Spartacus (film)

Spartacus
	Aanplakbiljet (1960)
Tagline	They trained him to kill for their pleasure ... but they trained him a little too well
Alternatieve titel(s)	Spartacus: Rebel Against Rome
Regie	Stanley Kubrick; Anthony Mann (onvermeld)
Producent	Edward Lewis
Scenario	Dalton Trumbo; Peter Ustinov (onvermeld); Calder Willingham (slagscènes, onvermeld)
Verhaal	Howard Fast (roman)
Gebaseerd op	Spartacus door Howard Fast en Parallelle Levens door Plutarchus (onvermeld)
Hoofdrollen	Kirk Douglas; Laurence Olivier; Jean Simmons; Peter Ustinov; Charles Laughton; John Gavin; Tony Curtis
Muziek	Alex North
Montage	Robert Lawrence
Cinematografie	Russell Metty
Production design	Alexander Golitzen; Roger K. Furse (onvermeld); Eric Orbom
Distributie	Universal Pictures
Première	7 oktober 1960
Genre	Historisch drama, oorlog
Speelduur	184 minuten / 198 minuten (gerestaureerde versie)
Taal	Engels
Land	Verenigde Staten
Budget	$ 12.000.000
Opbrengst	$ 60.000.000
Kijkwijzer
	(en) IMDb-profiel
	MovieMeter-profiel
	(mul) TMDb-profiel
	(en) AllMovie-profiel
Portaal	Film ; Romeinse Rijk

Spartacus is een Amerikaanse spektakelfilm uit 1960 van Stanley Kubrick naar een scenario van Dalton Trumbo. Het verhaal is gebaseerd op een roman van Howard Fast over de historische slavenleider Spartacus.

De film wordt gezien als een klassieker, maar werd door Kubrick zelf beschouwd als een niet geslaagd project. Dit kwam doordat Kubrick een heel andere film in gedachten had dan zijn producenten. Omdat hij pas op het laatste moment - nadat de aanvankelijke regisseur Anthony Mann ontslagen was - bij de opnames gehaald werd door hoofdrolspeler en co-producent Kirk Douglas, had Kubrick zijns inziens te weinig inbreng in het eindresultaat. Hij moest wegens tijdgebrek het draaiboek gebruiken dat Mann al had geschreven en de producenten verboden hem het aan te passen. Na de opnames mocht Kubrick niet aanwezig zijn bij de montage.

Verhaal

Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud of de afloop van het verhaal.

De film verhaalt over Spartacus, een Thracische slaaf die werkt in een steengroeve. Hij staat bekend als een zeer opstandig iemand. Nadat hij op een dag een oudere slaaf verdedigt, wordt hij ter dood veroordeeld. Voor het zover is, wordt Spartacus echter opgemerkt door Lentulus Batiatus. Deze koopt hem met het plan hem op te leiden tot gladiator.

Zodoende belandt Spartacus op de gladiatorenschool. Hier maakt Spartacus kennis met andere slaven waaronder de vrouw Varinia. Op een dag wordt de school bezocht door Crassus, een rijke Romein. Hij laat Spartacus vechten met Draba, een Ethiopiër. Draba wint maar weigert Spartacus te doden. Hij moet dit zelf met de dood bekopen. Wanneer Crassus vervolgens ook nog eens Varinia meeneemt als zijn slavin, is voor Spartacus de maat vol. Hij roept alle gladiatoren op tot opstand. Samen nemen ze de school over en beginnen een leger te trainen van slaven en gladiatoren, dat al snel uitgroeit tot 70.000 man. Hun plan is om zich al vechtend een weg te banen naar de haven van Brindisium, waar een groep Cilicische piraten hen tegen betaling naar de vrijheid zal brengen.

Spartacus heeft succes want zijn leger behaalt de ene overwinning na de andere. Ook vindt hij Varinia weer terug. De Romeinse Senaat zet alle middelen in om Spartacus’ leger een halt toe te roepen. Iedere poging faalt en meerdere senaatsleden trekken zich terug uit schaamte over deze nederlagen.

Het tij keert echter wanneer blijkt dat Crassus de piraten heeft omgekocht om de slaven niet te hulp te komen. Hierdoor is er voor de slaven geen mogelijkheid over zee te vluchten. Bovendien sturen de Romeinen twee grote legers die Spartacus en zijn leger aan twee kanten insluiten. De enige uitweg is een directe aanval op Rome. Vóór Rome komt het tot een veldslag, waarbij Spartacus en zijn leger worden verslagen. De overlevende slaven worden allemaal gekruisigd daar ze weigeren te onthullen wie van hen Spartacus is.

Terwijl Spartacus aan het kruis hangt, ziet hij toch nog een lichtpuntje: de Romein Batiatus heeft Varinia helpen ontsnappen. Zij is met Spartacus’ pasgeboren zoon op weg naar de vrijheid.

Rolverdeling

Kirk Douglas: Spartacus
Laurence Olivier: Marcus Licinius Crassus
Jean Simmons: Varinia
Charles Laughton: Gracchus
Peter Ustinov: Batiatus
John Gavin: Julius Caesar
Tony Curtis: Antoninus
Nina Foch: Helena Glabrus
John Ireland: Crixus
Herbert Lom: Tigranes Levantus
John Dall: Marcus Publius Glabrus
Charles McGraw: Marcellus
Joanna Barnes: Claudia Marius
Harold J. Stone: David
Woody Strode: Draba
Peter Brocco: Ramon

Achtergrond

Productie

De film werd deels geproduceerd door Kirk Douglas zelf. Dit vanwege zijn teleurstelling dat de hoofdrol in de film Ben-Hur aan zijn neus voorbij was gegaan. Met Spartacus hoopte hij toch nog de hoofdrol te kunnen spelen in een epische film.

Oorspronkelijk werd Howard Fast gevraagd of hij zelf zijn roman wilde omzetten naar een filmscenario. Hij vond het echter lastig om een scenario te schrijven en werd daarom als scenarist vervangen door Dalton Trumbo, die onder het pseudoniem Sam Jackson werkte. De ontwikkeling van het scenario werd gehinderd door de verschillende visies van Kubrick en Trumbo. Kubrick had niet de controle over deze film die hij wel had over latere filmprojecten. Kubrick was ontevreden over het eindresultaat en wilde zelfs zijn naam niet in de aftiteling hebben.^{[noten 1]}

De film bevat veel grootse spektakelscènes: duizenden soldaten die marcheren, immense panorama's van het landschap en veel grote decors van het oude Rome. De film werd opgenomen in 355 techniramaformaat en toen vergroot naar 70 mm. Kubrick gaf de voorkeur aan opnames in studio's daar hij bang was dat opnames op locatie de acteurs te veel zouden afleiden. De studioscènes zijn opgenomen in Hollywood, maar Kubrick stond erop dat de veldslagen zouden worden opgenomen op een vlakte buiten Madrid. Achtduizend soldaten van het Spaanse leger werden opgetrommeld om te figureren in de film als Romeinse soldaten. Aanvankelijk maakte Kubrick zijn gevechtsscènes extra heftig met veel bloedvergieten, maar nadat een testpubliek deze scènes afkeurde knipte Kubrick bijna alle betreffende stukken uit de film.

Muziek

De filmmuziek voor Spartacus werd gecomponeerd en opgenomen door Alex North. De muziek werd beschouwd als een van zijn beste werken. North deed voor het componeren van de muziek onderzoek naar muziek uit de periode dat de film speelt, en gebruikte grotendeels antieke instrumenten voor de opnames. Tevens gebruikte hij een Ondioline, een voorloper van de synthesizer. Dit was voor het eerst dat een dergelijk apparaat werd gebruikt voor het componeren van filmmuziek.

"I am Spartacus"

Aan het einde van de film is er een scène waarin alle gevangengenomen slaven opstaan en zichzelf identificeren als Spartacus om hun leider te beschermen, hoewel eerder aan hen is beloofd dat hun leven zal worden gespaard als ze de echte Spartacus uitleveren aan de Romeinen. Ten slotte worden ze allen gekruisigd. Het tafereel is enkele keren gekopieerd en geparodieerd, bijvoorbeeld in Monty Python's Life of Brian, South Park, Power Rangers: In Space, Doctor Who, I Am Cuba, In & Out en The Newsroom (seizoen 3 afl. 2).

Britse soldaten die in 2008 in Irak dienden, droegen T-shirts met opschrift "I'm Harry", om de prins te steunen, wiens aanwezigheid een veiligheidsprobleem vormde.

De betreffende scène werd in 2005 gebruikt voor een reclame van Pepsi.

Gedurende de live-uitvoering van The Wall (2010-2013) door Roger Waters was de scène hoorbaar tijdens het intro van de show.

Historische onjuistheden

De historische Spartacus was niet geboren als slaaf, maar tot slaaf gemaakt na te zijn gevangen door het Romeinse leger of anders na te hebben gedeserteerd.
De historische Spartacus werd niet gekruisigd maar kwam in een veldslag om.
Het Retiarius-type gladiator bestond nog niet in de tijd dat de film speelt.
Ook de pretoriaanse garde bestond nog niet in de tijd dat de film speelt.
Crassus was nooit dictator van Rome.
Hoewel de Griekse geschiedschrijver Plutarchus er in zijn teksten over Marcus Licinius Crassus melding van maakt, is er geen historisch bewijs of Spartacus getrouwd was. De naam Varinia, zoals zijn vrouw in de film heet, is hoe dan ook fictief en bedacht door de romanschrijver Howard Fast.

Ontvangst

Originele uitgave

Bij de originele uitgave was Spartacus een groot succes. De film bracht 60 miljoen dollar op tegen een budget van 12 miljoen dollar.

Critici als Roger Ebert merkten op dat de film wel zijn minpunten had, maar gaven de film over het algemeen een positieve beoordeling.^[1] Bosley Crowther noemde de film een "spotty, uneven drama."^[2] Op Rotten Tomatoes scoort Spartacus 95% aan goede beoordelingen.^[3]

Heruitgaven en restauraties

De film werd heruitgebracht in 1967. Deze versie was 23 minuten ingekort ten opzichte van de originele versie. In 1991 werd de film opnieuw uitgebracht met 14 minuten aan nieuwe scènes die oorspronkelijk uit de film waren geknipt. Voor deze scènes moest echter wel de dialoog opnieuw worden ingesproken om de geluidskwaliteit te verbeteren. Daar niet alle acteurs meer in leven waren, werden stemacteurs ingehuurd voor de nasynchronisatie.

Sinds 1964 zijn er vier minuten aan beeldmateriaal verloren gegaan.

Prijzen en nominaties

In 1961 werd Spartacus genomineerd voor de volgende prijzen:

prijs	categorie	genomineerde(n)	uitslag
Academy Award	Beste mannelijke bijrol	Peter Ustinov	gewonnen
	Beste artdirection, kleur	Alexander Golitzen, Eric Orbom, Russell A. Gausman, Julia Heron
	Beste cinematografie, kleur	Russell Metty
	Beste kostuumontwerp, kleur	Valles, Bill Thomas
	Beste montage	Robert Lawrence	Genomineerd
	Beste originele muziek, drama of komedie	Alex North	Genomineerd
BAFTA Award	Beste film	Stanley Kubrick	Genomineerd
Golden Globe	Beste film – drama	-	gewonnen
	Beste filmacteur – drama	Laurence Olivier	Genomineerd
	Beste regisseur	Stanley Kubrick
	Beste originele muziek	Alex North
	Beste mannelijke bijrol	Woody Strode
	Beste mannelijke bijrol	Peter Ustinov
Golden Laurel	Top Male Supporting Performance	Peter Ustinov	Tweede plaats
Golden Laurel	Top Male Dramatic Performance	Kirk Douglas	Derde plaats
Golden Reel Award	Beste geluidsmontage – film	-	gewonnen
WGA Award	Best Written American Drama	Dalton Trumbo	genomineerd

AFI 100 Years

Spartacus komt voor in vier lijsten uit de AFI 100 Years...-serie;

# 62 voor thrills
# 22 voor helden
# 44 voor cheers
# 81 voor overall movies.

Trivia

Kirk Douglas' hoofdrol werd geparodieerd in het Asterixalbum De beproeving van Obelix.

Externe links

(en) Spartacus in de Internet Movie Database

Bronnen, noten en/of referenties

Referenties

↑ Ebert, Roger, Spartacus (3 mei 1991). Gearchiveerd op 12 oktober 2012. Geraadpleegd op 8 januari 2009.
↑ Crowther, Bosley, 'Spartacus' Enters the Arena:3-Hour Production Has Premiere at DeMille. New York Times (7 oktober 1960). Geraadpleegd op 8 januari 2009.
↑ Spartacus Movie Reviews, Pictures. Rotten Tomatoes. Geraadpleegd op 8 januari 2009.

Noten

↑ Uiteindelijk werden Kubricks ervaringen bij het maken van deze film voor hem de reden om een punt achter zijn carrière in Hollywood te zetten.

[2] Ebert, Roger, Spartacus (3 mei 1991). Gearchiveerd op 12 oktober 2012. Geraadpleegd op 8 januari 2009.

[3] Crowther, Bosley, 'Spartacus' Enters the Arena:3-Hour Production Has Premiere at DeMille. New York Times (7 oktober 1960). Geraadpleegd op 8 januari 2009.

[4] Spartacus Movie Reviews, Pictures. Rotten Tomatoes. Geraadpleegd op 8 januari 2009.

[1] Uiteindelijk werden Kubricks ervaringen bij het maken van deze film voor hem de reden om een punt achter zijn carrière in Hollywood te zetten.

[noten 1]

[1]

[2]

[3]