Sierra Leone
| Sierra Leone
Republic of Sierra Leone | |
| Estat | |
Bandièra
Blason | |
| Imne: "High We Exalt Thee, Realm of the Free" | |
| Devisa: Unity, Freedom, Justice | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
Data 27 d'abril de 1961 | |
• Totala 71 740 km² | |
• Aiga 1,1 % | |
• Totala (2023) 8 908 840 ab. | |
• Densitat 112 ab./km² | |
Leone ( SLL) | |
+232 | |
modificar  |
Sierra Leone es un país situat dins l'oèst d'Africa. Confronta al nòrd e a l'èst amb Guinèa, al sud-èst amb Libèria, e al sud-oèst es bordat per l'Ocean Atlantic.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Clima
[modificar | Modificar lo còdi]Sierra Leone a un clima tropicau de monson amb una sason eissucha que va de novembre a mai e una sason umida que va de junh a octòbre. Pasmens, en causa de la posicion geografica dau país, leis influéncias eqüatorialas son marcadas[1]. La sason umida vetz donc de precipitacions son fòrça importantas amb de nivèus mejans de plueja situats entre 4 000 e 5 000 mm. La quantitat d'aiga demenisse dins lei tèrras mai demòra importantas (2 000-2 500 mm[2]). Lei temperaturas mejanas si situan entre 25 e 28 °C, amb de maximalas de 40 °C frequentas, e l'umiditat es sistematicament superiora a 50 % tota l'annada[3].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Periòde precoloniau
[modificar | Modificar lo còdi]Fins au sègle XV e l'arribada de marchands arabis e de navegaires portugués, l'istòria anciana de Sierra Leone es quasi desconeguda. Lo país èra alora poblat per de temne, de loko e de sherbro. Dins lo corrent dau sègle XVI, de migracions de mandes dins la region entraïnèron de conflictes que venguèron de fònts de presoniers qu'alimentèron la tracha negriera. Au sègle XVII, lei temnes venguèron la poissança dominanta de la region mentre que Francés, Olandés e Anglés luchavan per establir de comptadors lòng dau litorau.
Periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]
Dins lo corrent dau sègle XVIII, leis Anglés capitèron d'eliminar la concurréncia francoolandesa. En 1787, d'abolicionistas britanics fondèron la vila de Freetown e i installèron d'esclaus liberats e de prostituidas blancas. Pasmens, foguèron rapidament decimats per lei malautiás e per lei Temnés. Après aquela revirada, Londres decidèt de crear una companhiá marchanda (la Sierra Leone Company) per introdurre la cultura de cafè e de coton dins la region. Son esplecha foguèt fisada ai Temnés e a d'esclaus liberats d'America mai la companhiá faguèt finalament falhida.
Après l'abolicion dau comèrci negrier, Londres transformèt l'establiment en colonia britanica en 1808. Lo poblament dau territòri foguèt assegurat per l'installacion novèla d'esclaus liberats. Dins lo corrent dau sègle XIX, lei malautiás e l'insalubritat dau clima contunièron de causar un nombre important de victimas mai empachèron pas la formacion d'una elèit creòla. En 1885 e en 1895, d'acòrds ambé Libèria e França permetèron de fixar lei limits de la colonia e lei regions interioras foguèron plaçadas sota protectorat en 1896. En 1898, una revòuta indigèna foguèt reprimida per lei crèoles e lei Britanics mai lo movement entraïnèt un cambiament de la politica coloniala que favorizèt d'ara endavant lei populacions dau protectorat au detriment dei crèoles.
En 1924, una constitucion creèt un conseu legislatiu ambé de representents de la colonia, dau protectorat e dau govèrn britanic. Après la Segonda Guèrra Mondiala, lei Britanics encoratjèron alora l'unificacion dau protectorat e de la colonia per formar un ensems politic coerent. En 1947, foguèt modificada e donèt la majoritat ais elegits dau protectorat maugrat l'oposicion dei crèoles. Lei caps dau protectorat formèron alora lo Partit dau Pòble de Sierra Leone (SLPP) e ganhèron leis eleccions de 1951. Son cap Milton Margai venguèt Premier Ministre e menèt pauc a pauc lo país a l'independéncia (lo 27 d'abriu de 1961) ambé l'acòrd de Londres.
La Sierra Leone independenta
[modificar | Modificar lo còdi]De Milton Margai a Joseph Momoh
[modificar | Modificar lo còdi]Après l'independéncia, Milton Margai dirigiguèt lo país fins a sa mòrt en 1964. Foguèt remplaçat per son fraire Albert Margai qu'assaièt de demenir lei privilègis dei crèoles. Pasmens, deguèt tanben faciar una desgradacion de la situacion economica, çò que maucontentèt la populacion. En 1967, foguèt batut per Siaka Stevens que venguèt rapidament autoritari. En 1978, instaurèt un regime de partit unic qu'empachèt pas de violéncias grèvas en 1982. Puei, demissionèt en 1985, a 80 ans, e laissèt lo poder au generau Joseph Momoh.
La guèrra civila
[modificar | Modificar lo còdi]La desgradacion de la situacion economica entraïnèt en 1991 la fondacion per Foday Sankoh dau Frònt Revolucionari Unit (RUF) e una guèrra civila fòrça saunosa qu'anava durar fins a 2002. L'objectiu dau RUF, sostengut per lo Libèria de Charles Taylor, èra de prendre lo contraròtle dei jaciments de diamants. Contrarotlava l'èst de Sierra Leone en 1992.
Dins lo rèsta dau país, lei militars reversèron Joseph Momoh que foguèt remplaçat per un crèole dich Valentine Strasser. Pasmens, lei fòrças armadas mau capitèron de vencre lo RUF. En 1996, Strasser foguèt a son torn reversat per lo generau Julius Maade Bio qu'organizèt d'eleccions ganhadas per Ahmed Tejan Kabbah (SLPP).
Pasmens, Kabbah foguèt reversat per una junta militara en mai de 1997. Se refugièt en Guinèa e sei partisans, sostenguts per lei fòrças africanas de l'ECOMOG, luchèron còntra la junta que s'alièt ambé lo RUF. Restaurat en març de 1998, lo president Kabbah deguèt faciar un lòng sètge de Freetown per lo RUF en 1999 avans de trobar un acòrd ambé lei rebèls. Foday Sankoh foguèt nomat vice-president e l'ECOMOG foguèt remplaçada per una fòrça dei Nacions Unidas. Pasmens, en mai de 2000, lo RUF rompèt l'acòrd e capturèt plusors soudats internacionaus entraïnant una intervencion dirècta de l'anciana poissança coloniala. Lei Britanics destruguèron rapidament lo RUF. Son cap foguèt capturat en 2002 marcant la fin dau conflicte qu'aviá causat la mòrt de 50 000 personas e lo desplaçament de 2,5 milions d'abitants.
Sierra Leone dempuei 2002
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei 2002, lo país es en cors de reconstruccion e de democratizacion. Lei fòrças internacionalas quitèron lo país en 2005. Ahmed Tejan Kabbah foguèt tornat elegit en 2002 avans d'èsser remplaçat en Ernest Bai Koroma (Congrès de Tot lo Pòble, APC) en 2007. Pasmens, en despiech dau renfòrçament deis institucions democraticas, la situacion economica dau país es totjorn catastrofica e contunia de se desgradar amb una demenicion de l'IDH entre 2007 e 2011.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Sierra Leone es una republica qu'es considerada ara una democracia constitucionala. La Constitucion data de l'an 1991, mai s'es estada reformada divèrses còps. Lo sufragi es universal tre los 18 d'ans d'edat.
Sierra Leone possedís un sistèma presidencialista. Lo cap d'Estat e cap de govèrn es lo president. Ernest Bai Koroma, del APC es lo president actual dempuèi lo 17 de setembre de 2007.
Los ministres son designats pel president amb l'aprovacion del parlament, aquestes son responsables davant lo president. Lo president es elegit per un periòde de cinc ans. L'exercici de la presidéncia es limitat a dos periòdes de cinc ans per president.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) The Republic of Sierra Leone - Sit oficial del país.
