Burkina Faso

Devisa nacionala: Unité, Progrès, Justice
capitala populacion (an)	Ouagadougou 821 474 abitants (2003)
President Primièr ministre	Paul-Henri Sandaogo Damiba Albert Ouédraogo
Superfícia	274 200 km²
Populacion	20 835 401(2020)
Independéncia - Jorn	(de França) 5 d'agost de 1960
Ora Ora d'estiu	UTC+0 -
Còde telefonic	+226

Burkina Faso es un estat d'Africa qu'a pas cap de frontièra maritima. Confronta Mali al nòrd e a l'oèst, Nigèr a l'èst, Benin al sud-oèst e al sud, Tògo e Ghana al sud, e la Còsta d'Evòri al sud-oèst.

Sa capitala es Ouagadougou.

Lo gentilici es burkinabe.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Burkina Faso.

Lo periòde precoloniau

L'Africa de l'Oèst a la fin dau sègle XVIII.

L'istòria precoloniala de Burkina Fosa es relativament mau coneguda en causa de la manca de documents escrichs e de l'abséncia de programas arqueologics. Pasmens, sembla d'assostar un poblament ancian, d'origina mossi, que foguèt a l'origina, a partir dau sègle XI, de la formacion de reiaumes militars. Lo reiaume d'Ouagadougou sembla d'aquistar rapidament una mena de primautat entre aquelei reiaumes. Pasmens, blocats au nòrd per lei grandeis empèris d'Africa de l'Oèst (Empèri de Ghana, Empèri de Mali e Empèri Songhai), aqueleis estats demorèron de poissanças regionalas. En 1483, après una desfacha a Korienzé, lei reiaumes mossis abandonèron sei projèctes expansionistas e comencèron de s'estabilizar (Ouagadougou au centre, Yatenga au nòrd, Gorma a l'èst). Demorèron tanben en fòra dau comèrci transsaharian e de la tracha negriera e s'islamizèron gaire.

En fòra de la region mossi, divèrsei pòbles capitèron tanben de mantenir son independéncia. A l'oèst, una societat de vilatges independents ò fòrça autonòms se mantenguèt fins au periòde coloniau. Au nòrd, s'installèron de norriguiers nomadas en despiech de l'oposicion dei Mossis. Formèron pauc a pauc d'emirats locaus. Enfin, au sud-oèst, se formèt lo Reiaume de Kong (pasmens principalament situat sus lo territòri de la Còsta d'Evòri actuala).

Lo periòde coloniau

Colonizacion de l'Africa Occidentala entre 1882 e 1914.

A la fin dau sègle XIX, lei reiaumes mossis, afeblits per de tensions intèrnas d'origina dinastica, deguèron faciar lei menaças militaras d'estats africans pus dinamics coma lo reiaume de Samori Touré e dei poissanças imperialas, especialament França. La poissança de Samori Touré foguèt finalament esquichada per lei Francés que conquistèron la totalitat deis estats mossis entre 1895 e 1901 en despiech de resisténcias importantas dins lei regions dau sud e dau sud-oèst.

En causa d'aquela resisténcia, lei regions mossis foguèron plaçadas sota administracion militara. Pasmens, la region interessèt gaire París qu'esitèt sus lo ròtle de donar a aqueu territòri. Premier, foguèt integrat dins lo Sodan Francesa avans de formar una colonia distinta dicha Auta Vòlta en 1919. En 1932, foguèt devesida e partejada entre la Còsta d'Evòri, lo Sodan Francés e Nigèr. Puei, l'Auta Vòlta foguèt reconstituida en 1947. L'esplecha coloniala s'interessèt principalament ai ressorsas umanas de la region que venguèt la resèrva de man d'òbra — generalament fòrçada — de l'Africa Occidentala Francesa, especialament per lei plantacions de Còsta d'Evòri, fins a l'abolicion de l'estatut de l'indigenat en 1946. Lo desvolopament de la region foguèt donc fòrça limitat e, a l'independéncia, l'Auta Vòlta fasiá partida dei regions pus pauras de l'Empèri Francés.

Après 1946, de partits politics se formèron e emergiguèt la figura de Maurice Yaméogo. En 1958, l'Auta Vòlta jonhèt la Comunautat Francesa avans de demandar e d'obtenir son independéncia que venguèt efectiva lo 5 d'aost de 1960.

L'independéncia

De Maurice Yaméogo a Thomas Sankara

Après l'independéncia, Maurice Yaméogo foguèt tornat elegir en 1965 mai venguèt autoritari entraïnant un important maucontentament popular. En 1966, de grèvas duras entraïnèron ansin l'intervencion de l'armada e son remplaçament per lo coronèu Sangoulé Lamizana. Lei militars adoptèron alora una politica d'austeritat per redreiçar lei finanças de l'Estat avans de laissar lo poder ai civius en 1970. Pasmens, Lamizana, vengut generau, gardèt lo poder e lei fòrças armadas reprenguèron dirèctament lo poder en 1974. En 1977, adoptèron una constitucion novèla mai l'ostilitat dei sindicats entraïnèt una multiplicacion dei grèvas, dei manifestacions e dei còps d'estats ambé lo coronèu Sayé Zerbo en 1980, lo comandant Jean-Baptiste Ouédraogo en 1982 e lo capitani Thomas Sankara en 1983.

De Thomas Sankara a Blaise Compaoré

Au poder de 1983 a 1987, Thomas Sankara adoptèt una politica revolucionària. Reorganizèt l'administracion, purguèt l'armada e s'ataquèt ai privilègis de l'aristocracia tradicionala e dei proprietaris terrencs. Cambièt tanben lo nom dau país que venguèt Burkina Faso en 1984. Fòrça populara entre lei classas pauras de la societat, sa politica li vauguèt l'ostilitat deis elèits. Se, a la fin de 1985, una guèrra frontaliera còntra Mali permetèt un temps de sauvagardar l'unitat nacionala, de divisions apareguèron rapidament au sen dau govèrn. Ansin, en 1987, un grop d'oficiers comandats per lo capitani Blaise Campaoré tuèt Thomas Sankara e prenguèt lo poder.

Lo periòde Blaise Compaoré

Blaise Compaoré dirigiguèt Burkina Faso de 1987 a 2014. Adoptèt una politica de « rectificacion » (deis « errors » de Sankara) e instaurèt un regime autoritari. En despiech de sa politica repressiva, dau desvolopament creissent de la corrupcion dins son país e de fraudas electoralas fòrça importantas, ganhèt un prestigi important au nivèu internacionau gràcias a son ròtle de mediator dins mai d'una crisi grèva. Dins aquò, en 2014, una temptativa de modificacion de la constitucion per èsser candidat un còp de mai a la presidéncia entraïnèt de manifestacions popularas massisas. Abandonat per l'armada, Compaoré foguèt obligat de s'exilar e de demissionar lo 31 d'octòbre.

Burkina Faso dempuei 2014

Dempuei l'exili de Blaise Compaoré, Burkina Faso conoís un periòde de trèbols politics e una democratizacion de sa vida politica. D'efèct, lo 16 de novembre de 2014, un acòrd signat entre entre l'armada e lei partits d'oposicion organizèt una transicion democratica e un partiment dau poder entre militars (ambé lo luòctenent coronèu Isaac Zida coma Premier Ministre) e lei civius (ambé Michel Kafando coma president). Entre lo 16 e lo 23 de setembre, la garda presidenciala, menaçada de dissolucion, assaièt de reconquistar lo poder mai sa temptativa de còp d'estat mau capitèt. Aquò permetèt de reprendre lo procès de democratizacion que veguèt l'eleccion dau sociau-democrata Roch Marc Christian Kaboré a la presidéncia lo 30 de novembre de 2015.

Dins aquò, la democratizacion foguèt lèu minada per d'insureccions jihadistas. Renforçadas per de combatents en provenància de Magrèb e de Nigèria, ocupèron pauc a cha pauc una partida importanta dau nòrd e de l'oèst dau país entraïnant la partença d'au mens dos milions de refugiats. D'exaccions realizadas per l'armada durant sei còntra-ofensivas agravèron tanben la situacion. Au nivèu politic, aquelei combats engendrèron de tensions entre civius e militars. Kaboré foguèt ansin reversat en genier de 2022 per lo luòctenent-coronèu Paul-Henri Sandaogo Damiba. Puei, de tensions au sen dei fòrças armadas elei meteissei menèron a un autre còp d'Estat, lo 30 de setembre de 2022, que permetèt au capitani Ibrahim Traoré de prendre lo poder. Aquela instabilitat favorizèt lo desvolopament dei guerilhas islamistas e, en octòbre de 2023, entre 40 e 50 % dau territòri escapava au contraròtle dau govèrn centrau.

Economia

Article detalhat: Economia de Burkina Faso.