Anglia
| |||||
| Dewiza: Dieu et mon droit (Bóg i moje prawo) | |||||
| Hymn: God Save the King[a] (Boże, chroń Króla) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Władca | |||||
| Powierzchnia |
130 395 km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
432 os./km² | ||||
| Waluta |
Funt szterling (£, GBP) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+44 | ||||
| Strefa czasowa |
UTC +0, czas letni: UTC +1 | ||||
| Język urzędowy |
brak[b] | ||||
| Religia dominująca | |||||
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Anglia (ang. England) – część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej[2][3]. W przeszłości była niezależnym królestwem. Ma granice lądowe z Walią na zachodzie i Szkocją na północy. Kraj jest oblewany przez Morze Celtyckie i Morze Irlandzkie. Od kontynentalnej części Europy oddzielony jest kanałem La Manche i Morzem Północnym. Stolicą Anglii jest Londyn. Panuje w niej król brytyjski Karol III. Populacja kraju to ponad 56 milionów osób (2019)[1], większość z nich mieszka w stolicy i innych aglomeracjach.
Obszar Anglii stanowią głównie równiny i pagórki. Na północy teren jest bardziej górzysty, np. w Lake District czy Górach Pennińskich. W kraju panuje klimat morski. Temperatura jest umiarkowana, zimą rzadko schodzi poniżej zera, latem dochodzi do 32 stopni[4]. Poza głównym obszarem, zajmującym południową i środkową część wyspy Wielka Brytania, na Anglię składa się także ponad 100 mniejszych wysp, takich jak Scilly czy Wight.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Począwszy od VIII wieku zamieszkana przez Anglosasów Anglia była najeżdżana przez wikingów[5]. Królestwa Mercja oraz Nortumbria zostały podbite kolejno w 875 i 876 roku. W kolejnych latach król angielski Alfred Wielki wygrał kilka znaczących bitew z Duńczykami, odbierając utracone regiony[6]. W 1066 roku miała miejsce inwazja Normanów na Anglię[7]. Normanowie pod wodzą Wilhelma Zdobywcy pokonali Harolda II i w szybkim tempie podbili południowe regiony Anglii[8]. Po problemach z sukcesją do tronu wybuchła wojna domowa, która zakończyła się wraz z koronacją Henryka II Plantageneta w 1154 roku.
Król Edward III próbował zwiększyć siłę swojego królestwa, starając się objąć tron Francji[9]. Przez ponad sto lat miały miejsce konflikty zbrojne pomiędzy oboma krajami co później nazwano wojną stuletnią[10].
W XVI wieku król Henryk VIII Tudor nie dostał pozwolenia od papieża na rozwód z Katarzyną Aragońską. Parlament angielski uchwalił akt supremacji, co uniezależniło kraj od papieża. Skutkami tego były rozłam z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienie Kościoła anglikańskiego[11].
W 1666 roku w Londynie wybuchł pożar; spłonęło ponad 13 tys. domów[12], jednak w krótkim okresie miasto zostało odbudowane. Wiele z nowo powstałych budynków zaprojektował Christopher Wren[13]. W XVII wieku w parlamencie zawiązały się dwie partie, Torysi i Wigowie. Podczas chwalebnej rewolucji Wigowie i część Torysów obalili ówczesnego króla Jakuba II Stuarta, którego następcą został Wilhelm III Orański. W 1707 roku po uzgodnieniu przez parlament angielski i szkocki, Królestwo Anglii i Królestwo Szkocji połączyły się tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii[14].
W trakcie rewolucji przemysłowej część ludzi przeniosła się z rejonów wiejskich do dużych miast w celu pracy w fabrykach. Podczas II wojny światowej Anglia stanęła ponownie po stronie aliantów. Wiele miast, szczególnie w południowej części zostało zbombardowanych podczas niemieckich nalotów[15]. Niedługo po II wojnie światowej nastąpił proces dekolonizacji – wiele obszarów Imperium brytyjskiego ogłosiło niepodległość. W 1948 powstał National Health Service, który umożliwił szerokim masom społeczeństwa darmowy dostęp do opieki medycznej[16].
Na początku XX wieku miała miejsce wielka migracja do Anglii głównie z innych regionów wysp brytyjskich i subkontynentu indyjskiego[17]. Od lat 70. zaczęto stopniowo odchodzić od działalności produkcyjnej i kłaść większy nacisk na sektor usług[18]. Jako część Wielkiej Brytanii, Anglia w 1973 roku dołączyła do Wspólnoty Europejskiej, później przemianowanej na Unię Europejską[19].
Ustrój
[edytuj | edytuj kod]Głową państwa jest osoba z rodziny królewskiej wybrana zgodnie z linią sukcesji. Aktualnie tę funkcję pełni król Karol III. Anglia, w odróżnieniu od innych krajów Wielkiej Brytanii, nie ma własnego parlamentu i pozostaje pod wyłączną jurysdykcją parlamentu brytyjskiego[20]. W ten sposób deputowani pochodzący spoza Anglii mogą mieć wpływ na wewnętrzne sprawy tego kraju. Parlament dzieli się na Izbę Lordów oraz Izbę Gmin. Siedzibą obu jest Pałac Westminsterski w Londynie. Wybory odbywają się co 5 lat. Partia z największą liczbą zdobytych miejsc przejmuje rządy na kolejny okres. Lider wygrywającej partii zostaje mianowany przez monarchę brytyjskiego premierem Anglii[21].
System prawny
[edytuj | edytuj kod]System prawny Anglii znacznie różni się od systemów prawnych państw kontynentalnych. Różnice te wynikają przede wszystkim z faktu, że w odróżnieniu od całościowo oraz licznie skodyfikowanych i uregulowanych ustawowo dziedzin prawa w państwach na kontynencie europejskim w Anglii (jak i w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii) system prawa stanowionego dotyka tylko niektórych gałęzi prawa, przy czym cała reszta opiera się na prawie precedensowym[22].
System prawny Anglii charakteryzuje się występowaniem obok siebie zarówno prawa ustawowego (statutory law), jak i prawa precedensowego (case albo common law). Pierwsze składa się z szeregu różnych aktów prawa stanowionego, w szczególności ustaw (statutes). W Anglii nie ma konstytucji w sensie formalnym, nie istnieje szczególny akt prawny o randze ponad ustawowej, co jest typowe dla krajów Europy kontynentalnej i USA. Z kolei angielskie prawo common law jest tworzone na podstawie rozstrzygnięć uprzednio przyjętych we wcześniej wydanych wyrokach sądowych, które noszą miano precedensów[23].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]
Anglia swoim obszarem obejmuje południową i centralną część Wielkiej Brytanii. W jej skład wchodzą też mniejsze wyspy np. Wight czy grupa wysp Scilly. Anglia graniczy z dwoma krajami: Walią od zachodu i Szkocją od północy. Od Francji oddziela ją kanał La Manche. Najdłuższą rzeką jest Severn o długości 354 km, płynąca przez Walię i zachodnią Anglię[24]. Najdłuższą rzeką położoną w całości w Anglii jest Tamiza (346 km) przepływająca przez Londyn[25]. Największym jeziorem jest Windermere, które znajduje się w parku narodowym Lake District[26].
Najstarszym masywem górskim są Penniny położone w północnej części kraju. Ich powstanie szacuje się na paleozoik, około 300 milionów lat temu. W tym rejonie występują naturalnie m.in. piaskowiec, wapień czy węgiel[27]. Najwyższym punktem (978 m) jest szczyt Scafell Pike w Kumbrii[26].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]
Hrabstwa i dystrykty metropolitalne
Hrabstwa niemetropolitalne
Jednostki unitary authority
Wielki Londyn z podziałem na gminy i City of London
Pogrubione linie wyznaczają granice hrabstw ceremonialnychAnglia posiada niejednorodny system podziału administracyjnego. W znacznej części kraju funkcjonuje dwustopniowy podział na hrabstwa niemetropolitalne (shire county, non-metropolitan county), których jest 21, dzielących się dalej na dystrykty niemetropolitalne (shire district, non-metropolitan district, łącznie 164). Sześć aglomeracji w kraju znajduje się w granicach hrabstw metropolitalnych (metropolitan county), które od 1986 roku nie posiadają jednak własnych władz, przekazując wszystkie kompetencje znajdującym się niżej w hierarchii dystryktom metropolitalnym (metropolitan district, łącznie 36)[28]. Pozostała część kraju podzielona jest na jednostki unitary authority, wypełniające zadania zarówno hrabstw jak i dystryktów, których jest 62. Jednostki te najczęściej obejmują pojedyncze miasta i zespoły miejskie. Wielki Londyn, zarządzany przez Greater London Authority, podlega innym zasadom administracyjnym i dzieli się na 32 gminy (London boroughs). Szczególnymi przypadkami są: City of London, które posiada odmienne kompetencje od otaczających je gmin, oraz wyspy Scilly o kompetencjach zbliżonych do unitary authority[29].
W dużej części Anglii funkcjonuje dodatkowy, najniższy szczebel podziału administracyjny – parafie (civil parish). Mają one charakter fakultatywny i powoływane są z inicjatywy mieszkańców. W 2016 roku funkcjonowało ponad 9000 takich jednostek, zamieszkanych przez ponad 1/3 mieszkańców kraju[29].
W 1994 roku do życia powołane zostały regiony, które stały się najwyższym szczeblem podziału administracyjnego. Utraciły one jednak znaczenie administracyjne w 2011 roku wraz z likwidacją ich władz, choć pozostają w użyciu m.in. dla celów statystycznych[30].
Dodatkowo w Anglii funkcjonuje podział na 48 hrabstw ceremonialnych, który stopniowo formował się od średniowiecza do współczesności[31]. Choć nie posiadają one znaczenia administracyjnego, powszechnie wykorzystywane są w kontekście geograficznym[32]. W każdym z hrabstw ceremonialnych urzędują Lord Lieutenant oraz High Sheriff, reprezentujący monarchę[33].
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Edukacja finansowana z państwowych środków jest podzielona na następujące etapy: Early Years Foundation Stage, primary education (podzielone na Key Stage 1 i Key Stage 2), secondary education (podzielone na Key Stage 3 i Key Stage 4), edukację po 16 roku życia i tertiary education. Obowiązek szkolny występuje w Anglii od 1880 roku.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Anglia jest najbardziej zaludnioną częścią składową Wielkiej Brytanii, zamieszkaną przez 53 mln mieszkańców (84% ogółu)[34]. 86% ludności jest rasy białej, z czego Anglików rasy białej jest 80,5%. 2,9% ludności jest rasy czarnej. Osoby te pochodzą głównie z Afryki i Karaibów[35].
W poniższej tabeli wymienione są najbardziej zaludnione miasta Anglii (powyżej 200 000 mieszkańców w 2011 roku)[c][36].
| Miasto | Liczba ludności (2011) | Liczba ludności aglomeracji (2011) |
|---|---|---|
| Londyn | 8 250 205[d] | 9 787 426 |
| Birmingham | 1 085 810 | 2 440 986[e] |
| Liverpool | 552 267 | 864 122 |
| Bristol | 535 907 | 617 280 |
| Sheffield | 518 090 | 685 368 |
| Manchester | 510 746 | 2 553 379[f] |
| Leeds | 474 632 | 1 777 934[g] |
| Leicester | 443 760 | 508 916 |
| Bradford | 349 561 | patrz: Leeds |
| Coventry | 325 949 | 359 262 |
| Nottingham | 289 301 | 729 977 |
| Kingston upon Hull | 284 321 | 314 018 |
| Stoke-on-Trent | 270 726 | 372 775 |
| Newcastle upon Tyne | 268 064 | 774 891[h] |
| Derby | 255 394 | 270 468 |
| Southampton | 253 651 | 855 569[i] |
| Portsmouth | 238 137 | patrz: Southampton |
| Plymouth | 234 982 | 260 203 |
| Brighton and Hove | 229 700 | 474 485 |
| Reading | 218 705 | 318 014 |
| Northampton | 215 173 | 215 963 |
| Luton | 211 228 | 258 018 |
| Wolverhampton | 210 319 | patrz: Birmingham |
Religia
[edytuj | edytuj kod]Podczas spisu powszechnego 2011 mieszkańcy Anglii odpowiadali następująco pytani o wyznanie[37]:
- chrześcijaństwo – 31 479 876 (59,4%)
- bezwyznaniowość – 13 114 232 (24,7%)
- islam – 2 660 116 (5,0%)
- hinduizm – 806 199 (1,5%)
- sikhizm – 420 196 (0,8%)
- judaizm – 261 282 (0,5%)
- buddyzm – 238 626 (0,5%)
- inne religie – 227 825 (0,4%)
- brak odpowiedzi – 3 804 104 (7,2%)
- łącznie – 53 012 456
Chrześcijańskim patronem Anglii jest święty Jerzy, którego symbol – krzyż świętego Jerzego – widnieje na angielskiej fladze.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jest to nieoficjalny hymn.
- ↑ Brak języka urzędowego, jednak de facto rolę tę odgrywa angielski.
- ↑ Dane w tabeli odpowiadają: w przypadku aglomeracji liczbie ludności obszarów zabudowanych (built-up-area), a w przypadku miast liczbie ludności mniejszych jednostek na które te się dzielą (built-up area sub-divisions). Obie te jednostki definiowane są na potrzeby spisu powszechnego przez brytyjski urząd statystyczny. Nie odpowiadają one granicom administracyjnym, które notabene w przypadku wielu angielskich miast nie istnieją.
- ↑ Suma liczby ludności obszarów zabudowanych odpowiadających wszystkim 32 gminom Wielkiego Londynu oraz City of London.
- ↑ West Midlands.
- ↑ Wielki Manchester.
- ↑ West Yorkshire.
- ↑ Tyneside.
- ↑ South Hampshire.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Population Estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland - Office for National Statistics [online], ons.gov.uk [dostęp 2020-12-08] (ang.).
- ↑ Countries within a country. number-10.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-09)]. (ang.).
- ↑ Anglia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-12-11].
- ↑ What is the Climate like in Britain?. woodlands-junior.kent. [dostęp 2016-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-11)]. (ang.).
- ↑ Fleming 2011 ↓, s. 221.
- ↑ Fleming 2011 ↓, s. 270.
- ↑ Carpenter 2004 ↓, s. 67, 72–73.
- ↑ Carpenter 2004 ↓, s. 72–74.
- ↑ Rubin 2006 ↓, s. 74–75.
- ↑ Myers 1978 ↓, s. 21.
- ↑ Zins 2001 ↓, s. 138.
- ↑ Tinniswood 2011 ↓, s. 4,101.
- ↑ Tinniswood 2002 ↓, s. 98–99.
- ↑ Colley 1992 ↓, s. 12.
- ↑ Roberts 2011 ↓, s. 87.
- ↑ Wilson i Game 2002 ↓, s. 55.
- ↑ Gallagher 2006 ↓, s. 10–11.
- ↑ Reitan 2003 ↓, s. 50.
- ↑ Welsh 2010 ↓, s. 381.
- ↑ The first Parliament of Great Britain. parliament. [dostęp 2016-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-21)]. (ang.).
- ↑ Parliament and government. parliament. [dostęp 2016-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)]. (ang.).
- ↑ Ewelina Mika: System precedensowy Wielkiej Brytanii. temidium.pl, 9 września 2014. [dostęp 2016-09-06].
- ↑ Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z polską praktyką orzeczniczą, Warszawa 2009.
- ↑ The River Severn. BBC. [dostęp 2016-09-03]. (ang.).
- ↑ David Bailey: Could the River Thames be longer than the River Severn?. BBC, 2012-05-15. [dostęp 2016-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-26)]. (ang.).
- ↑ a b UK regional climates. metoffice. [dostęp 2016-09-03]. (ang.).
- ↑ Pennines. summitpost. [dostęp 2016-09-03]. (ang.).
- ↑ Singh 2009 ↓, s. 54.
- ↑ a b Local government structure and elections. GOV.UK. [dostęp 2023-04-01]. (ang.).
- ↑ Regions (Former GORs). ons. [dostęp 2016-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-28)]. (ang.).
- ↑ Redcliffe-Maud i Wood 1974 ↓, s. 100.
- ↑ The County. Government Statistical Service. [dostęp 2016-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-16)]. (ang.).
- ↑ Encyclopædia Britannica 2002 ↓, s. 100.
- ↑ 2011 Census – Population and Household Estimates for England and Wales, March 2011. National Statistics, 2012-07-16. [dostęp 2016-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Ethnicity and National Identity in England and Wales: 2011. National Statistics, 2012-12-11. [dostęp 2016-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-13)]. (ang.).
- ↑ Census 2011 Key Statistics – Usual resident population. Nomis – Official Labour Market Statistics. (ang.).
- ↑ Census 2011 Key Statistics – Local Authorities KS07 Religion. Office for National Statistics. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Barrie Axford: Politics: an introduction. Routledge, 2002. ISBN 0-415-25181-8.
- David Carpenter: The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066–1284. Penguin, 2004. ISBN 978-0-14-014824-4.
- Linda Colley: Britons: Forging the Nation. Yale University Press, 1992. ISBN 978-0-300-05737-98.
- Andrew Roberts: The Storm of War: A New History of the Second World War. Prima, 2011. ISBN 978-0-06-122859-9.
- Robin Fleming: Britain After Rome: The Fall and Rise, 400 to 1070. Penguin, 2011. ISBN 978-0-14-014823-7.
- Chris Game, David Wilson: Local Government in the United Kingdom. Palgrave MacMillan, 2002. ISBN 978-0-333-94859-0.
- Michael Gallagher: The United Kingdom Today. Franklin Watts, 2006. ISBN 978-0-7496-6488-6.
- Rubin Miri: The Hollow Crown: The Penguin History of Britain 1272–1485. Penguin, 2006. ISBN 978-0-14-014825-1.
- A.R. Myers: English Society in the Late Middle Ages, 1066–1307. Penguin, 1978. ISBN 0-14-020234-X.
- Encyclopaedia Britannica: The New Encyclopaedia Britannica. University of Michigan, 1992. ISBN 0-85229-787-4.
- Earl Aaron Reitan: The Thatcher Revolution. Rowman & Littlefield, 2003. ISBN 0-7425-2203-2.
- Udai Singh: Decentralized democratic governance in new millennium. Concept Publishing Company, 2009. ISBN 81-8069-540-9.
- Adrian Tinniswood: By Permission of Heaven: The Story of the Great Fire of London. Jonathan Cape, 2003. ISBN 978-0006532118.
- Adrian Tinniswood: His Invention So Fertile: A Life of Christopher Wren . Pimlico, 2002. ISBN 978-0712673648.
- Frank Welsh: The Four Nations: A History of the United Kingdom. HarperCollins, 2010. ISBN 978-0006532118.
- Bruce Wood, John Redcliffe-Maud: English Local Government Reformed. Oxford University Press, 1974. ISBN 0-19-885091-3.
- Henryk Zins: Historia Anglii. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978. ISBN 83-04-04589-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- VisitEngland. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
- English Heritage. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
- Natural England. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
|