Chroberz
50°25′21″N 20°33′22″E/50,422500 20,556111| wieś | |
.jpg) Pałac Wielopolskich w Chrobrzu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
835[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
28-425[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TPI |
| SIMC |
0280258[4] |
Położenie na mapie gminy Złota  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego  | |
| 50°25′21″N 20°33′22″E/50,422500 20,556111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Chroberz – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Złota[5][4].
Do 1954 roku siedziba gminy Chroberz. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chroberz. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XII wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w 1153 jako Chrober, 1244 Hrober, 1250 Chrober, 1317 in Chroberz, 1371 Chrobesz, 1470-80 Chroberz, 1508 Chroberz, 1787 Chroberz, 1880 Chroberz. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Chrobry, która w staropolszczyźnie (chrobry, chabry, chrabry) oznacza dzielny[6].
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0280264 | Bobrowa | część wsi |
| 0280270 | Gliniki | część wsi |
| 0280287 | Olszyk | część wsi |
| 0280293 | Pod Cmentarzem | część wsi |
| 0280301 | Pod Markiem | część wsi |
| 0280318 | Podkościół | część wsi |
| 0280324 | Ulica | część wsi |
| 0280330 | Zamczysko | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię. W 1290 r. na zamku w Chrobrzu przebywał królewicz węgierski Andrzej. W Chrobrzu zatrzymał się też król Kazimierz Wielki, który leczył się po wypadku, odniesionym w czasie polowania, w lasach przedborskich. W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece[7]. Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich. W XVII w. należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy na początku XIX w., ostatni ordynaci, Wielopolscy, by spłacić długi, sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji, głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz.
W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza. 17 marca 1863 r. powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami.
W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in. dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej[8].
W latach 1943–1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji. Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób.
Jesienią 1944 r. do Chrobrza przeniósł się pluton SS von Eupena z Młodzaw i urządził sobie własny „Stützpunkt w gospodarstwie Edmunda Wojtasika [...] Głównym zadaniem tego oddziału SS było nadzorowanie i mobilizowanie do kopania rowów wszystkich zdolnych do pracy mieszkańców wsi nadnidziańskich, włącznie z kobietami i młodzieżą od wczesnych godzin rannych aż do wieczora. SS-mani egzekwowali te czynności z niezwykłą brutalnością, nie cofając się przed strzelaniem do ludzi w domach i na wykopach (ze wspomnień Gerarda Labudy). Oddział SS z komendantem obozu w Treblince SS-Hauptsturmführerem Theodore’em van Eupenem zjawił się w pałacu w Chrobrzu około 15 sierpnia 1944 roku i składał się z około 50 żołnierzy. Podlegał im niemiecki obóz pracy założony w Młodzawach Dużych. Żołnierze oddziału von Eupena maltretowali ludność polską przez bicie i szczucie psami, zwłaszcza tych, którzy ociągali się przy pracach ziemnych (z zeznań G Labudy złożonych w 1970)[9].
W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu, a także na terenie parku dworskiego, ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu „Przedwiośnie”[10].
Urodzeni w Chrobrzu
[edytuj | edytuj kod]- Michał Majda – żołnierz II Brygady Legionów Polskich. Uczestnik szarży pod Rokitną.
- Józef Morton, pisarz i działacz ruchu ludowego autor m.in. powieści Spowiedź.
- Jan Wójcik – poseł na Sejm IV i V kadencji w II RP.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, wybudowany w 1550 r. Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski. Jest to budowla jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego od strony północnej dobudowana jest zakrystia. Nad zakrystią znajduje się niewielki skarbiec. Do nawy od strony północnej przylega kaplica św. Jana Kantego wzniesiona w XVII w. W 1899 r. do nawy od strony południowej dobudowano kaplicę pw. Matki Boskiej Różańcowej. Sklepienie kościoła kolebkowe z lunetami. W nawie nałożono na nie żebra o układzie sieciowym, natomiast w prezbiterium o układzie krzyżowym. Na zwornikach umieszczone są płaskorzeźbione herby fundatorów. Wewnątrz świątyni znajdują się dwa monumentalne renesansowe nagrobki wykonane przez Jana Michałowicza z Urzędowa. W nawie kościoła znajduje się nagrobek fundatora Stanisława Tarnowskiego przedstawiający „śpiącą” postać zmarłego. Nagrobek zwieńczony jest płaskorzeźbą przedstawiającą Zmartwychwstanie oraz dmącym w trąbę aniołem. W prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcza Zbigniewa Ziółkowskiego, z płaskorzeźbą przedstawiającą postać zmarłego. W zakrystii kościoła umieszczony jest manierystyczny lawaterz. Obok kościoła usytuowana jest drewniana dzwonnica z dachem krytym gontem.
- Kościół wraz z dzwonnicą i kościelnym cmentarzem został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.664/1-3 z 10.11.1947 i z 21.06.1967)[11].
- Zespół pałacowo-parkowy Wielopolskich z lat 1857–1860 z późnoklasycystycznym pałacem oraz parkiem i kaplicą (nr rej.: A.665/1-3 z 19.12.1957, z 29.01.1958 i z 21.06.1967)[11]. Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski, hrabia Aleksander Wielopolski. Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego. Był wykorzystywany m.in. jako biblioteka, w której właściciel przechowywał zbiór książek własnych, jak i księgozbiór przejęty po Konstantym Świdzińskim (w latach 1855-1860)[12]. Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia i Tradycji Rolnej[13].
- Pozostałości zamku rycerskiego z XIV w. Zamek wzniesiony na miejscu grodu z XII w. był własnością kolejno Tęczyńskich i Tarnowskich; został zniszczony w XVI w. Zachowały się ślady murów na wzgórzu Zamczysko nad Nidą.
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Gminny Klub Sportowy Strzelec Chroberz (piłka nożna, siatkówka, kolarstwo, badminton)[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16490
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-05-16]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 154 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Rymut 1997 ↓, s. 82.
- ↑ Paweł Jasienica: Myśli o dawnej Polsce. Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 41. ISBN 83-07-01957-5.
- ↑ Tadeusz Rozwadowski, Wspomnienia wielkiej wojny, Mariusz Patelski (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015, ISBN 978-83-7181-899-8.
- ↑ Karina Berkowicz. Ucieczka z fortyfikacyjnego obozu pracy w Młodzawach Dużych [kierowanego przez zbrodniarza niemieckiego Theo van Eupena (1907-1944)] w relacji Stanisławy Popek. „Świętokrzyskie”. 28(32), s. 53-54, 2021. Kielce. [dostęp 2022-03-27].
- ↑ Przedwiośnie w bazie filmpolski.pl
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 50 [dostęp 2016-01-05].
- ↑ B. Szyndler, Biblioteka Ordynacji Myszkowskiej w Chrobrzu, Rocznik Biblioteki Narodowej, s. 161-180, 1975.
- ↑ Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia. palac.chroberz.info. [dostęp 2019-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-08)].
- ↑ GKS Strzelec Chroberz. strzelec.chroberz.info. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Chroberz". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 82. ISBN 978-83-64007-04-0.
- Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Krzysztof Racinowski (ilustr.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338.
- Michał Jurecki, Grzegorz Matyja, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047.
- Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
- Chroberz. gminazlota.tbu.pl. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Chroberz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 644.
- Chroberz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 327.
- chroberz.info – Internetowy Serwis Chrobrza i Gminy Złota
- Pałac Wielopolskich w Chrobrzu
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
