Historia architektury

Ten artykuł od 2021-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Historia architektury – nauka opisująca estetyczny i techniczny rozwój architektury, a także budownictwa od początków ludzkiej działalności budowlanej do chwili obecnej. Historia architektury zajmuje się także związkami architektury z rozwojem techniki, czynnikami klimatycznymi, ekonomicznymi, socjologicznymi oraz polityczno-ideologicznymi i religijnymi.

Najczęstszym ujęciem historii architektury związanej z europejskim, okcydentalnym kręgiem kulturowym aż do wieku XIX jest periodyzacja posługująca się podziałem na epoki stylistyczne. Według takiego podziału cała działalność budowlana danego okresu i terytorium może być scharakteryzowana i opisana przy pomocy skodyfikowanych cech stylistycznych.

Romanizm: Katedra w Moguncji^[1]
Barok: Kościół Piotra i Pawła w Krakowie
Neogotyk: Kościół Wotywny w Wiedniu^[2]
Art déco^[3] polski pawilon w Paryżu (1925)
Modernizm. Szklany Dom w Paryżu, 1931^[4]
Islam: Błękitny Meczet w Stambule
Architektura Afryki: Wielkie Zimbabwe

Historykami architektury są zwykle osoby z wykształceniem z dziedziny architektury lub historii sztuki.

Podstawowe epoki i style architektoniczne w europejskim, okcydentalnym kręgu kulturowym

Architektura prehistoryczna

sztuka prehistoryczna

Architektura starożytna

starożytny Egipt
starożytna Mezopotamia
starożytna Persja
sztuka egejska
architektura klasyczna
- Grecja starożytna
  - okres archaiczny – od 1200 p.n.e. do 480 p.n.e.
  - okres klasyczny – od 480 p.n.e. do 323 p.n.e.
  - okres hellenistyczny – od 323 p.n.e. do 30 p.n.e.
- Rzym starożytny

Architektura średniowiecza

Architektura nowożytna

Architektura XIX w.

Główny nurt	Styl	Lata trwania	Przedstawiciele	Przykład (Świat)	Przykład (Polska)
Historyzm
	neoromanizm	1744-1870^[a]	Christoph Hehl(inne języki), Franz Schwechten	Baszta Rybacka	Zamek Cesarski w Poznaniu
	neogotyk	1750-1930	Alexander Jackson Davis, James Wyatt, Teodor Talowski, Frederick Thomas Pilkington(inne języki), William Burn(inne języki), David Bryce(inne języki), Imre Steindl, Charles Barry, Augustus Pugin	Katedra Kolońska	Kościół św. Józefa w Krakowie
	neorenesans	1840-1890	Charles Barry, Joseph Paxton, Teodor Talowski, Louis Marie Cordonnier(inne języki), Peter Speeth(inne języki), Henry Richardson	Zamek w Schwerinie	Kamienica Pod Osłem w Krakowie
	neobarok			Opéra Garnier	Galeria Zachęta
	eklektyzm			Sagrada Família	Zamek Czocha
	neomauretanizm			Forum Theatre (Melbourne)	Pałac w Osieku
	styl arkadowy			Kościół Zbawiciela w Poczdamie	Kościół św. Trójcy w Toruniu
	styl narodowy			Sobór Chrystusa Zbawiciela w Moskwie	Willa „Koliba”
Szkoła chicagowska		koniec XIX wieku / początek XX wieu	William Le Baron Jenney, Henry Richardson, Burnham & Root(inne języki), Holabird & Roche(inne języki), Dankmar Adler, Louis Henry Sullivan	Brooks Building(inne języki)	–
Secesja		1890–1925	Franciszek Chełmiński, Lluís Domènech i Montaner, Michaił Eisenstein, August Endell, Max Fabiani, Max Hegele, Josef Hoffmann, Antoni Gaudí, Hector Guimard, Victor Horta, Gustaw Landau-Gutenteger, Dawid Lande, Charles Rennie Mackintosh, Franciszek Mączyński, Joseph Maria Olbrich, Josep Puig i Cadafalch, Fiodor Schechtel, Louis Sullivan, Henry van de Velde, Otto Wagner	Hackesche Höfe(inne języki)	Kamienica przy ul. Częstochowskiej 15 w Gliwicach

Architektura XX i XXI w.

art déco
modernizm (funkcjonalizm)
- brutalizm
- ekspresjonizm
- futuryzm (Antonio Sant’Elia)
- neoplastycyzm (abstrakcja geometryczna) (Gerrit Rietveld)
- puryzm (skrajny funkcjonalizm) (Le Corbusier)
- wczesny modernizm
- konstruktywizm
- styl międzynarodowy (Ludwig Mies van der Rohe)
- styl okrętowy^[5] (Bohdan Damięcki)
- architektura organiczna
- późny i krytyczny modernizm
- modernizm w Polsce (polski corbusieryzm)^[6]
- poetycki funkcjonalizm^[7] (Jacobus Johannes Pieter Oud)
- romantyczny funkcjonalizm^[8] (Jerzy Woyzbun)
- zmodernizowany klasycyzm^[9] (Aleksander Kodelski)
tradycjonalistyczna architektura XX wieku
postmodernizm

Architektura innych rejonów świata

architektura islamu
architektura Indii
architektura Dalekiego Wschodu
architektura Afryki
- sztuka afrykańska
architektura prekolumbijskiej Ameryki
- sztuka Mezoameryki
- kultury andyjskie
  - sztuka Inków

Uwagi

↑ później styl ten został zastąpiony architekturą neobizantyjską

Przypisy

↑ Katedra z elementami gotyckimi
↑ Heinrich von Ferstel
↑ Art déco inspirowane architekturą polską, arch. Józef Czajkowski
↑ Maison de Verre, arch. Pierre Chareau
↑ Agata Wereszczyńska. Statki na trawie i kropla wody – styl streamline w architekturze i wzornictwie przemysłowym w latach trzydziestych XX wieku w Stanach Zjednoczonych, Europie i Polsce. „Architecturae et Artibus”.”, s. 33–45, 2015.
↑ „Szklany Dom” projektu Juliusza Żórawskiego w Warszawie po 73 latach Andrzej K. Olszewski 2014.
↑ Ed Taverne: J.J.P. Oud: A Poetic Functionalist: 1890-1963. Rotterdam: Nai Publishers, 2001. ISBN 978-90-5662-199-5.
↑ Leśniakowska 2006 ↓, s. 173.
↑ Leśniakowska 2006 ↓, s. 156.

Bibliografia

Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Warszawa: Arkada, 2006.

[5] óźniej styl ten został zastąpiony architekturą neobizantyjską

[1] Katedra z elementami gotyckimi

[2] Heinrich von Ferstel

[3] Art déco inspirowane architekturą polską, arch. Józef Czajkowski

[4] Maison de Verre, arch. Pierre Chareau

[6] Agata Wereszczyńska. Statki na trawie i kropla wody – styl streamline w architekturze i wzornictwie przemysłowym w latach trzydziestych XX wieku w Stanach Zjednoczonych, Europie i Polsce. „Architecturae et Artibus”.”, s. 33–45, 2015.

[7] „Szklany Dom” projektu Juliusza Żórawskiego w Warszawie po 73 latach Andrzej K. Olszewski 2014.

[8] Ed Taverne: J.J.P. Oud: A Poetic Functionalist: 1890-1963. Rotterdam: Nai Publishers, 2001. ISBN 978-90-5662-199-5.

[CITEREFLeśniakowska2006173-9] Leśniakowska 2006 ↓, s. 173.

[CITEREFLeśniakowska2006156-10] Leśniakowska 2006 ↓, s. 156.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]