Sègle XII
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
1101-1106 : revirada deis armadas fatimidas qu'assaièron sensa succès de reconquistar Palestina. Au contrari, lei crosats capitèron pauc a pauc d'assegurar lo liame entre lei diferenteis estats fondats après la presa de Jerusalèm en 1099. En particular, lo rèi Baudoïn de Jerusalèm (1100-1118) capitèt de conquistar Cesarèa (1101) e Sant Joan d'Acre (1104), dos pòrts importants per l'arribada de renfòrç.
.svg){kind=small}
1102 : fondacion dau Comtat de Trípols per Ramon IV de Tolosa.
1102 : conquista de Valéncia per leis Almoravides.
1103 : presa d'Acre, important pòrt de Palestina-Siria, per lei tropas dau reiaume de Jerusalèm.
1104 : batalha d'Harran. Premiera desfacha importanta dei crosada, participèt a estabilizar lei posicions respectivas en despiech de la perseguida dei combats.
1105 : inquieta de l'expansionisme ongrés en Dalmàcia, Venècia comencèt una guèrra còntra lo rèi Coloman (→ 1115).
1105 : mòrt dau còmte Ramon IV de Tolosa que foguèt remplaçat per sei fius Bertran de Trípol e Anfós Jordan de Tolosa.
1106 : mòrt dau sultan almoravide Yusuf ibn Tashfin. A la fin de son rèine, leis Almoravides èran a l'apogèu de sa poissança e teniá un territòri anant d'Al Andalús a la vau de Nigèr. Foguèt remplaçat per son fiu Ali ibn Yusuf que nomèt son fraire Tamin ibn Yusuf coma governador d'Al Andalús.
1107-1110 : debanament de la Crosada norvegiana. Organizada coma una incursion vikinga, enregistrèt plusors succès navaus e ajudèt a la conquista dei pòrts de Siria e Palestina.
1108 : mòrt de Felip Ièr, rèi dei Francs. Foguèt remplaçat per Loís VI.
1108 : dins la Peninsula Iberica, una novèla victòria dins la region dau castèu d'Uclès permetèt ais Almoravides de reconquistar de territòris tenguts per lei crestians.
1109 : començament d'una guèrra lònga entre França e Anglatèrra après lo refús dau rèi anglés Enric Ièr de jurar fidelitat per lo Ducat de Normàndia (→ 1113).
1109 : après un lòng sètge, presa dau pòrt de Trípol per lei crosats. Aquò permetèt d'acabar l'establiment dau Comtat de Trípol, estat crosat occitan.
1110 : en Orient Mejan, conquista de Beirot e de Sidon per lo rèi Baudoïn de Jerusalèm. Aquò permetèt d'establir lo liame amb leis estats latins situats pus au nòrd.
1110 : conquista de Saragossa per leis Almoravides. Pasmens, aqueu succès accelerèt l'arribada de renfòrç crestians car inquietèt mai d'un senhor francés e occitans.
1110 : en França, adopcion d'una politica favorabla ai vilas qu'obtenguèron privilègis fiscaus e lo drech de s'administrar amb un premier cònsol.
1111-1115 : revirada d'una importanta ataca seldjokida còntra leis estats crosats.
1113 : après divèrsei succès còntra leis armadas dau rèi Loís VI, Enric Ièr d'Anglatèrra poguèt establir sa senhoriá sus Bretanha e Maine.
1114 : començament d'una politica sistematica de repression còntra lei bregands dins lo domeni reiau dau rèi dei Francs. Aquò marquèt lo redreiçament de l'autoritat centrala francesa que capitèt lentament de s'estendre a la totalitat dau reiaume durant lei sègles seguents.
1115 : fin de la guèrra entre Venècia e Ongria. S'acabèt per un succès venecian amb la reconquista de Zadar e de Sibenik. Pasmens, lei tensions demorèron vivas entre lei dos camps (→ 1119).
1118 : reconquista de Saragossa per leis Aragonés (→ 1120).
1118 : mòrt dau rèi Baudoïn Ièr de Jerusalèm. Aqueu decès entraïnèt la revirada d'una campanha militara còntra Egipte. Foguèt remplaçat per Baudoïn II.
1118 : en Dalmàcia, mòrt dau dòge venecian Ordelafo Faliero durant una escaramocha còntra leis Ongrés.
1119 : reünion d'un important concili a Tolosa, presidit dirèctament per lo papa Calixte II, per s'ocupar d'una eresia dualista locala. Après lo lenhier de 1022 e lo concili de 1056, aquò mòstra lo desvolopament continú d'una eresia dualista persistenta — probablament un precursor dau catarisme — dins la region. Au contrari dei mesuras adoptadas au sègle XI, lo concili decidèt de prendre de mesuras repressivas e de demandar l'ajuda militara dei senhors locaus[1].
1119 : importanta desfacha crosada a la batalha dau Prat dau Sang. Pasmens, lei Seldjokids foguèron arrestats per l'arribada de renfòrç crestians.
1120 : dins la Peninsula Iberica, victòria novèla deis Aragonés e de seis aliats còntra leis Almoravides. Aquò li permetèt d'ocupar Catalayud e Daroca.
1120 : dins lo Reiaume de Jerusalèm, creacion de la « milicía dei Paures Chivaliers dau Crist e dau Temple de Salamon ». Destinada a la proteccion dei romieus, s'installèt sus lo Mont dau Temple e foguèt pauc a pauc dicha Òrdre dau Temple.
1120 : signatura d'una trèva entre França e Anglatèrra. Lo rèi francés Loís VI recebèt l'omenatge de l'eiretier de la corona anglesa per Normàndia.
1121 : installacion dau mahdi Ibn Tumart dins la vila Tinmel, situada a 100 km au sud de Marraquèsh. I fondèt un movement de restauracion de l'islam, leis Almohades, que foguèt rapidament capable de rivalizar amb leis Almoravides (→ 1129).
1121 : en Egipte, assassinat dau visir Al-Afdal Shahanshah per lo califa Mansur al-Amir Bi-Ahkamillah que restabliguèt l'autoritat califala. Adoptèt un programa d'enregistrament de l'identitat de cada abitant de la capitala. Pasmens, deguèt tanben contuniar de luchar còntra lei Crosats e lei Nizarites.
1122 : en Mediterranèa Orientala, guèrra entre Bizantins e Venecians après la revocacion dei privilègis comerciaus de Venècia per Constantinòble. Lei Venecians se turtèron a una resisténcia acarnada e orientèron seis ambicions vèrs la Tèrra Santa (→ 1122).
1122-1124 : presa de l'important pòrt de Tir per lei crosats e lei Venecians (→ 1126).
1124 : revirada d'una aliança entre Anglatèrra e lo Sant Empèri Roman Germanic per atacar França. D'efiech, la màger part de l'aristocracia francesa sostenguèt lo rèi Loís VI que poguèt dispausar d'una importanta superioritat numerica.
1125 : fin dau conflicte entre lei còmtes de Tolosa e de Barcelona per la senhoriá sus lo Comtat de Provença. La region foguèt devesida entre un Comtat de Provença — que representava la màger part de la region — sota la direccion de Ramon Berenguièr III de Barcelona e un Marquesat de Provença sota la direccion de Anfós Jordan.
1125 : mòrt dau grand prince Vladimir Monomaca. Es lo darrier sobeiran de la Rus' de Kiev aguent contrarotlat l'ensemble dei principats que constituissián aquel Estat. Sei fius li succediguèron mai aguèron de dificultats per mantenir son autoritat. (→ 1154).
1126 : destruccion de la flòta fatimida per lei Venecians a Ascalon. Aquò marquèt la fin de la preséncia navala musulmana en Mediterranèa Orientala fins au declin deis estats latins.
1129-1130 : revirada d'una expedicion almoravida destinada a sometre leis Almohades. Pasmens, la temptativa almohada de conquistar Marraquèsh s'acabèt per una desfacha saunosa. Aquò laissèt lo sud de Marròc ais Almohades e lo rèsta ais Almoravides.
1130 : dins lo Califat Fatimida, assassinat dau califa Mansur al-Amir Bi-Ahkamillah. Son fiu At-Tayyib Abu'l-Qasim (8 mes) li succediguèt sota una regéncia assegurada per son cosin Al-Hafiz, nebòt de Mansur al-Amir. Pasmens, lo regent foguèt rapidament reversat per Al-Afdhal Kutayfat, fiu dau visir Al-Afdal Shahanshah qu'èra estat lo cap vertadier dau Califat entre 1094 e 1121. Assaièt d'impausar un retorn au chiisme duodeciman. Enterin, At-Tayyib dispareguèt dins de circonstàncias desconegudas e foguèt considerat coma ocultat per una partida dau clergat e de la populacion (→ 1131).
1130-1138 : esquisma dins la Glèisa Catolica après la mòrt dau papa Onòri II. Dos papas rivaus foguèron elegits : Innocenci II qu'obtenguèt l'ajuda dei Francés, deis Anglés e dei Imperiaus e Anaclet II que recebèt aquela dei Normands de Sicília. Lo conflicte se reglèt amb lo succès d'Innocenci II.
1131 : dins lo Califat Fatimida, reconquista dau poder Al-Hafiz que reversèt lo visir Al-Afdhal Kutayfat. Pasmens, vengut regent d'un reiaume sensa califa, deguèt ocupar lo tròne un an pus tard per mantenir son poder. Coma èra pas l'eiretier en linha masculina dirècta dei califas fatimidas, aquò foguèt pas acceptat per una partida de la populacion e dau clergat entraïnant un esquisma novèu entre Hafizzi, que l'acceptavan coma califa, e Tayyibi que consideravan Abu al-Qasim al-Tayyib coma califa ocultat. L'efiech immediat foguèt limitat car, franc d'Iemèn, lei Tayyibi foguèron aisament desfachs mai agravèt lo declin e l'afebliment dau Califat qu'èra ja en lucha còntra l'esquisma nizarista.
1131 : mòrt de Baudoïn II de Jerusalèm e brèva guèrra de succession dins lo reiaume de Jerusalèm entre partisans e adversaris de la regéncia de Folc de Jerusalèm. Lo regent capitèt de s'impausar.
1134 : desfacha aragonesa a la batalha de Frega còntra leis Almoravides. L'amplor de la revirada arrestèt la Reconquista durant quauqueis annadas. Pasmens, leis Almoravides poguèron pas esplechar aqueu succès (→ 1139).
1137 : mòrt dau rèi franc Loís VI que foguèt remplaçat per son fiu Loís VII. Lo rèi novèu se maridèt amb Alienòr d'Aquitània, çò que permetèt d'unir lo domeni reiau e lo Ducat d'Aquitània.
1137 : en Mediterranèa Occidentala, pilhatge d'Amalfi per Pisa. Aquò entraïnèt lo declin rapide dau comèrci amalfitan[2].
1139 : dins la Peninsula Iberica, victòria portuguesa còntra leis Almoravides a la batalha d'Ourique. Aquò permetèt au còmte Afonso Henriques de prendre lo títol de rèi de Portugau (→ 1140).
1140 : aprofichant lo declin almoravide, leis Almohades ocupèron lo sud de Marròc après divèrsei succès militars. Prenguèron tanben lei pòrts mediterranèus de Melilla e Alhucemas.
1141 : en Asia Centrala, importanta desfacha dei Turcs Seldjokids a la batalha de Katwan còntra lei Karakitais, un pòble nomada vengut de l'estèpa.
1141-1143 : en França, crisi religiosa entre lo rèi Loís VII, que revendicava lo drech de nomar leis evesques, e la papautat. Lo problema s'agravèt amb una revòuta de Champanha fins a la conclusion d'un acòrdi generau de patz.
1142 : en Liban, per melhorar la proteccion de Trípol, lo còmte Raimon II donèt divèrsei fèus a l'Òrdre dei Chivaliers Espitaliers. Aquelei territòris venguèron rapidament autonòms mai l'òrdre capitèt d'i establir una defensa eficaça.
1143 : mòrt dau sultan almoravide Ali ibn Yusuf que foguèt remplaçat per son fiu Tashfin ibn Ali. Se la premiera partida de son rèine èra estada marcada per lei succès, la segonda mitat foguèt un periòde de declin agravat per lei succès dei Portugués e deis Almohades.
1145 : dins la region d'Oran, mòrt dau sultan almoravide Tashfin ibn Ali durant una campanha militara còntra leis Almohades. Foguèt remplaçat per son fiu Ibrahim ibn Tashfin, un enfant plaçat sota la regéncia de son oncle Ishaq ibn Ali (→ 1147).
1147 : en Marròc, presa de Marraquèsh per leis Almohades. Executèron lei caps almoravides, Ibrahim ibn Tashfin e Ishaq ibn Ali, e venguèron la poissança principala dau Magrèb Occidentau.
1147-1149 : après la pèrda d'Edessa en 1144, organizacion de la Segonda Crosada per França, Anglatèrra e lo Sant Empèri Roman Germanic. Pasmens, sensa objectiu clar e minada per de dificultats intèrnas, l'expedicion foguèt una revirada.
1149 : en Egipte, mòrt dau califa fatimida Al-Hafiz que foguèt remplaçat per Az-Zafir. Lo califa novèu mau capitèt de reglar lo caòs politic entraïnat per lei divisions de la cort entre diferentei faccions advèrsas.
1149 : en Mesoamerica, començament d'una crisi agricòla grèva dins l'espaci territòriau toltèc.
1152 : dissolucion dau maridatge entre Loís VII e Alienòr. Après un viatge malaisat fins a Peitieus, Alienòr se maridèt amb lo rèi Enric II (18 de mai). Aquò entraïnèt la formacion d'un blòt feodau considerable gropant plusors fèus francés majors (Aquitània, Normandia, Anjau... etc.), menaça a l'origina de conflictes recurrents entre lei rèis francés e anglés (→ 1153-1154).
1153 : presa d'Ascalon, darrier pòrt tengut per lei Fatimidas en Palestina, per lei Crosats.
1153-1154 : brèva guèrra entre França e Anglatèrra après lo maridatge entre Alienòr e Enric II. En cambi d'una indemnitat, Loís VII acceptèt lo maridatge.
1154 : mòrt dau darrier fiu de Vladimir Monomaca. Aquò marca lo començament dau declin definitiu de la Rus' de Kiev que formèt desenant un ensemble culturau de plusors principats independents.
1154 : mòrt dau califa fatimida Az-Zafir. Son successor, Al-Faiz, aguèt ges de poder vertadier e la direccion dau Califat passèt entre lei mans dei visirs e dei faccions.
1157 : dins la Peninsula Iberica, reconquista de la vila d'Almeria per leis Almohades.
1157 : revòuta dau califa abbassida Al-Muqtafi còntra lei Turcs Seldjokids. Après la revirada d'un sètge turc còntra Bagdad, aquò li permetèt de restaurar son independéncia politica en Mesopotamia.
.png)
1159 : importanta campanha dau califa almohade Abd al-Mumin per renfòrçar sei posicions en Magrèb Orientau. Ocupèt plusors vilas importantas de Tunisia e mai d'una dinastia musulmana locala acceptèt sa senhoriá. Lei Normands de Sicília foguèron obligats de se retirar de la region.
1159 : guèrra entre Enric II d'Anglatèrra e Ramon V de Tolosa. Pasmens, per empedir tota expansion de la poissança angloaquitana, lo rèi Loís VII de França sostenguèt Tolosa entraïnant la revirada de la campanha anglesa.
1159-1160 : mòrt dau papa Adrian IV e crisi de succession amb l'eleccion dau papa Alexandre III (sostengut per França, Anglatèrra e lei reiaumes iberics) e de l'antipapa Victor IV (sostengut per l'emperaire germanic. La situacion s'agravèt en 1160 amb l'excomunicacion de Frederic Barbarossa.
1160 : fortificacion de l'Estrech de Gibartar per leis Almohades.
1162 : dins l'Egipte Fatimida, presa dau poder per lo visir Shawar a après la capitada d'un còp d'Estat. Venguèt rapidament impopular en causa de l'aviditat de son clan (→ 1163).
1163 : en Egipte, reversament dau visir Shawar per lo generau Dirgham. Lo vencut anèt en Siria demandar l'ajuda de Nur ad-Din. Aqueu darrier acceptèt en vista d'estendre son influéncia en Egipte (→ 1164).
1164 : en Anglatèrra, adopcion dei constitucions de Clarendon, tèxte de 16 articles depintant lei proceduras judiciàrias aplicablas a l'eleccion e au jutjament dau clergat anglés. L'objectiu èra de restaurar lei dispausicions dau Concordat de Londres de 1107 e de restaurar lo poder reiau sus la Glèisa d'Anglatèrra. L'arquevesque de Cantorbery Thomas Becket s'i opausèt (e s'exilèt) e lo papa Alexandre III condamnèt dètz articles. Dins aquò, lo rèi Enric II mantenguèt la lèi.
1164 : après lei trèbols deis ans precedents, Egipte foguèt lo teatre d'un conflicte complèx entre lei tropas turcas sostenent Shawar, l'armada dau generau Dirgham e una aliança gropant lei Crosats e lei Bizantins. Aprofichant l'ajuda de Nur ad-Din, Shawar capitèt d'eliminar Dirgham puei organizèt una guèrra entre Turcs e Crosats. Equilibrat amb una victòria turca en Siria mai una situacion a l'avantatge dei Francs en Egipte, lo conflicte s'acabèt per un compromés malaisat que permetèt a Shawar de gardar lo poder en Egipte (→ 1167).
1167 : debanament dau concili catar de Sant Felitz de Lauragués sota la direccion dau papa bogomilista Nicetas de Constantinòple. L'objectiu de la reünion — definir lei limits dei diocèsis de Tolosa e de Carcassona — mòstra l'existéncia d'una glèisa catara ierarquizada en Occitània[3].
1167 : inquiet après de negociacions diplomaticas entre Shawar e lo rèi Amalric de Jerusalèm, Nur ad-Din mandèt tornarmai una armada dirigida per lo generau Shirkuh en Egipte. Coma en 1164, lo conflicte s'equilibrèt e lei dos camps negocièron sa retirada. Pasmens, lei Francs aprofichèron la situacion per impausar un tribut a Shawar (→ 1168).
1168 : batuts per lei Danés, lei Wends renoncièron a la piratariá e acceptèron de se convertir au cristianisme. Aquò melhorèt fòrça la seguretat dei naviris en Mar Baltica e permetèt a Danemarc d'i afiermar sa dominacion (→ 1179).
v. 1168 : afeblits per una crisi agricòla grèva, lei Toltècs poguèron pas empachar la presa e lo pilhatge de sa capitala, Tula, per lei Chichimècs.
._Part_of_a_water_clock_(detail).jpg)
1168-1169 : crisi novèla en Egipte amb un cambiament d'aliança novèu de Shawar que demandèt encara l'ajuda de Nur ad-Din per expulsar lei Francs (sostenguts per lei Bizantins. Nur-ad-Din mandèt tornarmai lo generau Shirkuh dins la region. Aqueu còp, sa victòria foguèt totala e lei venceires assassinèron rapidament Shawar. Puei, Shirkuh foguèt nomat visir dau Califat Fatimida. Pasmens, quauquei setmanas après aqueu succès, moriguèt en causa d'una malautiá e foguèt remplaçat per son nebòt Saladin. Aqueu darrier reprimiguèt una revòuta dei tropas fidèlas au califa e venguèt lo cap vertadier de l'Egipte Fatimida.
1170 : assassinat de l'arquevesque Thomas Becket per un grop de chivaliers fidèus au rèi Enric II d'Anglatèrra. L'escandòl foguèt considerable en Euròpa e lo papa excomuniquèt lo rèi e prononcièt l'interdich sus son reiaume (→ 1172).
1171 : mòrt dau califa fatimida Al-Adid. Aquò permetèt a Saladin d'abolir lo Califat Fatimida. Egipte foguèt annexada au domeni de Nur-ad-Din. Pasmens, demorèt sota lo contraròtle de Saladin. Lo reiaume nubian de Makuria ataquèt lo sud d'Egipte per i protegir lei populacions crestianas. Dins aquò, foguèt batut e intrèt dins un periòde de declin.
1172 : en Anglatèrra, annulacion dei constitucions de Clarendon en cambi de la fin dei sancions pontificalas. Pasmens, lo rèi Enric II capitèt de mantenir son autoritat sus lo clergat anglés.
1173-1174 : importanta revòuta còntra lo rèi Enric II d'Anglatèrra. Sostenguda per França, gropèt lei fius dau rèi, plusors senhors importants e divèrsei vilas. Pasmens, leis insurgents foguèron batuts.
1176 : en Anatolia, desfacha bizantina de Miriocèfal. En realitat limitada, prenguèt una dimension legendària e foguèt a l'origina de la crisi grèva que menèt l'Empèri Bizantin a la presa de Constantinòble en 1204.
1176 : en Anglatèrra, creacion de grops de jutges reiaus itinerants (dichs « eyres ») que sa juridiccion èra pron larga per s'ocupar deis afaires civius e criminaus. Lo ròtle dei juradas localas foguèt pereu renfòrçat. Aquò permetèt de melhorar l'eficacitat de la justiciá dins tot lo reiaume.
1177 : en Anglatèrra, autorizacion de bastir de cementèris judieus. Pasmens, èra obligatòri de lei crear en fòra dei vilas.
1179 : après lei Wends, lei ducs de Pomerània acceptèron de renonciar a la piratariá après de desfachas còntra Danemarc. Lei Danés venguèron ansin la poissança dominanta en Mar Baltica fins ais ans 1230-1240.
1180 : en França, mòrt dau rèi Loís VII que foguèt remplaçat per son fiu Felip II.
1180 : mòrt dau califa abbassida Al-Mustadi que foguèt remplaçat per son fiu An-Nasir.
1180 : illustrant lo renfòrçament progressiu dei monarquias d'Euròpa Occidentala, Anglatèrra placèt sa moneda sota l'autoritat d'una administracion dirigida per de foncionaris reiaus. Aquò permetèt rapidament d'estabilizar sa qualitat e d'assegurar de revenguts regulars a la corona.
1181-1185 : en França, guèrra civila entre lo rèi Felip II e una coalicion feodala de senhors maucontents de pas participar au govèrn dau reiaume. Lo conflicte s'acabèt per una trèva a l'avantatge dau rèi.
1182-1186 : tiera de conflictes intèrnes dins lo domeni angloaquitan entre lo rèi Enric II d'Anglatèrra e sei fius. S'acabèron per lo decès de plusors fius dau rèi e permetèron au prince Ricard de venir eiretier dau domeni. De son caire, Enric II privèt sei fius de sei fèus e capitèt de renfòrçar son poder personau.
1187 : après una expedicion de pilhatge menada per lo Crosat Renaud de Chatillon, guèrra entre lei reiaumes crosats e Saladin. Entraïnèt la destruccion de l'armada crosada a la batalha de Hattin e permetèt a Saladin de reconquistar la màger part dei territòris ocupats per lei Crosats, compres Jerusalèm. Pasmens, l'amplor d'aqueu succès causèt una viva reaccion de part dei reiaumes crestians qu'organizèron una crosada novèla (→ 1189).
1187-1189 : guèrra civila novèla entre Enric II d'Anglatèrra e son fiu Ricard. Lo conflicte se generalizèt avans de s'acabar amb la mòrt d'Enric II e son remplaçament per Ricard.
1189-1192 : après la reconquista de Jerusalèm per Saladin, lei sobeirans principaus d'Euròpa Occidentala (França, Anglatèrra, Sant Empèri, Ongria...) capitèron de reconquistar mai d'una vila portuària mai poguèron pas avançar vèrs Jerusalèm. Finalament, una patz negociada entre Ricard d'Anglatèrra e Saladin laissèt la vila santa ai musulmans tot en i permetent l'intrada dei romieus crestians.
1192 : captura dau rèi Ricard d'Anglatèrra per Leopold d'Àustria durant son viatge de retorn en Euròpa. Aquò entraïnèt de combats intèrnes entre sei partisans e aquelei de son fraire Joan qu'assaièt d'usurpar lo poder (→ 1194).
1192 : a l'iniciativa dau còmte Ramon VI de Tolosa, creacion de la premiera societat per accions. Aquò illustra l'aparicion progressiva dau capitalisme durant la segonda mitat de l'Edat Mejana.
1193 : unificacion dei comtats de Provença e de Forcauquier amb lo maridatge d'Anfós II de Provença e de Gersanda de Forcauquier.
1194 : liberacion de Ricard d'Anglatèrra que capitèt de restablir rapidament l'òrdre dins son reiaume. Aquò marquèt lo començament d'una lònga guèrra entre França e Anglatèrra.
1194 : fin de la poissança seldjokida après la desfacha e la mòrt dau sultan Toghril III còntra lei tropas dau Sultanat de Khwarezm.
1195 : dins la Peninsula Iberica, importanta victòria deis Almohades a la batalha d'Alarcos. Li permetèt de menar d'incursions còntra lei regions meridionalas dau reiaume de Castelha.
1196-1197 : intervencion militara dei Jin dins l'estèpa mongòla còntra lei Tatars. Gràcias a l'ajuda de caps locaus, obtenguèron un succès aisat. Aquò li permetèt de melhorar la proteccion de sa frontiera septentrionala. De mai, completèron aqueu succès en restaurant lo poder de seis aliats locaus coma Toghril e Temujin.
1199 : mòrt dau rèi Ricard d'Anglatèrra, tuat per un tir d'aubaresta au sètge de Chasluç. Foguèt remplaçat per son fraire Joan.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]1144 : acabament dei trabalhs principaus destinats a crear la necropòli reiala de la Basilica de Sant-Denís.
1144 : en Provença, fondacion de l'Abadiá de Silvacana.
1145 : data supausada de l'acabament de l'escritura de l’Epitome historion, cap d'òbra dau trabalh de l'istorian bizantin Joan Zonaras (vèrs 1074 - mòrt après 1159). Anant de la Creacion a la mòrt de l'emperaire Alexis Comnèn, es l'istòria medievala en lenga grèga pus lònga que foguèt conservada fins au periòde actuau. A respècte dei trabalhs de sei contemporanèus, coma Ana Comnèn, a la particularitat de presentar d'un biais negatiu leis eveniments dau rèine d'Alexis Comnèn qu'es considerat coma un dictator.
1148 : data probabla de l'acabament de l'escritura de l’Alexiada, òbra majora de l'istoriana e princessa bizantina Ana Comnèn (1083-1153). Redigida amb un estile fòrça trabalhat e inspirat de la literatura grèga antica, depinta leis eveniments dau rèine de son paire, Alexis Comnèn.
1160 : fondacion de l'Abadiá cisterciana dau Toronet en Provença.
Sciéncias e tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]1117 : dins una cronica chinesa escricha per l'autor Zhu Yu, descripcion de còcas estancas e d'una bossòla magnetica destinada ai naviris.
1119 : premiera descripcion de l'utilizacion d'un compàs per de marins en China.
1120 : premiera expression d'una relacion entre lei nocions de fòrça e d'acceleracion. Foguèt l'òbra dau filosòf e sabent Abu'l-Barakat al-Baghdadi (vèrs 1080 - 1164 ò 1165) que prepausèt una explicacion de l'acceleracion dei còrs basada sus una accumulacion de poissança.
1121 : premiera prepausicion d'una teoria de la gravitacion per lo sabent persan Al-Khazini. Son òbra conoguèt un succès important dins lo monde musulman mai gaire dins leis autrei regions de la planeta en despiech de la realizacion de plusors observacions e mesuras personalas — causa rara au sègle XII.
1126 : traduccion deis Elements d'Euclide de l'arabi au latin per lo monge anglés Abelard de Bath (vèrs 1080 - vèrs 1160). Aquò anava permetre la difusion de la geometria antica en Euròpa e Abelard de Bath es considerat coma lo premier scientific anglés.
1132 : premiera utilizacion documentada d'una pèça d'artilhariá de pouvera negra sus un prat batalhier per lei Chinés.
1137 : fin de la gravadura de la carta Yu Ji Tu qu'illustra l'avançada de la cartografia chinesa dau sègle XII. D'una talha totala d'aperaquí un mètre carrat, representa d'un biais fòrça precís lo traçat dau litorau e dei rius principaus dau país. Utiliza tanben de trachs d'espessor diferenta per simbolizar l'importància diferenta dei rius.
1145 : publicacion dei trabalhs dau rabin e sabent Savasorda (1070-1136) sus leis equacions dau segond gras. Son òbra permetèt la difusion dei coneissenças sus aqueu tipe d'equacion en Euròpa.
1150 : publicacion de l'òbra principala de Bhaskara II (1114-1185) que foguèt intitulada Siddhanta Shiromani. Lo matematician indian i publiquèt de resultats novèus e importants regardant l'aritmetica, l'algèbra e la geometria deis esfèras. En particular, i desvolopèt lei premierei teorias regardant lo calcul diferenciau e i demostrèt l'existéncia de doas racinas carradas per cada nombre.
1154 : illustracion de la difusion dau saber chinés vèrs l'oèst, construccion dau premier relòtge non chinés equipat d'una sonariá per l'engenhaire arabe al-Kaysarani. L'objècte foguèt installat en Damasc.
1154 : premier destriament de la diferéncia entre la fòrça motritz d'un objècte (son pes) e la resisténcia d'un còrs en movement (sa massa). Realizat per lo sabent arabe Averroès (1126-1198), aqueu progrès demorèt limitat ais objèctes celestiaus e foguèt pas aplicat ai còrs terrèstres avans lo sègle seguent.
1158 : acabament per la religiosa alemanda Hildegarda de Bingen (1098-1179) de sei libres sus la medecina e la botanica que tractavan en particular de la farmacopèa.
1167 : formacion d'una còla de traductors de l'arabi au latin dirigida per Gerard de Cremona. Aqueu grop foguèt a l'origina de la traduccion d'un centenau de libres majors dau saber scientific dau periòde e permetèt de difusar en Euròpa lei sciéncias anticas e arabas.
1185 : premiera mencion d'un molin de vent en Euròpa.
1198 : publicacion d'un tractat dau rabin, mètge e teologian andalós Maimonides (1138-1204) sus lei poisons e leis antidòts.
1200 : observacion d'esqueletas de victimas d'una famina grèva per lo mètge e istorian egipcian Abd al-Latif al-Baghdadi. Aquò li permetèt d'identificar d'errors dins l'òbra de Galen qu'èra la basa de l'ensenhament de la medecina dempuei l'Antiquitat.
Decès
[modificar | Modificar lo còdi]- Abelard de Bath, sabent e monge anglés.
- Pierre Abélard, filosòf e teologian francés.
- Abu'l-Barakat al-Baghdadi, filosòf e sabent judieu.
- Adrian IV, papa catolic.
- Al-Afdhal Kutayfat, visir fatimida.
- Al-Afdal Shahanshah, visir fatimida.
- Al-Kaysarani, engenhaire arabe.
- Al-Khazini, sabent persan.
- Ali ibn Yusuf, sultan almoravide.
- Al-Muqtafi, califa abbassida.
- Al-Mustadi, califa abbassida.
- Anfós Ièr, rèi d'Aragon.
- Averroès, sabent arabe.
- Ayyub, generau zengida.
- Az-Zafir, califa fatimida.
- Bhaskara II, matematician indian.
- Baudoïn Ièr, rèi de Jerusalèm.
- Baudoïn II, rèi de Jerusalèm.
- Bertran de Trípol, còmte de Trípol.
- Calixte II, papa de la Glèisa Catolica.
- Coloman, rèi d'Ongria.
- Enric II, rèi d'Anglatèrra.
- Hildegarda de Bingen, erudita alemanda.
- Ibn Tumart, teologian fondator dau movement almohade.
- Ibrahim ibn Tashfin, sultan almoravide.
- Innocenci II, papa de la Glèisa Catolica.
- Loís VII, rèi de França.
- Mansur al-Amir Bi-Ahkamillah, califa fatimida.
- Onòri II, papa de la Glèisa Catolica.
- Ponç de Trípol, còmte de Trípol.
- Ramon IV de Tolosa, còmte de Tolosa.
- Ramon V de Tolosa, còmte de Tolosa.
- Ricard Ièr, rèi d'Anglatèrra.
- Salomon de Tròias, teologian e filosòf judieu.
- Shawar, visir fatimida.
- Shirkuh, visir fatimida e generau turc.
- Suger, abat e regent francés.
- Tancred de Galilèa, prince d'Antioquia.
- Tashfin ibn Ali, sultan almoravide.
- Valdemar Ièr, rèi de Danemarc.
- Bernat de Ventadorn, trobador occitan.
- Vladimir Monomaca, grand prince de Kiev.
- Yusuf ibn Tashfin, sultan almoravide.
Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (fr) Michel Roquebert, L'épopée cathare - I. L'Invasion 1198-1212, Editions Perrin (2006), p. 73.
- ↑ (fr) Giuliano Procacci, Histoire des Italiens, Fayard (1998), p. 19.
- ↑ (fr) Michel Roquebert, L'épopée cathare - I. L'Invasion 1198-1212, Editions Perrin (2006), pp. 103-106.