Ans 1580
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]1580 : campanha militara de l'armada menada per lo negus Sarsa Dengel (1563-1597) còntra lei Beta Israèl, pòble etiopian de religion josieva. Lei Beta Israèl resistèron amb acarnament mai foguèron finalament vencuts e obligats de se sometre. Pasmens, una autra expedicion foguèt necessària en 1585 per confiermar aqueu resultat.
1582 : en Japon, destruccion dau clan Takeda per lo clan Oda a l'eissida de la batalha de Tenmokuzan. Aquò permetèt brèvament a Oda Nobunaga d'establir sa dominacion sus una partida importanta de l'archipèla. Pasmens, foguèt assassinat per un de sei generaus, Akechi Mitsuhide, lo 21 de junh. Lo rebèl se proclamèt shogun mai foguèt batut quauquei jorns pus tard a la batalha de Yamazaki per Toyotomi Hideyoshi. Senhor pus poderós de Japon après aqueu combat, lo venceire impausèt pauc a pauc sa dominacion.
1585 : fondacion d'una colonia anglesa en Virgínia (Roanoke). Totei seis abitants dispareguèron dins de circonstàncias desconegudas[1].
1586 : en Insulíndia, 10 000 mòrts dins una erupcion dau volcan Kelud.
1588 : en Pèrsia, abdicacion de Muhammad Khudabanda que foguèt remplaçat per son fiu Abbas Ièr. Lo sobeiran novèu s'alièt ambé leis Anglés que comencèron de reorganizar son armada.
1588-1589 : campanha militara de l'armada menada per lo negus Sarsa Dengel (1563-1597) còntra lei nomadas oròmos que menaçavan lo sud dau territòri etiopian dempuei leis ans 1530-1540. Dins lo nòrd, una autra armada menèt una incursion còntra lei possessions otomanas situadas lòng dau litorau. Aquò obliguèt lei Turcs de negociar e d'acceptar un tractat de patz favorable ais Etiopians (accès au pòrt de Messaua).
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]1581 : en Japon, a l'iniciativa de Toyotomi Hideyoshi, començament de la construccion dau castèu de Himeji. Foguèt acabat en 1618.
Sciéncias e tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]
1580 : dins la region de Nuremberg, premiera concepcion d'una arma de fuòc utilizant un barrilhet.
1581 : dins la catedrala de Pisa, estudi dei movements d'oscillacion d'un pendul per lo fisician e matematician italian Galileo Galilei (1564-1642). Aquò serà l'objècte d'una publicacion en 1638.
1581 : publicacion d'un tractat sus lo foncionament de la bossòla e lei proprietats dau magnetisme per lo navigaire anglés Stephen Burrough (1525-1584). Permetèt de melhorar la comprenença d'aquel otís sus lo continent europèu e de'n desvolopar l'utilizacion.
1582 : tres ans après François Viète, formulacion d'un sistèma de calcul utilizant lei nombres decimaus per lo matematician Simon Stevin (1548-1620) que favorizèt la generalizacion de l'utilizacion d'aquelei nombres en Euròpa.
1582 : adopcion dau calendier gregorian per lei país catolics.
1583 : a Florença, lo naturalista, filosòf e mètge italian Andrea Cesalpino (1519-1603) publiquèt son òbra majora (De plantis). I prepausèt una classificacion novèla dei plantas qu'èra basada sus lei fruchs, lei granas e lei racinas.
1583 : formulacion d'una ipotèsi regardant l'estimulacion possibla de la retina de l'uelh per la lutz. Son autor èra lo mètge soís Felix Plater (1536-1614) que la publiquèt dins un tractat d'oftalmologia ambé d'estudis sus divèrsei cecitats. Pasmens, son trabalh demorèt desconegut fins a 1626.
1584 : extension de la teoria eliocentrica de Nicolau Copernic per lo filosòf Giordano Bruno (1548-1600) que contestèt l'existéncia d'un centre de l'Univèrs e de l'esfèra deis estèlas. Postulèt tanben l'existéncia d'autrei monds abitats.
1585 : publicacion de Diversarum speculationum mathematicarum et physicarum liber dau matematician e fisician italian Giovanni Battista Benedetti (1530-1590). Aquela obratge gropava leis estudis menats dempuei 1554 per son autor sus la casuda dei còrs. Aguèt una influéncia importanta sus lei trabalhs ulteriors de Galileo Galilei.
1585 : publicacion de L'Aritmetica dau matematician flamenc Simon Stevin (vèrs 1548 - 1620). I desvolopèt l'usatge de la notacion decimala.
1586 : premiera formulacion de la paradòxa idrostatica — la pression d'un liquid despend de sa autor e non de sa forma — per Simon Stevin (vèrs 1548 - 1620) dins De Beghinselen der Weeghconst (en occitan L'Estatica ò l'Art de pesar).
1589 : invencion d'una maquina de tricotar per lo prèire e engenhaire anglés William Lee (vèrs 1550 - 1614).
Decès
[modificar | Modificar lo còdi]- Akechi Mitsuhide, generau japonés.
- Dakin, sultan de Sennar.
- Dawra, sultan de Sennar.
- Oda Nobunaga, daimio japonés.
- Stephen Burrough, navegaire anglés.
- Taqi al-Din, engenhaire e sabent turc.
Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ A priòri, après de tensions amb leis Amerindians locaus, foguèron evacuats per Francis Drake que passava dins la region.