Łukasz Ewangelista
| ewangelista, apostoł[1] | |
 Św. Łukasz Ewangelista, obraz Jan Jansz. de Stomme | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Czczony przez | |
| Wspomnienie |
18 października (kat.) |
| Atrybuty |
wół, księga, zwój, paleta malarska, papier i kamień |
| Patron |
Hiszpanii, introligatorów, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy, złotników |
| Szczególne miejsca kultu |
Teby, katedra św. Wita w Pradze, kościół św. Justyny w Padwie |
_-_stained_glass,_Bull_of_St._Luke.jpg)
Łukasz Ewangelista (gr. Ευαγγελιστής Λουκάς) – współpracownik apostoła Pawła z Tarsu, któremu towarzyszył w wielu podróżach misyjnych. Według tradycji wczesnochrześcijańskiej jest autorem trzeciej Ewangelii, co potwierdzają Ireneusz z Lyonu (ok. 130–ok. 202) i Orygenes (185–254), oraz Dziejów Apostolskich – trzeciej i piątej księgi Nowego Testamentu. Święty Kościoła katolickiego i prawosławnego (apostoł[a])[1].
Najstarsza wzmianka o św. Łukaszu znajduje się w Liście św. Pawła do Filemona, wers 24. Jest również wymieniany w Liście do Kolosan[3] i w Drugim liście do Tymoteusza[4] – obydwu dziełach przypisywanych świętemu Pawłowi. Łukasz nie należał do grona dwunastu apostołów Jezusa.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Tradycja kościelna utożsamia św. Łukasza z autorem Ewangelii Łukasza i Dziejów Apostolskich.
Wedle tradycji zawartej w pismach historyków kościoła i Ojców Kościoła, święty Łukasz pochodził z Antiochii Syryjskiej[5]. Z zawodu był lekarzem (List do Kolosan IV,14).
Miał przyjąć chrzest podczas drugiej podróży misyjnej św. Pawła Apostoła (ok. 50 r. n.e.) i zostać jego uczniem. Wedle innych przekazów, Łukasz miał już ok. 40 r. być członkiem gminy chrześcijańskiej w Antiochii.[6] Był razem z Pawłem w Rzymie, Macedonii i Grecji[7]. Miał być jego najwierniejszym towarzyszem, w Drugim Liście do Tymoteusza, Paweł miał stwierdzić, że tylko Łukasz przy nim pozostał[4]. Według przekazów św. Łukasz zmarł w Beocji, mając 84 lata. Miejsce jego grobu nie jest znane. Za najbardziej prawdopodobne miejsce pochówku uważa się Efez lub Teby. Jego matka wynajęła apostołom pokój, w którym Łukasz ich podglądał i uczył się od nich. Był lekarzem (Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz, Kol 4,14)[8]. Jako dowód, podzielający tradycyjny pogląd uczeni wskazują, że w pismach tradycyjnie mu przypisywanych występuje wiele specjalistycznych terminów medycznych, występujących również w pismach Hipokratesa czy Galena[9].
Późna legenda, której ślady spotykamy po raz pierwszy dopiero około 530 r. w pismach Teodora Lektora mówi, iż św. Łukasz był malarzem ikon. Przypisuje mu się autorstwo wielu ikon, w tym powszechnie czczonego w średniowiecznym Bizancjum obrazu Marii Theotokos, Czarnej Madonny czy wizerunku Matki Boskiej Kostromskiej.
Kult
[edytuj | edytuj kod]Relikwie
[edytuj | edytuj kod]Relikwie świętego Łukasza znajdują się w Padwie – w kościele pod wezwaniem świętej Justyny, w Pradze – w katedrze świętego Wita oraz w Tebach. Wedle starożytnych przekazów miały one zostać w 357 r. przeniesione do Konstantynopola, następnie przed 1177 r. miały one trafić do Padwy. Na przełomie XX i XXI w. relikwie z Padwy zostały poddane systematycznym badaniom naukowym. Potwierdziły one, że szczątki należały do mężczyzny w podeszłym wieku, zgodnie z przekazami starożytnych prologów do Ewangelii Łukasza. Datowania radiowęglowe szczątków okazały się niejednoznaczne, wyznaczając wiek pomiędzy 72 a 416 r. n.e. , co zgodne jest zarówno z hipotezą o autentyczności, jak i fałszerstwa relikwii w okresie przeniesienia ich do Konstantynopola. Przeprowadzono również badania genetyczne DNA szczątków, porównując je z DNA współczesnych mężczyzn z Grecji, Turcji (Anatolia, okolice Konstantynopola) oraz pogranicza syryjsko-tureckiego, gdzie leżała Antiochia, z której wedle tradycji miał pochodzić Łukasz. Testy porównawcze wskazały, ze najbardziej prawdopodobne jest pochodzenie syryjskie, zgodnie ze starożytna tradycją, chociaż hipotezy fałszerstwa nie można całkowicie wykluczyć.[10]
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W ikonografii świętego pokazuje się często jako malującego lub piszącego. Rogier van der Weyden przedstawia go na obrazie „Św. Łukasz malujący Madonnę” w czasie portretowania Marii, matki Jezusa.
Atrybutami świętego są: byk, wół, księga, zwój, paleta malarska, papier i kamień. Wół (albo cielę) odnoszą się do Łukasza, gdyż są one zwierzętami ofiarnymi, a Ewangelia Łukasza przypisywana Łukaszowi rozpoczyna się od opowieści o Zachariaszu, ojcu Jana Chrzciciela, który składa ofiarę w Świątyni (por. Łk 1,5–25)[11]. Wedle tradycji był lekarzem, dlatego często przedstawiany jest w czapce lekarskiej.
Patronat
[edytuj | edytuj kod]Święty Łukasz jest patronem Hiszpanii, introligatorów, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy oraz złotników.
Dzień obchodów
[edytuj | edytuj kod]Wspomnienie liturgiczne obchodzone jest w Kościele katolickim 18 października; w Polsce ma rangę święta[12].
Cerkiew prawosławna wspomina świętego apostoła[1] i ewangelistę Łukasza dwukrotnie[13]:
- 18/31 października[b], tj. 31 października według kalendarza gregoriańskiego,
- 4/17 stycznia, tj. 17 stycznia (Sobór siedemdziesięciu apostołów).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Dzień św. Łukasza
- Ewangelia Łukasza
- kult świętych
- modlitwa za wstawiennictwem świętego
- Łukasz (imię)
- siedemdziesięciu dwóch
- święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
- święci prawosławni
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W Cerkwi prawosławnej określany w języku cerkiewnosłowiańskim jako Apostoł i jewangielist Łuka.
- ↑ O podwójnym datowaniu zobacz: Daty nowego i starego porządku#Podwójne datowanie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Święci Cerkwi prawosławnej - Kategorie i tytuły. na cerkiew.pl
- ↑ a b c Joachim Schäfer, Lukas [online], Ökumenischen Heiligenlexikon (niem.).
- ↑ Kol 4,14 w przekładach Biblii.
- ↑ a b 2Tm 4,11 w przekładach Biblii.
- ↑ Euzebiusz Quæstiones Evangelicæ, IV, I, 270
- ↑ Świadczyć o tym miałoby użycie liczby mnogiej w niektórych rękopisach tzw. zachodniej redakcji dziejów Apostolskich w Dz 11,28
- ↑ Twierdzenia, że Łukasz był towarzyszem Pawła wnioskowane są pośrednio z fragmentów Dziejów Apostolskich napisanych w pierwszej osobie liczby mnogiej. Są to następujące fragmenty: Dz 16,10-17 (Łukasz towarzyszy Pawłowi w drodze z Troady do Filippi w Macedonii, podczas trzeciej podróży misyjnej, ok. 51 roku) Dz 20,5-7.13-16; 21,1-8.15-18 (Łukasz towarzyszy Pawłowi w drodze z Filippi do Jerozolimy) Dz 27,1-8.13-20.27-29; 27,37-28,2;28,11-15 (Łukasz towarzyszy Pawłowi w drodze z Jerozolimy do Rzymu na proces). Oprócz tego w rekopisach wersji zachodniej Dziejów występuje wzmianka w liczbie mnogiej w Dz 11,28 (Łukasz uczestniczy w zebraniu gminy antiocheńskiej podczas którego prorok Agabos przepowiada głód za cesarza Klaudiusza). Tradycyjna interpretacja tych fragmentów bywa kwestionowana przez niektórych badaczy, np. Bart D. Ehrman, Nowy Testament: historyczne wprowadzenie do literatury wczesnochrześcijańskiej, Wydawnictwo CiS 2014, str. 220-223
- ↑ * Biografia Łukasza Ewangelisty ze strony Duszpasterstwa Akademickiego "Łukasz" Akademii Medycznej w Lublinie
- ↑ W.K.Hobart, The medical language of St. Luke; A proof from internal evidence the Gospel according to St. Luke and the Acts of the Apostles were written by the same person, and that the writer was a medical man, 1882 r. Książka dostępna na Internet Archive
- ↑ Vernesi, C., Di Benedetto, G., Caramelli, D., Secchieri, E., Simoni, L., Katti, E., Malaspina, P., Novelletto, A., Marin, V. T., & Barbujani, G. (2001). Genetic characterization of the body attributed to the evangelist Luke. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 98(23), 13460–13463. [1]
- ↑ Catholic Encyclopedia: Saint Luke (ang.)
- ↑ Internetowa liturgia - Święty Łukasz, Ewangelista. - materiały na brewiarz.katolik [ostatnia aktualizacja: 01.10.2009]
- ↑ ap. i ew. Łukasz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]| Powołani przez Jezusa Chrystusa | |
|---|---|
| Tytułowani w Nowym Testamencie |
