Baryt
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Inne nazwy |
kamień boloński, szpat ciężki, szpat boloński |
|---|---|
| Skład chemiczny |
BaSO4 |
| Twardość w skali Mohsa |
3–3,5 |
| Przełam |
nierówny, kruchy |
| Łupliwość |
doskonała i dobra w dwóch kierunkach |
| Układ krystalograficzny | |
| Gęstość |
4,3–4,6 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
biała, szarawa, żółtawa do brunatnej, niebieska, zielona, czerwonawa |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty, często tłusty lub jedwabisty |
Baryt (gr. baros – „ciężki”, chodzi o charakterystyczną dla barytu gęstość; dawniej także jako szpat ciężki, szpat boloński) – minerał z gromady siarczanów (siarczan baru).
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]
- kryształy o pokroju tabliczkowym
- Dyspersja: 0,016
- Pleochroizm: wyraźny
- Luminescencja: w zakresie bliskiego UV świecenie białe, niebieskozielone i szare; w zakresie dalekiego UV świecenie bladozielone, białoróżowe, kremowobiałe i żółtozielone
Rozpuszcza się tylko w stężonym, gorącym kwasie siarkowym. Jest trudno topliwy.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Minerał rozpowszechniony w żyłowych utworach hydrotermalnych niskich temperatur.
Miejsca występowania: USA (Kolorado, Dakota Południowa, Connecticut): duże i dobrze wykształcone kryształy, nadające się do szlifowania, Wielka Brytania (Kumbria, Kornwalia, Westmoreland), Niemcy (Schwarzwald, Hesja, Harz, Westfalia), Rosja (Ural, Kaukaz), Francja Masyw Centralny.
W Polsce występuje w okolicach Boguszowa-Gorców, w rejonie Stanisławowa na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Machowa i Tarnobrzega, w Dolinie Kościeliskiej (Tatry).
Konotacje historyczne
[edytuj | edytuj kod]W 1630 roku pochodzący z Bolonii włoski szewc i alchemik Vincenzo Cascariolo badał występujące w okolicach miasta „kamienie”. W trakcie ogrzewania zauważył, że rozgrzany minerał emitował światło widoczne w ciemności. Badany minerał nazywano „kamieniem bolońskim”[1]. Cascariolo nieświadomie otrzymał fosforescencyjny siarczek baru[1][2].
Niezwykłe „kamienie bolońskie”, dziś określane jako konkrecje barytowe, stanowiły przez długi czas ciekawostkę na miarę europejską[3]. Temat ten został opisany przez wielu naukowców w XVII-wiecznych Włoszech, takich jak Galileusz, Licetiusz, Giulio Cesare La Galla czy Ovidio Montalbani[1].
Wspomniał o nich również Johann Wolfgang Goethe w swej wydanej w 1774 r. powieści „Cierpienia młodego Wertera”: Opowiadano mi o bolońskim kamieniu, który, jeśli się go położy w słońcu, przyciąga promienie słoneczne i chwilę w nocy świeci[4]. Sam autor zapoznał się osobiście z tym minerałem podczas pobytu w Bolonii w trakcie swej włoskiej podróży w 1786 r.[5] W notatkach z tej eskapady, wydanych później pt. „Podróż włoska” (oryg. „Italianische Reise”) pisał: Pojechałem konno do Paderno, gdzie wydobywa się tak zwany szpat boloński. Lepi się z niego małe babki, które po wyprażeniu i wystawieniu na działanie światła świecą w ciemności. Tutejsi mieszkańcy nazywają je po prostu fosfori. (…) Ku mojej wielkiej radości znalazłem tam duże ilości poszukiwanego przeze mnie szpatu (…). Większe i mniejsze okazy, które znalazłem, są jajowate, najmniejsze zaś przybierają niezbyt wyraźną formę kryształów. Najcięższy kawałek, jaki wpadł mi w ręce, waży siedemnaście łutów. W tej samej glinie znalazłem luzem doskonałe kryształy. (…) Spakowałem ponad osiem funtów tego szpatu[6].
Dopiero Humphry Davy w 1808 roku odkrył metaliczny bar, jednak w postaci bardzo zanieczyszczonej. Czysty metaliczny pierwiastek udało się otrzymać dopiero w 1901 roku[7][martwy link].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]
- Baryt to podstawowy surowiec do produkcji baru metalicznego i jego związków.
- Bar metaliczny jest wykorzystywany jako reduktor (odtleniacz) metali i silny getter – pochłaniacz gazów niezbędny w produkcji lamp elektronowych.
- Ze względu na znaczną gęstość i nietoksyczność stosowany jako dodatek obciążający do płuczek wiertniczych.
- W medycynie sproszkowany baryt, ze względu na pochłanianie przez niego promieniowania rentgenowskiego oraz na fakt, że nie wchłania się z przewodu pokarmowego, znajduje zastosowanie jako składnik środka cieniującego – papki barytowej w diagnostyce radiologicznej przewodu pokarmowego[3],[8].
- BaO stosuje się w przemyśle chemicznym i materiałów ogniotrwałych.
- BaCO3 – jako trutkę na gryzonie.
- BaO2 – wykorzystywany jest do otrzymywania tlenu, wody utlenionej[8] i jako zapalnik do aluminiowych materiałów termitowych.
- Wykorzystywany w przemyśle papierniczym i gumowym jako wypełniacz,
- w przemyśle włókienniczym, chemicznym,
- używany przy produkcji farb (biały pigment),
- w budownictwie – jako dodatek do ciężkiego betonu, barytobetonu, gdzie zastępuje kruszywo, np. żwir; używany do budowy osłon przed promieniowaniem
- W jubilerstwie stosowany jest rzadko ze względu na łupliwość i niską twardość. Znane są obrobione kamienie o masie od 50 do 300 ct pozyskiwane w Anglii – (spotykane są kryształy do 1 m długości) i Francji.
Na ogół jest używany w celach dekoracyjnych.
- ma duże znaczenie kolekcjonerskie.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Aldo Roda, Chemiluminescence and Bioluminescence: Past, Present and Future, Royal Society of Chemistry, 2011, s. 11-14, ISBN 978-1-84755-812-1 [dostęp 2024-11-12] (ang.).
- ↑ Philippe F. Smet i inni, Luminescence in Sulfides: A Rich History and a Bright Future, „Materials”, 3 (4), 2010, s. 2834, DOI: 10.3390/ma3042834, PMCID: PMC5445864 [dostęp 2024-11-12] (ang.).
- ↑ a b Ewa Pasieka, Jacek Lewandowski: Baryt – charakterystyka i zastosowanie w rentgenodiagnostyce [w:] "Inżynier i Fizyk Medyczny", kwiecień 2016 [1]
- ↑ Johann Wolfgang Goethe: Cierpienia młodego Wertera, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 1986 ISBN 83-05-11682-4 s. 58
- ↑ Mirosław J. Barański: Za Goethem do Bolonii [w:] „Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy” R. XXXVI, nr e-185 (381), marzec 2022, s. 26-28 [2]
- ↑ Goethe: Podróż włoska, tłum. Henryk Krzeczkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980 ISBN 88-06-00129-X, s. 96-97
- ↑ Aleksander Szpakowski: Baryt, a co w tym takiego ciekawego…? [w:] Interstone [3]
- ↑ a b Jochen Gartz: Woda utleniona od A do Z, wyd. Vital, Białystok 2021 ISBN 978-83-8168-785-0 s. 19-20 [4]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- H. Sylwestrzak "Baryt – kamień alchemików"
- Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
- Michał Sachanbiński: Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1984. ISBN 83-220-0199-1.
- Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).