Empèri roman
L’Empèri roman (Imperium romanum en latin) foguèt un periòde de la civilizacion romana entre 27 avC e la fin dau sègle V. Creat après la crisi deis institucions de la Republica, l'Empèri capitèt de conquistar totei lei territòris de Mediterranèa per venir una dei poissanças pus importantas de l'Istòria. Pasmens, après son apogèu au sègle I, l'Empèri conoguèt una tièra de crisis e de guèrras civilas entraïnadas per de dificultats de successions au tròne imperiau. D'efèct, l'Emperaire, qu'es lo cap unic de l'Empèri ai nivèus militar, civil e religiós, deguèt sovent luchar còntra l'influéncia creissenta de l'armada que venguèt pauc a pauc la fònt de legitimat dau poder. A partir dau sègle III, lei dificultats de l'Empèri entraïnèron sa division entre uneis emperaires e adjunts per melhorar sa defensa. Aquela division venguèt permanenta après 395 entre Occident e Orient. L'Empèri Roman d'Occident dispareguèt en 476 après leis invasions barbaras enterin que l'Empèri roman d'Orient capitèt de resistir per venir l'Empèri Bizantin.
Pasmens, L'influéncia de l’Empèri Roman es pas limitada au domeni istòric. D'efèct, au nivèu religiós, permetèt lo desvolopament dau crestianisme que venguèt la religion principala e quasi unica d'Euròpa. De mai, la lenga romana, lo latin, es tanben a l'origina de la màger part dei lengas actualas d'Euròpa occidentala coma francés o espanhòu. Enfin, aguèt un ròtle major dins lo desvolopament de la cultura occidentala gràcias a sei realizacions arquitecturalas (temples, pònts...) o artisticas (discors...).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La fin de la Republica
[modificar | Modificar lo còdi]Lo declin deis institucions de la Republica
[modificar | Modificar lo còdi]Lo sègle I avC veguèt lo declin continú dau poder deis institucions amb una succession de crisis socialas e politicas :
- la question agricòla que venguèt un subjècte d'agitacion quasi permanent après leis assais de refòrmas menats per lei fraires Grac. D'efèct, après lei Guèrras punicas, leis inegalitats aumentèron e leis importacions de blat de Sicília intrèron en concurréncia ambé lei produccions dei productors italians.
- la Guèrra sociala entre Roma e leis autrei pòples italians. Après unei desfachas, lo Senat deguèt acordar lo drech de ciutat a totei leis abitants au sud dau fluvi Pò.
- lei rivalitats e guèrras civilas entre lei partisans de Marius e aquelei de Sulla entre 88 e 79 avC. Unei tièras de purga aguèron luòc dins l'aristocràcia romana e lo Senat deguèt obeïr ai menaças dei combatents dau camp venceire.
Aquelei crisis mostrèron l'afebliment dau Senat, centre dau poder de la Republica, e lo poder novèu dei generaus dins la vida politica de Roma.
Lei triumvirats
[modificar | Modificar lo còdi]
De veire : Darriera Guèrra Civila de la Republica Romana.
L'evolucion entraïnada per la guèrra civila entre Marius e Sulla foguèt renforçada per la perseguida de trebols grèus (revòuta de partisans en Espanha, revòuta d'esclaus de Spartacus), menaças dei piratas...). Lei generaus venceires, Pompeu e Crassus, venguèron consuls puei partejèron lo poder ambé Juli Cesar, consul, a partir de 59 avC. Aquela aliança es dicha lo premier triumvirat.
En 49 avC, la mòrt de Crassus après la batalha de Carrhes en 53 avC, lo prestigi de Cesar après la conquista de Gaula (58-51 avC) e l'agitacion permanenta de la capitala decidiguèron lo Senat de donar lo poder a Pompeu. Aquò causèt una guèrra civila novèla que la conclusion foguèt la victòria de Cesar en 46 avC e lo venceire venguèt lo mèstre de Roma. Reorganizèt donc lo Senat a sa convenéncia, practiguèt una politica favorabla ai paures e obtenguèt la màger part dei poders detenguts per leis institucions republicanas e la mestreja dau govèrn. Lo regim de Cesar se transformèt donc pauc a pauc en monarquia e foguèt assassinat per una conjuracion desirant sauvar la Republica en 44 avC.
Pasmens, lei partisans e luòctenents de Cesar capitèron de descreditar puei de batre militarament lei conjurats a Phillipes. Un segond triumvirat foguèt creat ambé Octavian, Marc Antoni e Lèpid mai aquela patz foguèt solament provisòria. Rapidament, Lèpid foguèt despulhat de son estatut de triumvir per una intriga d'Octavian. Ansin, lo territòri de la Republica foguèt devesit entre Marc Antoine e Octavian fins a una guèrra novèla entre lei dos camps. Lei tropas d'Octavian avèron la batalha d'Actium en 31 avC entraïnant la capitulacion de la màger part dei fòrças de Marc Antoine. Aqueu darrièr se suicidèt en 30 avC e Octavian venguèt donc lo mèstre unic de Roma.
La fondacion de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]
Après sa victòria, Octavian èra vengut lo mèstre de l'Empèri. Leis institucions de la Republica son adonc oficialament restablidas enterin qu'Octavian obtenguèt la confirmacion de son poder personau que venguèt permanent e absolut ai nivèus civils, militars e religiós.
D'efèct, lo Senat e lei magistrats jurèron d'observar e de respectar sei decisions. Puei, lo Senat lo donèt lo poder consulaire per dètz annadas. En 27 avC, Octavian venguèt August ambé lo comandament suprèm deis armadas. Son poder aumentèt tanben fòrtament en 23 avC quand obtenguèt dau Senat e dau pòple de Roma la poissança dau tribunat e un imperium' proconsulaire superior a aquelei deis autrei proconsuls. Enfin, la mòrt de Lèpid en 12 avC foguèt l'occasion d'ajustar lo poder religiós suprèm dau Pontifex maximus.
L'Aut Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Aut Empèri Roman.
La dinastia julio-claudia
[modificar | Modificar lo còdi]
La dinastia julio-claudia reinèt entre 27 avC e 68 apC. Capitèt de renforçar leis institucions novèla durant lei rèines d'August (27 avC - 14 apC) e de de successor Tibèri (14-37). De mai, après la desfacha de Teutoburg, lei dos emperaires acomencèron de limitar l'expansion de l'Empèri e de realizar de trabalhas de proteccion dei frontieras. Enfin, a l'interior, assaièron d'associar lo Senat a la politica de l'Empèri e d'assegurar la patz.
Lo rèine de Caligula (37-41) marquèt una rompedura amb aquela politica. Ridiculizèt lo Senat e leis institucions republicanas e assaièt d'èsser venerat coma un rèi orientau. Lo tesaur imperiau foguèt gamachat e l'Emperaire reprimiguèt una tièra de conjuracions mai o mens imaginarias fins a son assassinat per un membre de sa garda personala. Pasmens, a sa mòrt, l'institucion imperiala es pron poderosa perqué lo poder sigue donat a son oncle Claudi. Aquest darrier reinèt de 41 fins a empoisonament per sa frema en 54. Foguèt un emperaire capable e un grand constructor public. Mandèt tanben divèrseis expedicions militaras, especialament en Grand Bretanha que lo sud foguèt conquist.
Son successor foguèt Neron (54-68) que lo començament de son rèine es generalament coma prospèr amb una associacion importanta dau Senat a la politica de l'Empèri. Pasmens, pauc a pauc, Neron venguèt pauc a pauc tiranic e sa popularitat foguèt severàment tocada per l'incendi major de Roma en 64. Divèrsei conjuracions assaièron donc d'eliminar l'emperaire fins au succès d'un còp d'estat militar, ajudat per lo sostèn dau Senat. Lo sucidi de Neron causèt la fin de la dinastia enterin qu'unei generaus èran proclamats emperaire per sei tropas.
Lei dinastias flàvia e antonina
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Dinastia flàvia e Dinastia antonina.
Après la fin de la dinastia julio-claudia, l'Empèri foguèt devesit per la guèrra civila durant doas annadas. En 69 avC, Vespasian venguèt emperaire e creèt la dinastia flàvia que reinèt fins a 96 avC e l'eliminacion de Domician (81-96). Aquela dinastia capitèt de restaurar lei finanças e la poissança de l'Empèri que poguèt mandar uneis ofensivas en Grand Bretanha e còntra lei Germans. De mai, de construccions publicas importantas foguèron realizadas coma lo Coliseu a Roma. Enfin, lo poder imperiau es precisat enterin que lo ròtle de l'armada dins la designacion de l'emperaire aumentèt.
En 96 avC, la dinastia flàvia foguèt reversada per una revòuta de palais e la guèrra civila foguèt evitar de pauc per lo nominacion au tròne imperiau dau generau Trajan. Aquò marquèt lo començament de la dinastia antonina e l'apogèu de l'Empèri. D'efèct, lo rèine de Trajan (98-117) es principalament caracterizada per un esfòrç militar còntra lei Germans e dins lei regions orientalas. Ansin, entre 101 e 106, Dàcia es conquista. L'annada 106 veguèt tanben la presa dau territòri nabatean. Enfin, entre 113 e 114, Mesopotàmia es presa per lei legions romanas. Pasmens, aquela darriera conquista èra malaisada de defendre e lo successor de Trajan, Adrian (117-138), abandonèt la region. Aquela retirada entraïnèt un cambiament important dins l'estrategia militara de l'Emperaire. D'ara endavant, sei successors van assaiar de defendre lei frontieras sensa mandar de conquistas d'envergadura. Ansin, Adrian realizèt de trabalhs de fortificacions (Muralha d'Adrian en Grand Bretanha...) e Marc Aureli diriguèt unei guèrras per pacificar la frontiera ambé Germània.
La dinastia antonina finiguèt d'un biais similar a la dinastia flàvia : son darrier emperaire, Còmmode (180-192), foguèt assassinat dins son palais après un rèine saunós e tiranic.
Lo Bas Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Bas Empèri Roman.
La crisi de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]La fin de la dinastia antonina entraïnèt un periòde de trebols. En 193 avC, Septimi Sevèr fondèt la dinastia Severa que reinèt fins a 235. La màger part dei sobeirans d'aquela dinastias foguèron assassinats e l'anarquia militara aumentèt : 64 emperaires o usurpators se succediguèron entre 235 e 286. Enterin, la poissança deis estats enemics de l'Empèri aumentèt, magement dins lei províncias orientalas. Per exemple, l'emperaire Valerian foguèt capturat per lo rèi sassanida en 260. L'Empèri es donc sovent devesits entre lei diferents pretendents au tròne. Entre 260 e 268, Gallian decidiguèt una tièra de refòrmas deis armadas. Cambièt lo posicionament dei legions per assegurar una defensa en prefondor dau territòri en plaça d'una defensa unicament centrada sus lei frontieras. Un impòst especiau es creat per finançar lei despensas militaras e lo recrutament de soudats barbars es autorizat. Lei fòrças armadas venguèron donc lo centre de la vida politica romana e la fònt principala de legitimitat d'emperaires que lo ròtle major es vengut la defènsa de l'Empèri.
La Tetrarquia
[modificar | Modificar lo còdi]
En 274, Aurelian (270-275) realizèt tornarmai l'unitat de l'Empèri e restabliguèt sei mejans financièrs e militars gràcias a un ensems de decisions que desboquèron sus la Tetrarquia creat per Dioclecian (284-305). D'efèct, nomèt Maximian Cesar en 285 puei August en 286 per dirigir especialament Gaula còntra lei Germans e l'usurpator Carausius. Puei, en 293, nomèt un tornarmai dos adjonchs suplementaris que portavan lo títol de Cesar e assistèron un dei dos August. Ansin, lei quatre òmes se partajèron lo comandament dei tropas. Aqueu sistèma permetèt de melhorar la seguritat dei frontieras. De mai, Dioclecian reformèt la ierarquia militara e levèt lo comandament dei legions ai governadors dei províncias per limitar lei risques de secession.
En 305, Dioclecian e Maximian abandonèron lo poder e lei dos Cesar venguèron August. Dos Cesar novèus foguèron chausits. L'objectiu èra de clarificar lei règlas de succession e d'empachar lei guèrras civilas aguent luòc après la mòrt d'un emperaire. Pasmens, lo sistèma mau capitèt en causa deis ambicions de fius dei Cesar ancians exclús de la succession maugrat sei capacitats. Ansin, una guèrra civila novèla se debanèt entre 306 e 313.
Lo rèine de Constantin Ièr
[modificar | Modificar lo còdi]En 313 avC, la guèrra civila de la Tetrarquia ambé la desfacha e l'eliminacion dei dos Cesar. L'Empèri èra adonc devesit entre dos August. L'unificacion aguèt luòc en 324 après doas guèrras suplementàrias e la victòria de Constantin Ier còntra Licinus. Lo venceire assaièt tornarmai de reformar l'organizacion de l'Empèri e de limitar l'influéncia deis armadas. Especialament, la garda pretoriana dispareguèt e una resèrva militara estrategica foguèt creada. La capitala foguèt egalament desplaçada de Roma a Constantinòple, pus aisada de defendre còntra una invasion. A sa mòrt, en 337, partegèt l'Empèri entre sei tres fius Constantin II, Constanci II e Constant Ièr.
Lei dos darriers moriguèron lèu e Constantin II recuperèt lei dos domenis de sei fraires. Pasmens, de generaus assaièron de prendre la plaça de l'Emperaire e Constantin II deguèt dirigir unei guèrras per assegurar sa posicion. Son Cesar Julian II li succediguèt en 360-361. Sa politica foguèt caracterizada per sa volontat de restaurar la religion politeïsta còntra lo desvolopament dau cristianisme. Moriguèt en 363 durant una campanha còntra lei Pèrsas.
La division e la fin de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]La dinastia valentiniana
[modificar | Modificar lo còdi]Lei successors de Julian foguèt Valentinian Ièr, fondator de la dinastia valentiniana, que realizèt la premiera division complèta de l'Empèri ambé son fraire Valens. Lei dos òmes se partajèron « l'armada, lei foncionaris, lei ressorsas de l'Estat ». Valentinian Ièr assaièt de realizar d'autrei refòrmas e de bastir tornarmai lei fortificacions de lòng de Ren e de Danubi. Pasmens, moriguèt en 375 e foguèt remplaçat per son fiu Gratian. A l'èst, Valens deguèt faciar la menaça dei Pèrsas, dei Gòts e l'usurpacion de Procopi.
Lo rèine de Teodòsi Ièr
[modificar | Modificar lo còdi]Après la mòrt de Valens durant la batalha d'Adrianopòlis en 378, l'Empèri traversèt tornarmai un periòde agitat. D'efèct, Gracian nomèt Teodòsi Ièr August de l'Empèri d'Orient mai foguèt assassinat en 383. Son fraire demorèt Emperaire d'Occident ambé lo sostèn d'un generau barbar, Arbogast, mai moriguèt tanben rapidament en 392. Arbogast nomèt adonc un professor, Eugèni, coma Emperaire. Enterin, Teodòsi Ièr decidiguèt d'enebir la religion politeïsta e d'atacar l'usurpator en Occident. La batalha decisiva aguèt luòc en 394 e li permetèt d'unificar l'Empèri. A sa mòrt, lo 17 de genier de 395, Teodòsi devesiguèt l'Empèri entre sei dos fius : Arcadi venguèt Emperaire d'Orient e Onori Emperaire d'Orient. Pasmens, a l'invèrs dei divisions precedentas, aquela va venir definitiva en causa dei circonstàncias.
Lo declin e la disparicion de l'Empèri d'Occident
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Empèri Roman d'Occident.
Durant son existéncia (395-476), l'Empèri d'Occident conoguèt totjorn de dificultats importantas e un declin, especialament economic, progressiu. Ansin, foguèt plus capable de contraròtlar sei frontieras e sei províncias en causa d'una armada afeblida. De mai, lo poder de l'Emperaire èra tanben feble e leis usurpacions fòrça nombrosas fins a la fin oficiala de l'Empèri en 476.
Ansin, Onori (395-423) deguèt faciar uneis usurpacions e lo pilhatge de Roma per lei Wisigòts en 410. Aquelei darriers formèron un reiaume independent en Espanha e dins lo sud de Gaula vèrs 414. A partir de 407, lei Vandals mandèron una tièra d'invasions en Gaula, en Espanha puei en Africa onte prenguèron Cartage e una partida de la flòta imperiala. I formèron un reiaume poderós que menaçèt Roma e venguèt la poissança navala principala de Mediterranèa Occidentala.
Entre 450 e 470, l'Empèri d'Occident capitèt de replegar l'invasion dei Huns assaièt de reconquistar la region de Cartage. Pasmens, lei Vandals foguèron venceires en 461 e 468. Puei, lei darriers emperaires foguèron reversats e, en 476, lo cap barbar Odoacre mandèt leis ensenhas imperiaus d'Occident a l'Emperaire d'Orient marcant la fin de l'Empèri.
L'Empèri d'Orient
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Empèri Bizantin.
Au contrari de l'Empèri d'Occident, l'Empèri d'Orient èra pus poderós amb una populacion e de ressorsas pus importantas. Son govèrn foguèt capable de renforçar sei capacitats militaras e financieras. Ansin, venguèt pauc a pauc un estat distint que capitèt de resistir ais invasions barbaras dau sègle V. Inicialament simpla continuacion de l'Empèri roman, l'Empèri se transformèt pauc a pauc per venir l'Empèri Bizantin qu'existèt fins a 1453 e la presa de Constantinòple per lei Turcs.
Organizacion politica e sociala
[modificar | Modificar lo còdi]Institucions principalas de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]L'Emperaire
[modificar | Modificar lo còdi]L'Emperaire es lo cap de l'Empèri dau rèine d'August fins ais afondraments deis Empèris d'Occident e Bizantin. Lo tèrme definís pas una foncion precisa mai puslèu un ensems de poders variables dins lo corrent dei sègles. Pasmens, lo poder imperiau foguèt totjorn fòrça important. Seis atribucions principalas èran :
- lo comandament suprèm dei fòrças armadas.
- lo drech de declarar la guèrra o de faire la patz.
- lo drech de decidir deis impòsts e dei despensas de l'Estat.
- la direccion dei cultes publics de l'Empèri.
De mai, l'emperaire a drech de vida o de mòrt sus totei sei subjèctes. Fins a l'aveniment dau Cristianisme, es tanben l'objecte d'un culte e un personatge sacrat.
La mòrt de l'Emperaire èra generalament un periòde de crisis importantas. D'efèct, lo problema de la succession foguèt jamai clarificat. Lo començament de l'Empèri èra caracterizat per una succession dinastica. Pasmens, après la fin de la dinastia julio-claudia, la succession venguèt pauc a pauc violenta e marcada per l'influéncia de l'armada. Ansin, a la mòrt de l'Emperaire, divèrsei generaus podián èsser nomats emperaire per sei soudats entraïnant una division de l'Empèri e una guèrra civila entre lei pretendents diferents.
Lo Senat
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Senat èra teoricament una partida capitala dau govèrn de l'Empèri ambé l'Emperaire e sei decrèts avián fòrça de lèi. Pasmens, aquela assemblada podiá pas realament s'opausar ai decisions imperialas e lo poder dau Senat èra dependent de la volontat de l'Emperaire de l'associar, o non, au govèrn de l'Empèri. Ansin, certaneis emperaires foguèron fòrça respectuós dau Senat mentre que d'autrei lo ridiculizèron. Lo Senat venguèt donc pauc a pauc una institucion de prestigi sensa poder real.
Lei fòrças armadas
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei fòrças armadas de l'Empèri èran devesits en tres còrs principaus :
- lei legions que lo nombre se situèt entre 25 e 30. Èran lo nuclèu dei fòrças imperialas.
- leis auxiliars que lo nombre aumentèt pauc a pauc dins lo corrent de l'Empèri per agantar un nombre similar ais efectius dei legions.
- la flòta que lo ròtle èra de protegir lei vias comercialas principalas e certanei frontieras coma lo Ren.
En fòra de lor ròtle dins la defensa de l'Empèri, l'armada romana, magerament lei legions, avián una influéncia primordiala dins la succession imperiala. D'efèct, lei soudats, professionaus e dependent de lor generau, podián nomar lor cap emperaire entraïnant una guèrra civila per l'obtencion dau tròne. D'autra, la Garda Pretoriana, unitat de proteccion de l'Emperaire, participèt a divèrsei còps d'Estat e podiá tanben desinhar un emperaire novèu. Ansin, lo mecanisme de la succession venguèt pauc a pauc dependent d'una armada onte lo titól d'Emperaire èra considerat coma lo grade militar suprèm.
Ierarquia deis abitants de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Economia de l'Empèri Roman.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]La demografia de l'Empèri roman es mau coneguda. A son apogèu, l'estimacion tradicionala es d'aperaquí 55 milions d'abitants[1]. Pasmens, existís tanben d'estimacions situadas entre 60 e 100 milions d'abitants[2]. L'Empèri roman foguèt donc l'ensems demografic pus important de la planeta fins a la fin dau millenni I.
Agricultura
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Agricultura de Roma antica
L'agricultura èra lo domeni economic pus important de l'Empèri. De mai, ambé l'aumentacion de la talha de certanei ciutats, especialament Roma, venguèt un subjècte de seguretat de l'Estat e de legitimitat dau poder.
Ansin, l'agricultura representa l'activitat de la màger part de la populacion. Per exemple, au sègle Ièr, Itàlia tenguèt aperaquí 6,5 milions d'abitants que 2,5 milions trabalhavan dins la produccion agricola. Lei produccions principalas èran lei cerealas (òrdi, blat...), lo vin e l'òli d'oliva. Lo norrigatge regarda lei chivaus, leis ovins, lei bovins, leis ases e lei pòrcs. Certanei regions de l'Empèri èran especializadas dins un tipe d'agricultura, magement aquelei en carga de l'avitalhament de la capitala, coma Egipte.
L'organizacion de la produccion es una mescla entre proprietaris d'un tenement o d'un tropèu important que necessita l'utilizacion d'esclaus e païsans pus pichons. Pauc a pauc, lei domenis grands son devesits en lòts e fisats a una familha còntra una redevença. Aqueu sistèma prefigura, ambé la crisi de l'Empèri a partir dau sègle III, l'organizacion feudala dei sèrvs. D'efèct, certanei païsans venguèron de colons que pòdon èsser venduts ambé lo ben sensa aver lo drech de lo quitar.
Industria
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Industria de la Roma antica
L'Empèri roman foguèt una poissança industriala majora que lei produccions demorèron inegaladas fins au sègle XIX. Dos tipes d'activitats pòdon èsser destriadas segon lo mòde de produccion. L'industria miniera e l'esplecha de la sau aguèron luòc a una escala importanta. En revenge, leis autrei produccions (fusta, lana, terralha...) èran realizadas au nivèu artesanau. L'utilizacion d'esclaus foguèt fòrça frequenta.
D'efèct, la mestria de tecnicas d'explecha miniera e de tractament dei mineraus relativament avançadas permetèt una produccion d'un nombre important de metaus en quantitats importantas. Lei principaus metaus èran lo fèrre, lo coire e lo plomb. Au maximau de l'activitat, la produccion annuala de fèrre èra egala a 82 500 t, aquela de coire a 15 000 t e aquela de plomb a 80 000 t[3]. Leis utilizacions d'aquelei metaus èran variadas coma per la fabricacion d'armas, de bornèus o joèias.
L'artesanat èra especializat car aperaquí 500 noms existisson per designar lei diferenteis activitats e 200 per lei diferents mestiers. La màger part deis obradors avián una dotzena de trabalhadors, generalament d'esclaus. L'ensenhament dei tecnicas es realizat per un sistèma que prefigura lo companhonatge de l'Edat Mejana. Ansin, lo mèstre ensenha solament a seis aprendís per limitar la concurréncia e assegurar sa reputacion.
Moneda
[modificar | Modificar lo còdi]Lei monedas de l'Empèri roman son estrechament liadas ais institucions de l'Empèri, especialament l'emperaire. D'efèct, en fòra de son ròtle economic, la moneda es un ótis politic important. Ansin, lo drech de batre moneda es fòrça enquadrat e reservat a l'emperaire, au Senat e a certanei ciutats d'influéncia grèga.
La moneda imperiala èra generalament en aur o en argent enterin que lo Senat difusava de pèças en bronze. Lei monedas fabricadas dins l'Empèri èran generalament en bronze e pus rarament en argent. Per l'emperaire, la difusion de moneda aviá un ròtle politic important car lei pèças èran batudas ambé son retrach o amb aquelei de membres de sa familha coma sa frema o son eiretar. Ansin, la moneda èra un ótis per mostrar la legitimat d'un poder o assegurar una succession. De mai, certanei pèças comportavan de messatges de propaganda coma la commemoracion d'una victòria.
Religions
[modificar | Modificar lo còdi]Lo politeïsme roman
[modificar | Modificar lo còdi]
De veire : Politeïsme roman.
Durant la premiera partida de l'Empèri, la religion romana èra una mescla politeïsta de divèrsei divinitats dei país conquists. L'influéncia de la religion grèga foguèt fòrça importanta e lei dieus principaus dau Panteon roman son assimilats ai dieus grècs. Pasmens, pauc a pauc dins lo corrent de l'istòria de l'Empèri, d'autrei divinitats venguèron l'enriquir car lei Romans èran relativament tolerants a condicion que lei cultes novèus foguèsson pas responsables de desòrdres.
La practica religiosa es principalament collectiva e lo fach de la ciutat. Ansin, un ciutadan podiá pas far culte a un dieu public sensa una convocacion. L'objectiu es d'obtenir la patz ambé lei dieus e la prosperitat per la vila. Un culte privat d'un dieu public es donc considerat coma una practica còntra lo collectiu de la ciutat.
Enfin, la religion politeïsta romana acordava tanben una importància auta ai rites e a la pietat. Lei premiers son lo mejan comunicar ambé lei dieus, especialament per reconéisser la superiotat dei divinitats. Lei Romans èran donc capables d'acomençar tornarmai un rite unei còps per lo capitar d'un biais perfèct. Aqueu respèct fa partida de la pietat. Pasmens, la pietat es tanben lo respèct de l'envèrs dei parents, de la patria e dei cultes domestics, a l'interior de l'ostau e de la familha.
Lo culte imperiau
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo culte imperiau èra lo culte deis emperaires mòrts que lo Senat o son successor auçavan a l'estatut de dieu après lor mòrt. L'importància d'aqueu culte venguèt pauc a pauc pus important fins au sègle III. Foguèt un mejan important per desvolopar la romanizacion, magement dins lei províncias orientalas de l'Empèri.
Lo crestianisme
[modificar | Modificar lo còdi]Lo crestianisme es aparegut dins lo corrent dau sègle I. Durant lo sègle II, aquela religion capitèt de s'estendre dins lo rèsta de l'Empèri. Leis autoritats imperialas consideravan alora lo crestianisme coma una sècta dau judaïsme e gaire de mesuras foguèron presas còntra son expansion. Lo rèine de Neron foguèt una excepcion après de persecucions après l'incendi de Roma enterin que l'Emperaire èra confrontat a de trebols en Judèa. Lei premierei campanhas de persecucions organizadas a una escala importanta acomencèron a la fin dau sègle II. Èran generalament d'operacions dirigidas per lo poder locau. Pasmens, certanei periòdes foguèron caracterizadas per de persecucions ordonadas per l'Emperaire, especialament entre 246 e 251 o entre 303 e 311, menaçant la ierarquia crestiana dins lei ciutats principalas de l'Empèri.
Dins aquò, lo crestianisme venguèt pauc a pauc tròp important per èsser eliminat. En 313, un edicte autorizèt aquela religion. Puei, Constantin Ièr (324-337) venguèt lo premier emperaire crestian. Enfin, Teodòsi Ièr establiguèt lo crestianisme coma religion oficiala de l'Empèri. Ansin, au sègle V, lo crestianisme aviá prefondament transformat la societat romana enterin que la religion politeïsta anciana èra d'ara endavant reprimida per lo poder.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Lei lengas pus importantas de l'Empèri foguèron lo latin e lo grèc. Pasmens, certanei províncias conservèron sei lengas pròprias, magerament dins lei regions orientalas.
D'efèct, lo latin èra la lenga oficiala de l'Empèri. Son airau d'utilizacion èra principalament situat dins lei regions occidentalas. Es devesit en dos registres :
- lo premier es lo latin classic utilizat per lo poder que sa forma demorèt relativament establa durant l'Edat Mejana.
- lo segond es lo latin vulgar qu'èra la lenga quotidiana de la populacion. Es a l'origina dei lengas romanicas.
Lo grèc aviá tanben un ròtle important dins la societat romana, especialament après la conquista de la màger part de Grècia en 146 avC. Venguèt la lenga de l'elèit e de la cultura. De mai, lo grèc èra conegut per un nombre important d'abitants dei províncias orientalas coma lingua franca. Ansin, la correspondéncia oficiala èra generalament escricha en latin a l'Oèst e en grèc a l'Est. Aquela situacion permetèt lo mantenement d'unei lengas dins la mitat orientala, coma lo còpte, lo fenician o encara l'aramèu, car lo grèc èra pas pron fòrt per s'impausar coma lenga unica.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Arquitectura
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Arquitectura romana.
L'arquitectura romana es inspirada dei construccions etruscas, grègas e fenicianas. Es ben coneguda gràcia ai vestigis nombrós qu'existisson totjorn a l'ora d'ara e per de tractats teorics dau periòde imperiau. Es caracterizada per l'utilizacion d'arcadas e de dòmas e per la construccion de monuments fòrça importants coma de pòrta-aigas o de tèrmas. L'objectiu èra de magnificar la poissança imperiala, especialament dins la capitala.
Literatura
[modificar | Modificar lo còdi]De veire : Literatura romana.
La literatura romana foguèt influénciada per la literatura de l'Antiquitat grèga. Tenguèt un ensems fòrça variat d'òbras coma de tractats de filosofia, de discors, de trabalhs istòrics... etc. Foguèt principalament escricha en latin e venguèt donc una fònt d'inspiracion importanta durant l'Edat Mejana.
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Goldsmith, Raymond W. (1984): "An Estimate of the Size and Structure of the National Product of the Early Roman Empire", Review of Income and Wealth, Vol. 30, No. 3, pp. 263–288 (263)
- ↑ Walter Scheidel: Population and demography, Princeton/Stanford Working Papers in Classics, Version 1.0, April 2006.
- ↑ Craddock, Paul T. (2008): "Mining and Metallurgy", in: Oleson, John Peter (ed.): The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-518731-1, p. 108; Sim, David; Ridge, Isabel (2002): Iron for the Eagles. The Iron Industry of Roman Britain, Tempus, Stroud, Gloucestershire, ISBN 0-7524-1900-5, p. 23; Healy, John F. (1978): Mining and Metallurgy in the Greek and Roman World, Thames and Hudson, London, ISBN 0-500-40035-0, p. 196.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Frank Frost Abbott (1901). A History and Description of Roman Political Institutions. Elibron Classics.
- (en) John Bagnell Bury, A History of the Roman Empire from its Foundation to the death of Marcus Aurelius, 1913.
- (en) J. A. Crook, Law and Life of Rome, 90 BC–AD 212, 1967.
- (en) Goldsworthy, Adrian. In the Name of Rome: The Men Who Won the Roman Empire, Weidenfield and Nicholson, 2003.
- (fr) Jean-Michel Carrié e Aline Rousselle, L'Empire romain en mutation : Des Sévères à Constantin (192-337), t. 10, Le Seuil, coll. « Points Histoire / Nouvelle Histoire de l'Antiquité », 2003.
- (fr) Jean-Pierre Martin, Alain Chauvot e Mireille Cébeillac-Gervasoni, Histoire romaine, Paris, Armand Colin, coll. « collection U », 2001.
- (fr) Yann Le Bohec, L'armée romaine sous le Bas-Empire, Paris, Picard, 2006.
- (fr) Paul Petit, Histoire générale de l'Empire romain, Le Seuil, coll. « Points Histoire », 1978.
- (fr) André Piganiol, L'Empire chrétien, París, Presses universitaires de France, 1972.
- (fr) Roger Rémondonon, La Crise de l'Empire romain : De Marc-Aurèle à Anastase, París, Presses universitaires de France, coll. « La Nouvelle Clio », 1980.
- (fr) Philippe Richardot, La fin de l'armée romaine : 284-476, París, Economica, 2005.