Canadarm

System zdalnie sterowanego manipulatora promu kosmicznego (ang. Shuttle Remote Manipulator System, SRMS) lub Canadarm – robotyczne ramię stosowane na pokładzie wahadłowców NASA w celu wyjmowania ładunku (satelitów lub modułów stacji) z ładowni promu, a następnie ich wypuszczenia na orbitę okołoziemską. Używane było również do zdejmowania ładunku z orbity i ponownego umieszczenia w ładowni promu^[1]. Taka procedura miała miejsce podczas misji STS-32, której celem było przechwycenie satelity LDEF.

Dane techniczne

Canadarm miał długość całkowitą 15,24 metrów, 38 centymetrów średnicy oraz sześć stopni swobody. Masa ramienia wynosiła 410 kg. W stanie spoczynku było oparte na trzech podporach z zatrzaskowymi zamkami, umocowanymi do podłużnicy przy lewej burcie komory towarowej. Teoretycznie możliwe było wyposażenie wahadłowca w drugie ramię zamocowane przy prawej burcie ładowni symetrycznie do pierwszego. Istniała również możliwość odstrzelenia manipulatora w przypadku awarii uniemożliwiającej zamknięcie pokrywy ładowni. Posiadał on sześć stopni swobody, dzięki czemu ruchy ramienia były podobne do ruchów ludzkiej ręki. Chwytak ramienia działał na podobnej zasadzie jak przysłona w obiektywie aparatu fotograficznego. Początkowo Canadarm mógł obsługiwać ładunki o masie około 330 kilogramów, ale modernizacja w latach 90. zwiększyła jego udźwig dziesięciokrotnie. Takie możliwości cechują manipulator jedynie na orbicie, w warunkach nieważkości, na Ziemi Canadarm jest na tyle słaby, że nie zdołałby podnieść sam siebie^[2].

Został zaprojektowany, zbudowany i przetestowany we współpracy z NASA przez kanadyjską firmę SPAR Aerospace.

Użycie

Canadarm po raz pierwszy został użyty w 1981 roku na pokładzie promu Columbia podczas misji STS-2. Szacuje się, że był użyty w ponad 50 misjach wahadłowców. Wyprodukowano 5 ramion SRMS, prócz ramienia dla promu Columbia były jeszcze ramiona dla promów (w nawiasach numer misji, podczas których użyto manipulatora po raz pierwszy):

Challenger (STS-7), zniszczony w 1986 w katastrofie promu, miał posłużyć do uwolnienia, a następnie przechwycenia satelity astronomicznego Spartan.
Discovery (STS-41-D),
Atlantis (STS-61-B),
Endeavour (STS-49).

Za pomocą SRMS na orbitę trafiły m.in. Kosmiczny Teleskop Hubble’a, Ulysses, Solar Max (naprawa w czasie misji STS-41-C), Chandra, TDRS, Lacrosse oraz moduły Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Po instalacji ramienia Canadarm2 na ISS w wielu misjach wahadłowców do rozbudowy stacji wykorzystywana była współpraca obu ramion (tzw. Canadian Handshake, czyli „kanadyjski uścisk dłoni”).

Po katastrofie misji STS-107 w 2003 roku, NASA zaleciła, aby od misji STS-114 do końca programu STS wahadłowce prócz ramienia Canadarm miały również instrument OBSS, czyli specjalną końcówkę z kamerą, która umożliwiała sprawdzenie osłon termicznych promu w przestrzeni kosmicznej^[3].

Koniec służby

Ramiona Canadarm znajdujące się na promach Discovery i Atlantis oraz końcówki OBSS można do dziś oglądać w muzeum. OBSS z wahadłowca Endeavour został przymocowany do kratownicy ISS, a ramię wymontowano z ładowni promu i przywieziono do siedziby CSA^[4].

Canadarm w kulturze popularnej

W filmie Iron Sky Królewskie Kanadyjskie Siły Powietrzne wykorzystywały zmilitaryzowaną wersję Canadarma o nazwie Canadarm 3 do walki przeciwko nazistom w walce o Ziemię.

Zobacz też

Przypisy

↑ Canadarm and its U of A Connections. [dostęp 2012-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-11-29)].
↑ Andrzej Kotarba: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Wyd. 83. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 21–22. ISBN 978-83-252-2123-2.
↑ CSA- Flight History of Canadarm. CSA. [dostęp 2012-07-17].
↑ Discovery’s retirement plans provide insight into the fate of the robotic arms. NASA Spaceflight.com. [dostęp 2012-07-17].

[1] Canadarm and its U of A Connections. [dostęp 2012-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-11-29)].

[2] Andrzej Kotarba: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Wyd. 83. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 21–22. ISBN 978-83-252-2123-2.

[3] CSA- Flight History of Canadarm. CSA. [dostęp 2012-07-17].

[4] Discovery’s retirement plans provide insight into the fate of the robotic arms. NASA Spaceflight.com. [dostęp 2012-07-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

Główne artykuły	System Transportu Kosmicznego Wahadłowiec kosmiczny
Komponenty	Orbiter SRB ET
Systemy	SSME SRM OMS RCS Canadarm OBSS ODS
Orbitery STS	Columbia Challenger Discovery Atlantis Endeavour
STS – Od powstania do pierwszej misji	Narodziny koncepcji i powstanie projektu Ostateczna koncepcja wahadłowca ALT - Próby podejścia i lądowania MVGVT – Próby drgań Próby na wyrzutni Próby wytrzymałościowe prototypu STA-099 Próby silników SSME Próby rakiet wspomagających i zbiornika zewnętrznego Próby awioniki wahadłowca
Przedmioty testów	Pathfinder Enterprise MPTA-ET MPTA-098
Miejsca startu	Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego (Kompleks startowy 39) Vandenberg AFB (Kompleks startowy 6 bazy Vandenberg) (anulowane w 1986)
Miejsca lądowań	Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego (SLF 15 lub 33) Edwards Air Force Base (bieżnia 23) White Sands Missile Range
Przyszłość programu	Shuttle-Derived Launch Vehicle Shuttle-C Ares I Ares V
Instalacje naziemne	Vehicle Assembly Building Mobile Launcher Platform Crawler-transporter
Katastrofy	Challenger (1986) Columbia (2003)
Operacje	Odliczanie do startu wahadłowca Wzlot wahadłowca na orbitę Operacje orbitalne wahadłowca Wejście w atmosferę i lądowanie wahadłowca
Różne	Misje Misje anulowane Decyzja Załogi W fikcji Shuttle Carrier Aircraft Rendezvous Pitch Maneuver Spacelab SpaceHab Saturn-Shuttle
Ośrodki i operacje naziemne	Lądowisko Hangar Obsługi Orbitera OPF Hala montażu pojazdu VAB Centrum kontroli startu MCC Kompleks startowy 39 Budynki obsługi członów napędu orbitalnego Przygotowanie ładunków użytecznych Odzyskiwanie i remont rakiet wspomagających Centrum Kontroli Misji Edwards Air Force Base
Operacje awaryjne	Sposoby ewakuacji załogi Sposoby przerwania startu Awaria na orbicie lądowanie awaryjne