublikował zdjęcie przedstawiające zwłoki kilkudziesięciu wagnerowców i obwinił za ich śmierć Szojgu oraz Gierasimowa[128][129], których oskarżył również o zdradę stanu[130]. Prigożyn atakował Szojgu, nazywał go arogantem lub biurokratą[131][132]. Jednocześnie bronił swoich najemników. 23 lutego 2023 r. przyjechał w okolice Bachmutu, żeby złożyć życzenia wagnerowcom z okazji Dnia Obrońcy Ojczyzny[133]. Twierdził, że Szojgu i Gierasimow[134][135]:
Na prawo i lewo wydają rozkazy, w których mówi się o tym, żeby Grupie Wagnera nie tylko nie dostarczać amunicji, ale i nie udzielać wsparcia lotniczego.
20 marca wysłał list otwarty do ministra Szojgu (treść udostępnił w serwisie Telegram[136]), w którym przestrzegał przed planowaną kontrofensywą ukraińską, zaapelował o podjęcie odpowiednich działań i napisał, że Grupa Wagnera kontroluje 70% Bachmutu[137].
23 marca Bloomberg poinformował, że Prigożyn planuje ograniczyć działania Grupy Wagnera na terenie Ukrainy i przenieść się do krajów afrykańskich[138], a jedną z przyczyn takiej decyzji miał być nierozwiązywalny konflikt z Ministerstwem Obrony[139].
Bunt i marsz na Moskwę
[edytuj | edytuj kod]23 czerwca 2023 r. Prigożyn oskarżył rosyjskie dowództwo o ostrzelanie rakietowe obozu wagnerowców[140]. W nocy z 23 na 24 czerwca[141] jednostki Grupy Wagnera przeszły z okupowanych przez Rosję obwodów wschodniej Ukrainy na teren rosyjskiego obwodu rostowskiego i jego stolicy Rostowa nad Donem. Prigożyn ogłosił, że jego ludzie opanowali obiekty wojskowe na terenie miasta i zapowiedział marsz na Moskwę[142], który nazwał „marszem sprawiedliwości”[143]. Zażądał dymisji ministra obrony Siergieja Szojgu i szefa sztabu Walerija Gierasimowa, twierdząc równocześnie, że jego działania nie są próbą zamachu stanu[144]. Zarazem podważył rosyjską narrację o wojnie w Ukrainie. W nagranym wystąpieniu stwierdził, że do wojny doszło, aby Szojgu mógł zostać marszałkiem, zaś wojna w Donbasie została wywołana w interesie oligarchów, którzy faktycznie rządzą w Rosji[145][146].
24 czerwca ministerstwo obrony zaprzeczyło, aby zaatakowało obóz wagnerowców, a w telewizyjnym wystąpieniu Władimir Putin nazwał działania Prigożyna zdradą, buntem, „wbiciem noża w plecy” i zapowiedział zdecydowane działania przeciwko Grupie Wagnera[147][148]. FSB oskarżyło Prigożyna o próbę wywołania wojny domowej w Rosji, organizacji rebelii, wszczęło przeciw niemu postępowanie karne i zaapelowało do wagnerowców, aby nie wykonywali jego rozkazów, tylko wydali Prigożyna służbom[149]. W obwodzie rostowskim ogłoszony został „stan operacji antyterrorystycznej”[150]. Podczas walki z wagnerowcami zginęło 15 rosyjskich żołnierzy, zestrzelono śmigłowiec szturmowy i samolot transportowy[151]. Wieczorem tego samego dnia Prigożyn, oficjalnie po rozmowach z białoruskim prezydentem Aleksandrem Łukaszenką, ogłosił, że wycofuje swoje oddziały maszerujące w kierunku Moskwy[152]. Pieskow poinformował, że władze nie będą karać buntowników, oskarżenia wycofano, a Prigożyn ma wyjechać na Białoruś[153]. Mimo doniesień o wyjeźdźie Prigożyna na Białoruś i utworzeniu tam obozu dla Grupy Wagnera, francuska prasa doniosła, że Prigożyn przebywa na Kremlu od co najmniej 1 lipca, a jego spotkanie z Władimirem Putinem potwierdził rzecznik Dmitrij Pieskow[154]. Emerytowany generał US Army Robert Abrams ocenił jednak, że spotkanie było „mocno zainscenizowane” a szef Grupy Wagnera „prawdopodobnie nie żyje” lub przebywa w więzieniu[155].
Decyzja Parlamentu Europejskiego
[edytuj | edytuj kod]23 listopada 2022 r. Parlament Europejski uznał Rosję za państwo sponsorujące terroryzm, a europosłowie rozważali umieszczenie Grupy Wagnera na liście organizacji terrorystycznych[156]. Służba prasowa Konkord poinformowała, że odpowiedź do Europarlamentu prześle Cyber Front Z[157]. Następnego dnia Igor Elisiejew, prawnik Prigożyna, dostarczył Cyber Front Z futerał na skrzypce, zawierający młot kowalski z wygrawerowanym logotypem Grupy Wagnera i śladami sztucznej krwi na trzonku[156][158].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Ze słów Prigożyna wynika, że bratem jego dziadka był Efim Ilicz Prigożyn (ukr. Юхим Ілліч Пригожин), radziecki i ukraiński uczony, koordynator wydobywania rud uranu na terenie dzisiejszej Ukrainy, honorowy obywatel ukraińskiego miasta Żółte Wody. Prigożyn wspominał[159]:
Efim Ilicz Prigożyn to rodzony brat mojego dziadka. Wcześnie zostałem bez ojca. […] Większość dzieciństwa spędziłem na Ukrainie, przez wiele lat mieszkałem w Żółtych Wodach, gdzie pracowałem w kopalniach odkrywkowych uranu, którymi kierował wujek Efim.
Jego matka Wioletta Kirowna Prigożyna (ros. Виолетта Кировна Пригожина) jest właścicielką spółki Konkord Management i Consulting, należącej do holdingu Konkord[77], która była przedmiotem zainteresowania amerykańskiej prokuratury, gdyż Kongres Stanów Zjednoczonych wiązał ją z ingerencją w wybory w USA w 2016 r., polegającą na wsparciu Donalda Trumpa, przy jednoczesnym szkodzeniu wizerunkowi Hillary Clinton[160]. Spółka została objęta sankcjami za wspieranie wojny na Ukrainie[161].
Jego żona Lubow Walentinowna Prigożyna (ros. Любовь Валентиновна Пригожина) jest właścicielką spółki Agat, należącej do holdingu Konkord[74]. Jest z wykształcenia farmaceutką, prowadzi w Petersburgu „Muzeum czekolady” i spa[162].
Mają dwoje dzieci: córkę Polinę ur. 1992 r. i syna Pawła ur. 1998[75][76] W 2002 r. Prigożyn wspólnie ze swoimi dziećmi napisał książkę Indragizuk z bajkami, wymyślonymi przez Polinę i Pawła (na okładce dzieci figurują jako autorzy)[26][163]. Pawieł zarządza pięcioma spółkami, które uprzednio należały do jego matki. Z ustaleń dziennikarzy „Sobiesiednika” wynika, że w 2019 r. Polina została właścicielką spółki Kredo, założonej przez jej ojca i uprzednio należącej do jej matki. W 2017 r. spółka przynosiła 9 mln rubli strat, zaś w 2019 r. odnotowała 99 mln rubli zysku, przy czym w 2019 r. zatrudniała tylko jednego pracownika i nie brała udziału w żadnych zamówieniach publicznych[164].
Poglądy polityczne
[edytuj | edytuj kod]Podczas puczu moskiewskiego popierał Jelcyna i jego zwolenników, a po latach stwierdził, że była to błędna decyzja[92]. W 2020 r. (wedle ustaleń dziennikarzy serwisu Meduza) rozważał start w wyborach do Dumy z ramienia prawicowej partii Rodina[165]. Prigożyn to zdementował, poinformował, że nie należy do partii Rodina, ale odnosi się do niej z sympatią[166]. W 2022 r. Meduza poinformowała, że Prigożyn rozważa założenie własnego ruchu politycznego, który w przyszłości może stać się partią[167]. Instytut Studiów nad Wojną twierdził, że Prigożyn planował skupiać wokół siebie prowojenne środowiska, deklarujące poparcie dla Putina o poglądach konserwatywnych i patriotycznych[168].
Spory sądowe z mediami
[edytuj | edytuj kod]W czerwcu 2016 r. Prigożyn rozpoczął spór sądowy z przedsiębiorstwem Yandex, prowadzącym popularną w Rosji wyszukiwarkę internetową o tej samej nazwie. Domagał się usunięcia z wyszukiwarki linków do 22 artykułów (opublikowanych między innymi w serwisach: Fundacji Walki z Korupcją, Nowej gaziety i Fontanka.ru ), w których opisano Agencję Badań Internetowych oraz szczegóły kontaktów jego firm z Ministerstwem Obrony[169][170]. Zdaniem portalu Meduza Prigożyn złożył trzy podobne pozwy wobec Mail.ru i jeden przeciw Google[171]. W lipcu 2022 r. Yandex zmienił wyniki zapytań w oparciu o prawo do bycia zapomnianym. Usunął linki do materiałów dotyczących skazania Prigożyna w młodości, łączące go z tzw. „fabryką trolli” i Grupą Wagnera[172]. Portal Meduza usunął jeden z artykułów na skutek wyroku sądowego[171].
W 2021 r. Prigożyn złożył pozwy przeciwko liberalnej stacji radiowej Echo Moskwy i jej redaktorowi naczelnemu Aleksiejowi Wieniediktowi , za publikacje sugerujące, iż jest właścicielem Grupy Wagnera[173]. O zniesławienie pozwał również Aleksieja Nawalnego oraz opozycyjnego dziennikarza Wiktora Anatolewicza Szenderowicza[173]. W grudniu 2021 r. pozwał Eliota Higginsa, założyciela Bellingcat, za wpisy w serwisie Twitter (Higgins pisał, że Prigożyn jest odpowiedzialny za działania Grupy Wagnera)[173]. W lutym 2022 r. pozwał Bellingcat oraz właściciela serwisu społecznościowego Pikabu[174]. Prigożyn złożył również zawiadomienie do rosyjskiej Prokuratury Generalnej w sprawie YouTube i Google. Opowiadał się za uznaniem serwisów za niepożądane i ograniczeniem do nich dostępu w Rosji[175].
Większość sporów sądowych dotyczyła Grupy Wagnera i miała miejsce przed tym, zanim Prigożyn oficjalnie przyznał się do jej założenia[30], ale nie bycia jej właścicielem, co stanowiło przedmiot niektórych pozwów, przy czym wcześniej za założyciela Grupy Wagnera uważano wyłącznie Dmitrija Utkina.
Filmy
[edytuj | edytuj kod]Prigożyn był jednym z producentów filmu wojennego „Rżew” (ros. „Ржев”) z 2019 r., którego akcja dzieje się podczas bitwy pod Rżewem (1942 r., ofensywa Armii Czerwonej)[176].
W sierpniu 2021 r. odbyła się premiera filmu „Sołncepiok” (ros. „Солнцепёк”), którego Prigożyn był producentem[177][178]. Tytuł oznacza „skwar, upał” i zarazem system artyleryjski TOS-1. Film dotyczy wojny w Donbasie i udziału Grupy Wagnera w wydarzeniach, zaś strona ukraińska uznała go za skrajną propagandę, robiącą „bohaterów z bandytów”[179].
W listopadzie 2021 r. premierę miał film pod tytułem „Szesnasty” (ros. „16-й”), reklamowany podtytułem „spowiedź Prigożyna”[180]. Jest to komedia o wyborach prezydenckich w USA, wygranych przez Trumpa za pomocą rosyjskich hakerów[180].
5 października 2022 r. odbyła się premiera dokumentu o Grupie Wagnera „Najlepsi w piekle” (ros. „Лучшие в аду”), którego Prigożyn był producentem i jednym z autorów scenariusza[181]. Poinformował, że zdjęcia kręcono w warunkach bojowych, a aktorzy naprawdę znajdowali się pod obstrzałem[182]. Film został udostępniony nieodpłatnie w internecie. Zdaniem twórców do 20 października obejrzało go ponad 100 milionów osób[183].
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]Pod względem liczby posiadanych medali Prigożyn przewyższał generała Surowikina i posiadał medal, którego nie przyznano ministrowi Szojgu[184]. Otrzymał następujące nagrody i odznaczenia[26]:
- Medal pamięci z okazji trzechsetlecia Petersburga (2003 r.)
- Order Uznania Republiki Środkowoafrykańskiej
- Order „Za zasługi dla Ojczyzny” I i II stopnia
- Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV stopnia, przyznany dekretem W. Putina z 22.05.2014[185]
- Tytuł honorowy Bohater Federacji Rosyjskiej (2022 r.)[186]
- Gwiazdę „Za bojowe zasługi”, Krzyż Walecznych i Order Zasług Handlowych Republiki Środkowoafrykańskiej[184]
- Order Aleksandra Newskiego[187]
- Dwa Ordery Męstwa[187]
- Order „Za zasługi wojskowe”[187]
- Order Przyjaźni[187]
- Medal „Za powrót Krymu”[187]
- Medal „Pamięci Bohaterów Ojczyzny”[184]
- Medal Ministerstwa Obrony „Za wzmocnienie wspólnoty wojskowej”[184]
- Medal Generała Armii Chrulowa[184]
- Libijski „Order za Odwagę”[188]
- Sudański Order Republiki (2018 r.) i „Order Dwóch Nilów” (2020 r.)[189]
- Krzyż Bojowy z Burkina Faso[184]
- We wrześniu 2022 r. na pogrzebie żołnierza z Grupy Wagnera pojawił się z orderami „Bohater DRL” i „Bohater ŁRL”[190].
Raporty
[edytuj | edytuj kod]Prigożyn pojawia się w ponad stu raportach Instytutu Studiów nad Wojną w kontekście: działalności Grupy Wagnera, jej finansowania, wojny w Ukrainie, działalności w Libii, dezinformacji i wewnętrznej sytuacji w Rosji[191].
W 2014 r., na początku kryzysu na Ukrainie, Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego, prowadzony przez ABW, zauważył wzrost aktywności prorosyjskich komentarzy w polskim internecie, co wiązano z działalnością Agencji Badań Internetowych Prigożyna. Rzecz została przedstawiona w „Raporcie o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2014 roku”[192].
W 2017 r. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych opublikował raport autorstwa Marcina A. Piotrowskiego „Amerykańskie oceny dotyczące ingerencji Rosji w przebieg wyborów prezydenckich w USA”[193].
W 2018 r. Robert Mueller (dyrektor FBI w latach 2001–2013) opublikował raport „Internet Research Agency Indictment” na temat Agencji Badań Internetowych i Prigożyna.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Jest oficjalne potwierdzenie: Jewgienij Prigożyn nie żyje. Onet Wiadomości, 2023-08-27. [dostęp 2023-08-27]. (pol.).
- ↑ Putin comments on Prigozhin’s presumed death for first time [online], NBC News, 24 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Agnieszka Legucka: Walka z rosyjską dezinformacją w Unii Europejskiej, Biuletyn PISM nr 111 (1859) 6 sierpnia 2019, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
- ↑ a b Decyzja wykonawcza Rady (WPZiB) 2020/1483 z dnia 14 października 2020 r. wykonująca decyzję (WPZiB) 2015/1333 w sprawie środków ograniczających w związku z sytuacją w Libii (CELEX: 32020D1483).
- ↑ „Сам почистил старое оружие”. Евгений Пригожин признался, что создал „ЧВК Вагнера” [online], BBC News Русская служба, 26 września 2022 [dostęp 2022-11-15] (ros.).
- ↑ The Bell: компании Пригожина получили контракты на 10 млрд рублей [online], Радио Свобода [dostęp 2022-11-15] (ros.).
- ↑ Paweł Reszka , Szarża Kucharza [online], polityka.pl, 2022 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
- ↑ Евгений Викторович Пригожин – результаты поиска на Rusprofile.ru [online], rusprofile.ru [dostęp 2022-11-15] .
- ↑ Досьє: Пригожин Евгений Викторович – Российский бизнесмен еврейского происхождения, ресторан. Известен в СМИ как ''повар путина'' [online], StopCor [dostęp 2022-11-15] (ros.).
- ↑ Рейтинг миллиардеров „ДП” – 2021 [online], dp.ru [dostęp 2022-11-15] (ros.).
- ↑ „Kucharz Putina” miesza coraz śmielej. To „nowa twarz rosyjskiej agresji” [online], Onet Wiadomości, 17 października 2022 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
- ↑ СМИ: Евгений Пригожин был на переговорах Шойгу с ливийским маршалом, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-11-15] (ros.).
- ↑ a b c YEVGENIY VIKTOROVICH PRIGOZHIN [online], Federal Bureau of Investigation [dostęp 2022-11-15] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) 2022/260 z dnia 23 lutego 2022 r. dotyczące wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (CELEX: 32022R0260).
- ↑ Polska Zbrojna [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2023-12-26] .
- ↑ a b c d e f Расследование: как личный кулинар Путина накормит армию за 92 млрд рублей [online], Forbes.ru [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ a b c Евгений Вышенков , Евгений Пригожин: «Я пошел к Беглову, он к Медведеву, тот к Путину» · Город 812 [online], Город 812, 20 lutego 2018 [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ ToI Staff , Mercenary-linked Putin ally lashes ‘dying-out Western civilization’ [online], timesofisrael.com [dostęp 2023-02-12] (ang.).
- ↑ ‘Putin’s chef’ has emerged from the shadows and confirmed Russia’s worst-kept secret, „ABC News”, 22 października 2022 [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ Poznajcie Jewgienija Prigożyna, „kucharza Putina” i założyciela brutalnej Grupy Wagnera [online], Businessinsider, 1 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Оксана НИКУЛИНА , 25 лет ресторану «Старая таможня» [online], spb.kp.ru, 1 lutego 2021 [dostęp 2022-11-18] (ros.).
- ↑ Oskar Górzyński , Władca rosyjskich trolli i człowiek do zadań specjalnych. Kim jest Jewgienij Prigożyn [online], wiadomosci.wp.pl, 19 lutego 2018 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ a b Prigożyn, „kucharz Putina”, twórca wagnerowców, wychodzi z cienia [online], gazetaprawna.pl, 7 października 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ a b c ФБК :: Он повар Путина. Он тролль Путина. Он миллиардер. [online], web.archive.org, 7 marca 2017 [dostęp 2022-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-07] .
- ↑ „Конкорд” закрыл сеть ресторанов быстрого питания „Блин!Дональт's” [online], dp.ru [dostęp 2022-11-18] (ros.).
- ↑ a b c Пригожин Евгений Викторович биография и пресс-портрет [online], whoiswho.dp.ru [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ The Moscow Times , Wagner Head Prigozhin’s Past Life as a Children’s Author and Illustrator [online], The Moscow Times, 1 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ Чем известен Евгений Пригожин [online], kommersant.ru, 30 września 2019 [dostęp 2022-11-18] (ros.).
- ↑ ООО „АГЕНТСТВО ИНТЕРНЕТ ИССЛЕДОВАНИЙ” – г. Санкт-Петербург – ИНН 7805627478 [online], sevem.pro [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ a b Prigożyn wreszcie przyznał, że utworzył Grupę Wagnera [online], TVN24 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Jewgienij Prigożyn, zwany „kucharzem Putina” przyznał się do utworzenia Grupy Wagnera [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Контракты Пригожин – Google Sheets [online], web.archive.org, 11 listopada 2016 [dostęp 2022-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-11] .
- ↑ Жена кремлевского ресторатора купит «Елисеевский магазин» в Петербурге [online], РБК [dostęp 2022-11-18] (ros.).
- ↑ ФАС признала связанные с Пригожиным компании картелем [online], РБК [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ ФАС заподозрила Евгения Пригожина в создании картеля [online], Ведомости [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ ФАС не стала наказывать компании, связанные с Пригожиным [online], fontanka.ru – новости Санкт-Петербурга, 10 listopada 2017 [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ Rosyjską grupę medialną Patriot utworzą portale znane z fake newsów [online], Press.pl [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ a b c Медиагрупa «Патриот», mediapatriot.ru, 2022 .
- ↑ „Это не Пригожин”: как „Патриот” борется с „антироссийскими СМИ”, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ Kucharz Putina gotuje propagandę [online], Biełsat TV [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ Miles Johnson , Wagner leader generated $250mn from sanctioned empire, „Financial Times”, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ a b c Prigożyn zarobił na zagranicznych kontraktach ponad 250 mln dolarów [online], www.gazetaprawna.pl, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-10-08] (pol.).
- ↑ a b c Прерванный полет: что будет после смерти Евгения Пригожина? [online], newizv.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ a b От Питера до Мали – Чем владел Евгений Пригожин, и кому могут достаться его активы [online], versia.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ a b FT: доходы Евгения Пригожина от компаний в Африке и на Ближнем Востоке могли составить $250 млн [online], RuNews24.ru, 8 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ КОРМАШОВА Мария , Подсчитаны зарубежные доходы Евгения Пригожина [online], Информационно-аналитический портал «Новости промышленности MASHNEWS» [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Евгения Лиходей , Евгений Пригожин мог быть владельцем пятого по величине биткоин-кошелька [online], BeInCrypto, 24 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Overclockers.ru: У главы ЧВК «Вагнер» был кошелёк со 100 тыс. биткоинов [online], Overclockers.ru, 3 września 2023 [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ Łukasz Michalik: W Rosji rozbił się samolot Embreaer Legacy. Na liście pasażerów był Jewgienij Prigożyn. Wirtualna Polska, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (pol.).
- ↑ Meteusz Stelmaszczyk: Jewgienij Prigożyn nie żyje? Samolot runął na ziemię, „szef wagnerowców na pokładzie”. RadioZET, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (pol.).
- ↑ В Тверской области 10 человек погибли при крушении частного самолета. tass.ru, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (ros.).
- ↑ Cezary Faber: Rozbił się samolot należący do Prigożyna. Zginęło 10 osób. rmf24.pl, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23].
- ↑ Prigożyn nie żyje? Twórca Grupy Wagnera miał lecieć samolotem, który rozbił się niedaleko Moskwy [online], oko.press [dostęp 2023-08-23] (pol.).
- ↑ Wagner boss Yevgeny Prigozhin ‘on board’ crashed Russian plane. BBC News, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (ang.).
- ↑ Пригожин похоронен на Пороховском кладбище в Петербурге. dw.com, 29 sierpnia 2023. [dostęp 2023-08-30].
- ↑ Sondaż: Kto zabił Jewgienija Prigożyna według Rosjan? [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-08] (pol.).
- ↑ a b Перейдут к Кадырову, Лукашенко или Минобороны? [online], msk1.ru – новости Москвы, 25 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ a b FT рассказала о будущем бизнес-империи Пригожина в Африке [online], РБК, 25 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Боец ЧВК „Вагнер” перешел в спецназ „Ахмат” [online], www.grozny-inform.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ „Маленькая кремлевская падаль”: „вагнеровцы” назвали виновного в смерти Пригожина (видео) [online], www.unian.net [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Минобороны сообщило детали разоружения ЧВК «Вагнер» [online], РБК, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ ЧВК «Вагнер» передаст тяжелую военную технику российской армии [online], РБК, 27 czerwca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Вдова Евгения Пригожина вернула девичью фамилию [online], РБК, 18 września 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Вдова главы ЧВК «Вагнер» отказалась носить фамилию Евгения Пригожина [online], newizv.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Firma „kucharza Putina” już nie nakarmi rosyjskiej armii. Kreml zrywa kontrakt [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-08] (pol.).
- ↑ RBE Group окормляет военных [online], Коммерсантъ, 5 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ UE nałożyła sankcje na „kucharza Putina”, który finansuje grupę Wagnera [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-11-16] .
- ↑ Treasury Sanctions Individuals and Entities In Connection with Russia’s Occupation of Crimea and the Conflict in Ukraine [online], U.S. Department of the Treasury [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ Concord Management and Consulting Limited Liability Company | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ Concord Management and Consulting LLC [online], opensanctions.org [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ „Kucharz Putina” z nowymi sankcjami USA. Objęły jacht i odrzutowce [online], TVN24 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Wojna Rosja-Ukraina. Nowe sankcje wobec 19 rosyjskich oligarchów i ich rodzin. polsatnews.pl, 2022-03-03. [dostęp 2022-03-04].
- ↑ PRIGOZHIN Yevgeniy Viktorovich – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ a b PRIGOZHINA Lyubov Valentinovna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ a b PRIGOZHIN Pavel Evgenyevich – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ a b PRIGOZHINA Polina Evgenyevna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ a b PRIGOZHINA Violetta Kirovna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ a b Пригожин ответил на обвинения конгресса США в адрес «фабрики троллей» [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ Пригожин ответил на предъявленные США обвинения словами про дьявола [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ Rewards for Justice – Reward Offer for Information on Russian Interference in U.S. Elections [online], United States Department of State [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ U.S. Offers $10 Million Reward For Russian Election Interference Info [online], HuffPost, 29 lipca 2022 [dostęp 2022-11-16] (ang.).
- ↑ „Kucharz Putina” przyznał, że ingerował w wybory w USA. Biały Dom odpowiada [online], Onet Wiadomości, 7 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Prigożyn przyznaje: Rosja ingerowała w wybory w USA. I będzie ingerować [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ #899 Запрос от редакции портала Russia News.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-16] (pol.).
- ↑ Пригожин «тонко и деликатно» ответил на обвинения из-за выборов в США [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ Пригожин назвал себя создателем «фабрики троллей» [online], РБК [dostęp 2023-02-15] (ros.).
- ↑ Prigożyn, „kucharz Putina”, rośnie w siłę i może stanowić zagrożenie dla rosyjskiego prezydenta [online], gazetaprawna.pl, 25 października 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ Mercenary chief vented to Putin over Ukraine war bungling, „The Washington Post”, ISSN 0190-8286 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
- ↑ WP: Пригожин критиковал военачальников российской армии в личном разговоре с Путиным [online], ГОЛОС АМЕРИКИ [dostęp 2022-11-27] (ros.).
- ↑ #852 Запрос от издания The Washington Post.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ Chodorkowski: Grupa Wagnera ma na Kremlu tyle samo władzy co ministrowie [online], gazetaprawna.pl, 2 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ a b Пригожин рассказал, за что уважает генерала Суровикина: «Рожден, чтобы служить Родине» [online], nakanune.ru [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ Из-за серьезных потерь живой силы в Украине Россия выводит своих наемников из Мали, – Генштаб [online], ФОКУС, 1 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (ros.).
- ↑ Manveen Rana , Volodymyr Zelensky: Russian mercenaries ordered to kill Ukraine’s president, ISSN 0140-0460 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
- ↑ Nagranie: szef Grupy Wagnera osobiście rekrutuje więźniów na wojnę na Ukrainie. Obiecuje im ułaskawienie [online], TVN24 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ Пригожин о войне в Украине [online], Зеркало, 15 września 2022 [dostęp 2022-11-27] (ros.).
- ↑ 7х7 – Горизонтальная Россия [online], Telegram [dostęp 2023-02-15] .
- ↑ Российский депутат опубликовал письмо от Пригожина. [online], gordonua.com [dostęp 2023-02-15] .
- ↑ Prigożyn wyjaśnił, dlaczego odebrano mu przywilej werbowania więźniów [online], belsat.eu [dostęp 2023-02-15] .
- ↑ Кирило Буданов: У нас є всі шанси для закінчення війни перемогою цього року [online], Українська правда [dostęp 2023-03-25] (ukr.).
- ↑ Jewgienij Prigożyn skarży się na wydatki Grupy Wagnera. Na szturm Bachmutu potrzebuje miliarda dolarów miesięcznie [online], TVN24 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Пригожин потребовал 1 млрд долларов в месяц для наступления «Вагнера» в Бахмуте | Капитал страны [online], kapital-rus.ru [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ „Guardian”: Rosja straciła pod Bachmutem od 20 do 30 tys. żołnierzy [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Institute for the Study of War [online], Institute for the Study of War [dostęp 2023-03-25] (ang.).
- ↑ Tim Lister , Battle for Bakhmut grinds down Wagner’s mercenaries and cuts their notorious leader down to size [online], CNN, 16 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (ang.).
- ↑ „Guardian”: Rosja straciła pod Bachmutem dziesiątki tysięcy żołnierzy [online], gazetaprawna.pl, 7 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ „Guardian”: Oto straty Rosji pod Bachmutem... [online], dziennik.pl, 7 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Крепость Бахмут – место, где закончится эпоха „вагнеровцев” [online], 24 Канал [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Coraz mniej wagnerowców walczy w Ukrainie. „Formacja istnieje w teorii” [online], rmf24.pl [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Пользователи Pornhub начали встречать рекламу ЧВК „Вагнер” на сайте [online], Ruposters.ru [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Grupa Wagnera reklamuje się na Pornhub. Wagnerowcy poszukują w ten sposób najemników [online], gazetaprawna.pl, 16 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ В TikTok распространяется реклама ЧВК „Вагнер”, ролики набрали миллиард просмотров [online], unian.net [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-04-15] .
- ↑ a b c d e Только честный бой: никакого договорняка [online], Telegraph, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15] .
- ↑ Пригожин: для власти и общества необходимо поставить жирную точку в СВО [online], Коммерсантъ, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15] (ros.).
- ↑ «Поставить жирную точку»: Пригожин порассуждал об окончании спецоперации [online], Национальная Служба Новостей – НСН [dostęp 2023-04-15] (ros.).
- ↑ Maciej Zubel , Prigożyn wezwał do zakończenia wojny. Przedstawił warunki [online], wiadomosci.wp.pl, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15] (pol.).
- ↑ Prigożyn zaapelował do Putina o zakończenie wojny. „Cele osiągnięte” [online], rmf24.pl [dostęp 2023-04-15] (pol.).
- ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-04-15] .
- ↑ Marek Sławiński , Narasta konflikt między Prigożynem a Szojgu. Padło oskarżenie o zdradę [online], Wprost, 22 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Bitwa o Bachmut. Ukraiński generał o szturmie wagnerowców na miasto [online], TVN24 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ TRT Russian , Пригожин предупредил Шойгу об угрозе окружения ЧВК «Вагнер» под Бахмутом [online], trtrussian.com [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Prigożyn oskarża rosyjskie dowództwo wojskowe i Szojgu o zdradę [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Bachmut: Kreml szuka winnych [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ „Когда командовал Суровикин, проблем с боеприпасами не было”. Как Пригожин собирает союзников против Шойгу, „BBC News Русская служба” [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Rosja: Prigożyn odcięty od państwowej telewizji po skardze ministra Szojgu [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Człowiek Putina „wycięty” z mediów Kremla. „Trochę się go boją” | Wiadomości Radio ZET [online], wiadomosci.radiozet.pl, 12 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25] .
- ↑ Пригожин обвинил Шойгу и Герасимова в гибели бойцов „ЧВК Вагнера”, „Радио Свобода”, 23 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Пригожин обвинил Шойгу и Герасимова в „предательстве страны” [online], За рубежом, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Кепка Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25] .
- ↑ Пригожин назвал Шойгу «охреневшим от власти чиновником» из-за проблем с поставками боеприпасов [online], Спектр-Пресс [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Пригожин 23 Февраля прибыл в Бахмут, где ЧВК «Вагнер» ведет ожесточенные бои против ВСУ [online], ПолитРоссия [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Пригожин обвинил Минобороны РФ в попытке уничтожить „ЧВК Вагнера”, „Радио Свобода”, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ «Пауки в банке»: Пригожин против Шойгу [online], ГОЛОС АМЕРИКИ [dostęp 2023-03-25] (ros.).
- ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25] .
- ↑ Prigożyn napisał do Szojgu z prośbą o pomoc. Ostrzegł przed ukraińską kontrofensywą [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Putin’s Mercenary Prigozhin Shifts Focus After Ukraine Setbacks, „Bloomberg.com”, 23 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (ang.).
- ↑ Bloomberg: szef Grupy Wagnera Prigożyn chce ograniczyć aktywność na Ukrainie i skoncentrować się na Afryce [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ Оперштаб опроверг сообщения о планах ЧВК «Вагнер» захватить Краснодар [online], РБК, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ Jonathan Yerushalmy , Rostov-on-Don: why has Russian city been targeted by Wagner group?, „The Guardian”, 24 czerwca 2023, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
- ↑ Wagner chief Yevgeny Prigozhin claims control of major Russian city Rostov-on-Don, „BBC News”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
- ↑ Мятеж Пригожина: ЧВК „Вагнер” отказалась от похода на Москву [online], euronews, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ Is this a coup? What is Prigozhin doing in Russia?, „BBC News”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
- ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-06-25] .
- ↑ Пригожин заявил, что Украина не собиралась напасть на РФ – DW – 23.06.2023 [online], dw.com [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ Мятеж, измена, удар в спину. Главное из обращения Путина о мятеже ЧВК «Вагнер» [online], BBC News Русская служба, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ Владимир Путин обратился к нации: прямой эфир [online], НГС – новости Новосибирска, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ ФСБ возбудила против Евгения Пригожина дело о призывах к мятежу, „Радио Свобода”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
- ↑ Kevin Doyle , Hamza Mohamed , Putin calls Wagner mutiny ‘a stab in the back’, vows punishment [online], aljazeera.com [dostęp 2023-06-24] (ang.).
- ↑ W sobotnich walkach z wagnerowcami zginęło 15 rosyjskich żołnierzy [online], gazetaprawna.pl, 25 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (pol.).
- ↑ Prigozhin orders Wagner mercenaries to halt march on Moscow, retreat from Russia [online], PBS NewsHour, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
- ↑ ТАСС [online], Telegram [dostęp 2023-06-25] .
- ↑ Kreml potwierdza: Prigożyn i dowódcy Wagnera spotkali się z Putinem. „Przedstawili swoje wersje” [online], gazetapl, 10 lipca 2023 [dostęp 2023-07-13] (pol.).
- ↑ Jewgienij Prigożyn nie żyje? Generał: Wątpię, abyśmy jeszcze kiedykolwiek go zobaczyli [online], gazetapl, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-07-13] (pol.).
- ↑ a b WPROST.pl, Wiadomość Grupy Wagnera dla Parlamentu Europejskiego. Ujawniono przerażającą przesyłkę [online], Wprost, 24 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ #955 Публикуем сообщение пресс-службы компании.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ Prigożyn chce przekazać PE „zakrwawiony” młot kowalski [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-11-27] (pol.).
- ↑ Бизнесмен Пригожин подтвердил родство с украинским ученым Ефимом Пригожиным [online], НьюИнформ [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ U.S. judge mulls holding Russian firm linked to election meddling in contempt, „Reuters”, 27 lutego 2020 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
- ↑ Concord Management and Consulting Limited Liability Company | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-17] (ang.).
- ↑ Международная Премия «Perfect SPA» – 2013 [online], 1nep.ru [dostęp 2022-11-17] .
- ↑ Книга «Индрагузик» [online] [dostęp 2022-11-17] .
- ↑ Кони, шоколад, недвижимость: Дочь „повара Путина” выстроила бизнес-империю [online], sobesednik.ru [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ Евгений Пригожин хочет заняться политикой [online], Meduza [dostęp 2022-11-17] (ros.).
- ↑ Евгений Пригожин рассказал о своих политических взглядах и отношениях с оппозицией [online], alexmonc.livejournal.com [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ Rosyjski biznesmen związany z grupą Wagnera chce założyć swój ruch. W przyszłości może stać się partią [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ Jewgienij Prigożyn demonstruje lojalność wobec Putina, ale ma wielkie ambicje. Co planuje [online], TVN24 [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ Нелюбимые темы Евгения Пригожина [online], fontanka.ru – новости Санкт-Петербурга, 1 czerwca 2016 [dostęp 2022-11-21] (ros.).
- ↑ Евгений Пригожин встречает Барбру Стрейзанд [online], Ведомости [dostęp 2022-11-21] (ros.).
- ↑ a b На этом месте находился материал, который сейчас удален по требованию Мосгорсуда [online], Meduza [dostęp 2022-11-21] (ros.).
- ↑ Жан Рофе , „Яндекс” убрал из выдачи ссылки на расследования о Пригожине, 11 lipca 2022 .
- ↑ a b c Евгений Пригожин в Лондоне подал иск к основателю Bellingcat [online], Interfax.ru [dostęp 2022-11-21] (ros.).
- ↑ Ксения Смирнова , Пригожин подал иск на Bellingcat* и владельца «Пикабу» [online], Общественная служба новостей, 16 lutego 2022 [dostęp 2022-11-21] (ros.).
- ↑ Gambit Prigożyna i Kadyrowa, czyli jak Putin stworzył demony [online], Biełsat TV [dostęp 2022-11-21] (pol.).
- ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ Петр Кузнецов , Точка невозврата: фильм Евгения Пригожина «Солнцепёк» открыл глаза на творящееся на Донбассе [online], Блокнот Россия, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ Луганська різанина: як у Росії ліплять героїв з професійних головорізів [online], 24 Канал, 25 sierpnia 2021 [dostęp 2023-10-08] (ukr.).
- ↑ a b 16-й (2021). [dostęp 2023-10-08].
- ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ «Работали под обстрелом артиллерии»: Пригожин описал процесс съемок «Лучших в аду» [online], russia-news.ru [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ VK.com | VK [online], m.vk.com [dostęp 2023-10-08] .
- ↑ a b c d e f Стало известно, когда Евгений Пригожин стал Героем России [online], web.archive.org, 8 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-08] .
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 22.05.2014 г. № 357 [online], Президент России [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ Господар ПВК «Вагнер» з'явився на публіці із зірками героя Росії, «ДНР» та «ЛНР» [online], novosti.dn.ua [dostęp 2022-11-27] (ukr.).
- ↑ a b c d e Перечислены награды на парадном пиджаке Пригожина – Газета.Ru | Новости [online], Газета.Ru, 6 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ За «доблесть» в ЛНР, за «мужество» в Ливии и за «выдающийся вклад в Судане» [online], 6 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
- ↑ Пригожин предложил стать посредником для урегулирования ситуации в Судане [online], web.archive.org, 8 maja 2023 [dostęp 2023-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-08] .
- ↑ Песков ответил на информацию о присвоении «Героя России» Пригожину [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
- ↑ Institute for the Study of War [online], Institute for the Study of War [dostęp 2022-11-21] (ang.).
- ↑ CSIRT, Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w roku 2014, Warszawa 2015 .
- ↑ Marcin Andrzej Piotrowski , Amerykańskie oceny dotyczące ingerencji Rosji w przebieg wyborów prezydenckich w USA, 23 stycznia 2017 , PISM.