iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.
iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.



Link to original content: https://nl.wikipedia.org/wiki/McDonald's
McDonald's - Wikipedia Naar inhoud springen

McDonald's

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
McDonald's Corporation
Logo
McDonald's Plaza, tot 2016 het hoofdkantoor van McDonald's
McDonald's Plaza, tot 2016 het hoofdkantoor van McDonald's
Beurs NYSE: MCD
Motto of slagzin I'm lovin' it
Oprichting Eerste restaurant: San Bernardino (Californië), Verenigde Staten (15 mei 1940)
Oprichter(s) Mac en Dick McDonald
Eigenaar The Vanguard Group, BlackRock, State Street Corporation
Sleutelfiguren Chris Kempczynski (CEO)
Land Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten
Hoofdkantoor Chicago (Illinois)
Werknemers 150.000 (2023)
Leden 41.822 (31 dec. 2023, vestigingen wereldwijd)[1]
Producten fastfood
Industrie voedsel- en drankservice, I Verschaffen van accommodatie en maaltijden, voedsel- en tabaksindustrie
Omzet/jaar US$ 25,2 miljard (2023)[1]
Winst/jaar US$ 8,6 miljard (2023)[1]
Markt­kapitalisatie US$ 193 miljard (14 aug. 2024)
Website McDonald's Nederland
McDonald's België
Portaal  Portaalicoon   Economie

McDonald's is een Amerikaanse keten van hamburger- en fastfoodrestaurants. Het hoofdkantoor van de firma is gevestigd in Chicago in de Verenigde Staten. Het bedrijf werd uitgebouwd door zakenman Ray Kroc (1902-1984) nadat hij in 1955 de rechten had overgenomen van een kleine hamburgerketen die werd geleid door Maurice (Mac 1902-1971) en Richard (Dick 1909-1998) McDonald.

Een McDonald's-restaurant wordt beheerd door een franchisenemer, een filiaal, of het bedrijf zelf. De inkomsten van het bedrijf komen van de huur, auteursrechten en vergoedingen die betaald worden door de franchisenemers, en de verkoop in zelfuitgebate restaurants.

Geschiedenis

Het eerste McDonald's-restaurant werd geopend in 1940 in San Bernardino door de broers Mac en Dick McDonald, zonen van Ierse immigranten. Het McDonald's-restaurant werd bekender na 1948, toen de broers hun innovatieve "Speedee Service System" ontwikkelden, een 'lopende band'-productiesysteem voor hamburgers, zonder bediening aan tafel.

Een handelsreiziger en verkoper van milkshakemachines Ray Kroc opperde het idee meer zaken te openen. Hieruit is het McDonald's-concern ontstaan. De formule kwaliteit, service, kraakhelderheid & waar voor je geld (KSK&W) die men destijds bedacht, wordt vandaag de dag nog steeds gehanteerd in alle restaurants wereldwijd. Het eerste McDonald's-restaurant in Europa werd geopend in Zaandam in 1971.[2][3] In België opende de eerste vestiging op 21 maart 1978 de deuren.

Activiteiten

Per 31 december 2023 telde McDonald's 41.822 restaurants, waarvan 39.680 in franchise.[1]

Top 10 van landen met McDonald's-vestigingen per 31 december 2020[4]
Rang Land Aantal
1 Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten 13.682
2 Vlag van China China 3.787
3 Vlag van Japan Japan 2.923
4 Vlag van Frankrijk Frankrijk 1.495
5 Vlag van Canada Canada 1.462
6 Vlag van Duitsland Duitsland 1.448
7 Vlag van Verenigd Koninkrijk Verenigd Koninkrijk 1.334
8 Vlag van Brazilië Brazilië 1.021
9 Vlag van Australië Australië 1.007
10 Vlag van Rusland Rusland 785
Vlag van Nederland Nederland 255
Vlag van België België 101

De vestigingen in Rusland werden naar aanleiding van de Russische invasie van Oekraïne in 2022 tijdelijk gesloten. Het personeel werd doorbetaald.[5] Op 16 mei 2022 besloot McDonald's de filialen in Rusland in de verkoop te zetten.

Resultaten

McDonald's had in 2023 een beperkt aantal eigen vestigingen, zo'n 5% van het totaal. Het aantal vestigingen in eigen beheer is sinds 2015 ruimschoots gehalveerd van 6444 naar 2677 in 2020. In 2013 bereikte de omzet een hoogtepunt en de daling nadien is mede veroorzaakt door de verkoop van eigen vestigingen. Verder is het een franchise-organisatie. Dit betekent dat deze vestigingen zelfstandig zijn, maar tegen betaling mogen zij gebruikmaken van de McDonald's-formule. Dit betekent dat ze de recepten gebruiken, maar daarbij komen ook de verplichtingen ten aanzien van bijvoorbeeld de te voeren huisstijl, producten en beleidslijnen. Een deel van deze franchisenemers maakt gebruikt van een gebouw dat eigendom is van McDonald's en betalen ook huur. De contracten hebben een initiële duur van 20 jaar met een optie op verlenging. Deze huur en licentie-inkomsten maken ruim de helft van de totale omzet van McDonald's uit. De omzet die alle franchisenemers behalen was zo'n US$ 85 miljard in 2020, dit bedrag komt dus niet in de omzetcijfers van McDonald's tot uiting. Alleen de licentie- en huurinkomsten worden in het omzetcijfer opgenomen, deze afdrachten zijn zo'n 12% van de omzet die de franchise- vestigingen genereren.

Resultaten
Jaar[6] Netto omzet Netto-
resultaat 		Vestigingen waarvan in
eigen beheer 		Werknemers
(×US$ miljoen)
2023 25.178 8649 41.822 2142 150.000
2022 22.854 6177 40.275 2106 150.000
2021 22.882 7545 40.031 2736 200.000
2020 18.865 4731 39.198 2677 200.000
2019 21.077 6025 38.695 2636 205.000
2018 21.025 5924 37.855 2770 210.000
2017 22.820 5192 37.241 3133 235.000
2016 24.622 4687 36.899 5669 375.000
2015 25.413 4529 36.525 6444 420.000
2014 27.441 4758 36.258 6714 420.000
2013 28.106 5586 35.429 6738 440.000
2012 27.567 5465 34.480 6598
2011 27.006 5503 33.510 6435
2010 24.075 4946 32.737 6399
2009 22.745 4551 32.478 6262
2008 23.522 4313 31.967 6502
2007 22.787 2395 31.377 6906
2006 20.895 3544 31.046
2005 19.117 2602

McDonald's in Nederland

Vestigingen in eigen beheer anno 2023
# Vestiging Inschrijfdatum
1. Barendrecht 11-05-1994
2. Hoogvliet Rotterdam 21-12-1994
3. Spijkenisse 16-11-1995
4. Rosmalen 01-04-2000
5. Zaandam 30-01-2001
6. Rotterdam Charlois 14-07-2003
7. Leiderdorp 05-07-2006
8. Amsterdam IJdoornlaan 02-07-2007
9. Rotterdam Zuidplein 07-04-2009
10. Rotterdam Stadionweg 07-04-2009
11. Purmerend 26-03-2010
12. Berkhout 15-11-2012
13. Oegstgeest 02-12-2013
14. Terschuur 14-04-2014
15. Vlaardingen 01-10-2014
16. Wateringen 03-10-2016
17. 's-Gravenhage Escamplaan 03-10-2016
18. Maasdijk 30-11-2016
19. Ridderkerk 08-11-2019
20. Zwaag 17-07-2020
21. Amsterdam Zuidas[7] 29-09-2020
22. Den Hoorn 07-10-2020
23. Kapel Avezaath 16-03-2023
24. Waalwijk 16-03-2023

In Nederland zijn er 257 McDonald's,[8] 164 McDrives[9] en 93 stadszaken. In 2016 waren er 224 franchisevestigingen verdeeld onder 78 franchise-ondernemers en 21 vestigingen in handen van McDonald's Nederland.[10] Hier werken zo'n 17.000 medewerkers.[11]

De McDrives zijn in het algemeen gelegen in een gemeente met ten minste 35.000 inwoners, aan een uitvalsweg of autosnelweg of op een andere zichtlocatie. In grotere steden (vanaf 100.000 inwoners) zijn er vaak één of meer stadszaken in het horeca- of winkelcentrum.[12] Sommige stadszaken hebben 's zomers net als de McDrives een terras. Dit hangt niet alleen van de beschikbare ruimte af maar ook van het verkrijgen van een vergunning van de gemeente.

Het eerste McDonald's-restaurant in Nederland en Europa werd geopend in Zaandam op 21 augustus 1971, de eerste drie jaar in samenwerking met Albert Heijn, niet op de huidige plaats in het centrum maar aan de Vermiljoenweg.[2][3] Op 17 juli 1972 opende het McDonald's-restaurant aan de Koningin Julianalaan in Voorburg. Het is de oudste nog steeds bestaande McDonald's in Nederland.[13] De eerste McDrive werd geopend op 25 september 1987 in Huis ter Heide.[14] Enkele McDrives zijn 24 uur per dag open. Anno 2023 zijn de McDrives in Veenendaal en Amsterdam Muntbergweg dagelijks 24 uur open. De McDrives in Alkmaar West en Enschede Zuiderval zijn enkel op vrijdag en zaterdag 24 uur geopend.

Een product dat enkel in Nederland en op Curaçao wordt verkocht is de McKroket. Dit is een hamburgerbroodje met een kroketschijf die is afgeleid van het Nederlandse snackbarsucces: de kroket. De McKroket stond al vanaf het begin op het menu in Nederland, net zoals appelmoes en kippenbout. Het product verdween echter na enkele jaren uit het assortiment, maar kwam in 1999 terug. Het werd een verkoopsucces en McKroket werd permanent opgenomen in het assortiment. Hier wordt ook de gebruikelijke gele frietsaus geserveerd, in de meeste andere landen komt er ketchup, of naar keuze mayonaise of currysaus bij de friet.

De activiteiten van McDonald's in Nederland worden uitgebaat door „McDonald's Nederland B.V.” (opgericht op 2 augustus 1971) in Utrecht (vanaf 10 juni 2022; voorheen Amsterdam)[15]. De besloten vennootschap is een 100% deelneming van de Nederlandse holdingmaatschappij „McDonald's European Finance Company B.V.” (opgericht op 9 april 1990). De holdingmaatschappij is voor 59,3% in handen van het in Engeland gevestigde bedrijf „McD Europe Ltd.” (t/m 2014 waren deze aandelen in handen van het Amerikaanse „McDonald's Restaurant Operations Inc.”) en voor 40,7% van het in Amerika gevestigde bedrijf „McDonald's Europe Franchising LLC” (van 2007 t/m 2014 waren deze aandelen in handen van het Luxemburgse „McDonald's European Franchising Sàrl”; in 2007 en 2008 geregistreerd onder de naam: „McDonald's Immobilier GmbH”). De uiteindelijke moedermaatschappij is de in Amerika gevestigde „McDonald's Corporation”.

Resultaten „McDonald's Nederland B.V.”
Jaar (× € 1.000) Vestigingen Werknemers
(gemiddeld)
Netto omzet Bruto-
resultaat 		Netto-
resultaat 		Eigen
beheer 		Franchise Totaal
Eigen
vestigingen 		Franchise-
verhuur 		Overige Totaal Voltijd Deeltijd
2021 120.265 131.063 - 251.328 113.947 85.585 22 235 257 314 937 FTE
2020 104.739 113.617 - 218.357 88.333 65.833 24 231 255 314 937 FTE
2019 108.498 136.234 -/- 5.464 239.268 111.824 84.266 22 230 252 283 876 FTE
2018 104.618 123.834 -/- 5.194 223.258 107.311 80.480 21 226 247 269 827 FTE
2017 98.475 110.184 -/- 4.924 203.735 86.129 64.730 22 223 245 271 782 FTE
2016 83.270 99.143 -/- 4.203 178.210 70.146 52.212 22 225 247 251 703 FTE
2015 75.558 90.729 -/- 3.778 162.509 61.986 46.655 19 226 245 247 628 FTE
2014 71.283 86.135 -/- 3.564 153.854 59.730 45.550 21 220 241 247 566 FTE
2013 72.140 83.881 -/- 3.607 152.414 59.419 44.587 20 216 236 256 505 FTE
2012 72.026 83.713 -/- 3.601 152.138 59.187 44.689 22 209 231 261 470 FTE
2011 69.455 80.306 -/- 3.470 146.291 54.623 41.077 21 206 227 298 461 FTE
2010 66.377 73.843 -/- 3.316 136.904 49.706 36.655 23 202 225 276 440 FTE
2009 61.064 70.575 -/- 2.043 129.596 47.579 35.721 21 200 221 220 408 FTE
2008 59.349 67.298 -/- 1.872 124.775 42.291 31.529 21 198 219 232 422 FTE
2007 55.911 62.374 -/- 1.317 116.968 36.416 27.360 22 198 220 239 384 FTE
2006 49.781 58.273 -/- 1.021 107.033 31.749 23.812 21 199 220 217 480 FTE
2005 40.720 57.150 -/- 611 97.259 18.738 12.427 18 208 226 223 385 FTE
2004 37.013 55.409 71 92.493 21.837 14.603 17 210 227 235 421 FTE
2003 40.526 52.711 204 93.441 20.300 12.071 19 205 224 222 630 FTE
2002 34.111 52.355 1.191 87.657 20.846 15.184 19 201 220 267 580 FTE
2001 41.692 48.943 769 91.404 18.867 12.830 19 193 212 271 ??
Jaar Eigen
vestigingen 		Franchise-
verhuur 		Overige Totaal Bruto-
resultaat 		Netto-
resultaat 		Eigen
beheer 		Franchise Totaal Voltijd Deeltijd
Netto omzet Werknemers
(gemiddeld)
(× € 1.000) Vestigingen

McDonald's in België

Het eerste Belgische restaurant is geopend in Brussel op 21 maart 1978. In 2020 was het aantal vestigingen uitgebreid naar 101 en deze vestigingen tellen meer dan 5000 medewerkers. McDonald's heeft er 43 jaar over gedaan om 100 Belgische zaken te openen en wil daar in vijf jaar 50 aan toevoegen.[16]

Controverses

Foto van milieuvervuiling
Zwerfafval van McDonald's in Deventer op 5,6 km van de dichtstbijzijnde McDonald's.
Foto van milieuvervuiling door McDonald's-verpakkingsmaterialen.
Op 7,3 km afstand van de dichtstbijzijnde McDonald's ruimt een omwonende verpakkingsmateriaal en Happy Meal-kinderspeelgoed op.

McDonald's ligt geregeld onder vuur van critici zoals de milieubeweging, vakbonden en experts op het gebied van de volksgezondheid. Zij beschuldigen McDonald's onder meer van het uitbuiten van ongeschoolde arbeiders, ecologische schade, de verkoop van ongezonde, niet voedzame voeding, de productie van verpakkingsafval, uitbuitende reclame (vooral gericht op kinderen) en medeschuldigheid aan het lijden en de uitbuiting van dieren.

In 1990 verspreidden activisten van een kleine groep, bekend als London Greenpeace (geen connectie met de internationale groep Greenpeace) folders met de titel What's wrong with McDonald's?, met kritiek op het milieu-, gezondheids- en arbeidsrecord. Het bedrijf benaderde de groep met de eis dat ze ophielden en zich verontschuldigden, en toen twee van de activisten weigerden zich terug te trekken, vervolgde ze hen voor smaad in een van de langste zaken in het Britse burgerlijk recht. Een documentaire over de McLibel Trial is in verschillende landen getoond.[17]

Een beroemde rechtszaak in 1994 in de VS was de zogenoemde Liebeck v. McDonald's Restaurants rechtszaak waarin 79-jarige Albuquerque, New Mexico, inwoonster Stella Liebeck aanvankelijk een schadevergoeding van 2,7 miljoen dollar kreeg nadat zij derdegraads brandwonden had opgelopen na het morsen van een broeierige kop McDonald's-koffie op zichzelf. De vergoeding werd later teruggebracht tot $ 640.000. Haar advocaten konden in het proces bewijzen dat McDonald's de koffie willens en wetens bij zulke hoge temperaturen zette, ook al waren andere gasten eerder verbrand door hete koffie.[18]

In 2002 dienden vegetarische groepen, grotendeels hindoes en boeddhisten, met succes een aanklacht in tegen McDonald's omdat ze hun friet verkeerd presenteerden als vegetarisch, terwijl deze runderbouillon bevatte. Er werd vervolgens 10 miljoen dollar uitgekeerd.[19]

In 2004 bezorgde Morgan Spurlocks documentaire Super Size Me negatieve publiciteit voor McDonald's, met suggesties dat het eten van McDonald's zwaar bijdroeg aan de toename van de zwaarlijvigheid in de Verenigde Staten. De filmmaker at en dronk een maand achtereen driemaal per dag bij McDonald's. Hij kwam 11,1 kilo aan, werd depressief, kreeg een chronische hoofdpijn en verloor zijn interesse in seks. Spurlock beperkte zich bij zijn inname zo veel mogelijk tot de Medium Size-menu's en moest een zogenaamde Super Size-menu nemen als de verkoopmedewerker hem dit aanbood. Een journalist van het Algemeen Dagblad die in Nederland eveneens een maand bij McDonald's ging eten, koos juist voor laagcalorische maaltijden en viel zes kilo af. Wel erkende hij enkel tot dit resultaat te zijn gekomen onder streng toezicht van een diëtiste. De Amerikaan John Cisna herhaalde 2013 het experiment 90 dagen lang en viel 17 kilo af. Anders dan Spurlock lette hij wel op zijn calorische inname en ging sporten.[20]

In 2007 meldde de FNV dat McDonald's gebruikmaakt van kinderarbeid voor het maken van de speeltjes van het Happy Meal. Kinderen zouden meer dan 16 uur per dag moeten werken voor een loon waarvan ze nog geen McDonald's-menu kunnen kopen. Dit bericht werd bevestigd door de HKCTU, de Hong Kong Confederation of Trade Unions, een zusterorganisatie van de FNV.

In april 2007 pleitte McDonald's in Perth, West-Australië schuldig aan vijf aanklachten met betrekking tot de tewerkstelling van kinderen jonger dan 15 jaar in een van zijn restaurants en kreeg een boete van 8000 dollar.[21]

Op 26 januari 2010 oordeelde een Nederlandse rechter over een ontslag wegens het toevoegen van een plakje kaas aan een hamburger voor een McDonald's-collega begin maart 2009. Dit was tegen de huisregels van McDonald's in. De rechter oordeelde het ontslag als onterecht en te zwaar. De vrouw kan niet opnieuw aan de slag bij McDonald's maar kreeg wel vijf maanden salaris.[22]

In december 2010 bleek dat hackers gegevens van McDonald's gestolen hadden over klanten, zoals naam, adres, geboortedatums en telefoonnummers.[23]

In december 2011 verbood de stad San Francisco het weggeven van speelgoed met Happy Meals om jonge kinderen te beschermen tegen de kindermarketing van junkfood en vanwege het vermogen van kinderen om ouders te pressen tot een McDonald's-bezoek vanwege dit gratis door McDonald's verstrekte speelgoed. McDonald's reageerde daarop door 10 dollarcent te vragen voor het speelgoed, en te stellen dat de opbrengst daarvan naar het goede doel zou gaan. De kindermarketing is niet gestaakt.[24]

In april 2014 werd gemeld dat McDonald's in Europa kippenvlees zal gaan gebruiken dat is geproduceerd met behulp van genetisch gemodificeerd diervoer. Greenpeace beweert dat McDonald's hierdoor minder dan één Eurocent bespaart voor elke kipburger en een pad inslaat dat niet gewenst is door zijn klanten.[25]

Eind 2018 werd er een onderzoek gepubliceerd door de London Metropolitan University waaruit bleek dat er op de selfserviceschermen van McDonald's bacteriën aangetroffen werden die normaal alleen in darmstelsels of uitwerpselen voorkomen. In totaal werden er acht restaurants in Londen en Birmingham onderzocht, en werden er meer dan 10 potentieel schadelijke ziektekiemen, waaronder een tegen antibiotica resistente bacterie gevonden.[26]

Ook staat McDonald's in Nederland ruim bovenaan in het lijstje van merken waarvan het afval in de openbare ruimte wordt neergegooid.[27] Om dit te bestrijden wordt sinds 2019 jaarlijks in de maanden augustus en september de actie "You Bin It You Win It" (in 2022 "Litter & Glamour") gehouden. Vier weken lang staan er in alle Nederlandse McDonald's-restaurants speciale actie-afvalbakken. Mensen die hierin hun afval weggooien, maken kans op leuke prijzen die elk jaar variëren. Hiervoor worden gedurende de actieperiode diverse winmomenten geselecteerd waarbij op bepaalde locaties dagen en tijden winnaars worden getrokken. Op deze manier probeert McDonald's mensen te leren om hun afval in te prullenbak te gooien in plaats van in de openbare ruimte.

In Denemarken is sinds juli 2020 een verbod op PFAS in voedselverpakkingen van kracht. In de zakjes voor Franse frietjes van McDonald's in Denemarken werd bij onderzoek geen PFAS aangetroffen, terwijl dezelfde producten in andere Europese landen wel PFAS bevatten.[28]

De Nederlandse Reclame Code Commissie heeft McDonald's in februari 2022, na een klacht van stichting Foodwatch, aangesproken op het overtreden van de Reclame Code door het gebruik van populaire kinderfiguren en idolen op verpakkingen van ongezond voedsel, wat sinds 2020 verboden is. Vooralsnog is de andere klacht die Foodwatch indiende, over populaire kinder-influencers die via sociale media reclame maken voor junkfood van McDonald's, afgewezen.[29]

Begin 2024 adverteerde McDonald's over het geheim van de Franse Frietjes. De frietjes zouden uitsluitend bestaan uit de "allerlekkerste aardappels" en een snufje zout. In werkelijkheid zit er ook suiker, stabilisator en natriumdifosfaat in de friet. Dat staat weliswaar op de website van het bedrijf, maar in de advertenties blijft het bij het 'snufje zout'. In een zaak tegen McDonald's oordeelde de Reclame Code Commissie dat daardoor een onjuiste indruk wordt gegeven over de samenstelling van de friet en dat er dus sprake is van misleidende reclame.[30][31]

The Founder

In 2016 kwam een film van The Weinstein Company uit over het ontstaan van McDonald's genaamd The Founder. Hierin is te zien hoe Ray Kroc de McDonald-broers, Maurice "Mac" en Richard "Dick" McDonald ontmoet en begint met het opzetten van franchises van McDonald's-restaurants. Uiteindelijk is te zien hoe hij op slinkse wijze alle rechten overneemt van de McDonald-broers en hen ontgoocheld achterlaat.

Trivia

De McDonald's in Northport (Alabama) heeft een gedenkplek voor het bezoek dat president Ronald Reagan er bracht.
  • Op 31 januari 1990 werd de eerste vestiging in Rusland geopend.[32] Op de openingsdag stonden er rijen van honderden meters voor het filiaal aan het Poesjkinplein. Op 8 maart 2022 werd echter bekend dat McDonald's zich volledig uit Rusland terugtrok naar aanleiding van de oorlog met Oekraïne.[33] Op 23 april 1992 ging de eerste vestiging in de Volksrepubliek China open.[34]
  • McDonald's komt in bepaalde gevallen ook tegemoet aan speciale wensen met betrekking tot voedsel. Zo zijn sommige McDonald's in Israël volledig koosjer en houden sommige McDonald's ook rekening met de islamitische voedingsregels (halal en haram). Een verschil tussen landen is ook dat in sommige alcohol wordt geschonken en andere niet.
  • Bekende producten zijn onder andere de Big Mac en de hamburgers met friet. Voor kinderen is een speciaal menu verkrijgbaar: het Happy Meal. In 1987 stonden voor het eerst ook salades op het menu.[35] Sinds 2004 zijn deze ook in Nederland verkrijgbaar.[36]
  • Veel restaurants kennen een zogenaamde McDrive. Dit is een betaal- en afhaalmogelijkheid bij een McDonald's-restaurant waar men voedsel kan bestellen zonder de auto te verlaten, waarna de maaltijd/snack in de auto genuttigd kan worden. Het concept heet in Amerika drive-thru. Deze filialen hebben meestal ook een terras naast de mogelijkheid om in de auto te blijven, en een mogelijkheid om binnen te zitten.
  • In 2019 werd de Brit Steve Easterbrook die het bedrijf sinds 2015 leidde wegens een relatie met een werknemer vervangen door de Amerikaan Chris Kempczinski.[37]

Foto's van restaurants

Zie ook

Naslagwerken

  • (en) John F. Love, McDonald's: Behind The Arches (1995) ISBN 978-0553347593
  • (en) Ray Kroc, Grinding It Out: The Making of McDonald's (1977) ISBN 0809282593
  • Ubel Zuiderveld, McSucces - De McMethode onthuld (2012) ISBN 9789081474238
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina McDonald's op Wikimedia Commons.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=McDonald%27s&oldid=68216787"