Iannis Xenakis

Iannis Xenakis
	Iannis Xenakis
Algemene informatie
Volledige naam	Iannis Xenakis (Γιάννης Ξενάκης)
Geboren	29 mei 1922
Geboorteplaats	Brăila
Overleden	4 februari 2001
Overlijdensplaats	Parijs
Land	Griekenland
Werk
Genre(s)	Klassiek
Beroep	Componist, architect
	Officiële website; (en) AllMusic-profiel; (en) Discogs-profiel; (en) IMDb-profiel; (en) Last.fm-profiel; (en) MusicBrainz-profiel;
Portaal	Muziek

Iannis Xenakis (Grieks: Ιάννης Ξενάκης) (Brăila (Roemenië), 29 mei 1922 - Parijs, 4 februari 2001) was een Grieks componist en architect, die het grootste deel van zijn leven in Frankrijk doorbracht.

Levensloop

Als zoon van Griekse ouders - Clearchos Xenakis en Photini Pavlou behoorden in Roemenië tot de Griekse diaspora - vertrok Iannis Xenakis op 11-jarige leeftijd met zijn familie naar het Griekse eiland Spetsaï, waar hij naar een Engels-Griekse privéschool ging. Al vroeg ontwikkelde hij belangstelling voor Griekse en Byzantijnse kerkmuziek, maar hij studeerde van 1940 tot 1947 voor ingenieur en architect in Athene.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog maakte hij deel uit van het verzet tegen de Duitse bezetting. In 1945 werd hij in het gezicht verwond, gearresteerd en ter dood veroordeeld. De ervaringen die Xenakis in de oorlog opdeed, zijn later ook van invloed geweest op zijn muzikale werk.

In 1947 emigreerde hij naar Frankrijk waar hij tot zijn dood woonde. In 1965 kreeg hij - met steun van Georges Pompidou - de Franse nationaliteit.

Na zich voorheen uitsluitend als autodidact ontwikkeld te hebben, ging hij studeren bij mensen als Arthur Honegger aan de École Normale de Musique, Darius Milhaud en Olivier Messiaen. Aan het eind van de jaren 50 steunde ook de dirigent Hermann Scherchen hem; hij dirigeerde verschillende premières van Xenakis' werken.

In Parijs maakte hij kennis met de befaamde architect Le Corbusier. Als medewerker op het ontwerpbureau van Le Corbusier ontwierp hij gebouwen in Nantes en Marseille, het convent van La Tourette, het congrescentrum in Chandigarh en het stadion van Bagdad. Ook was hij betrokken bij het Philips-Paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel: hij ontwierp "hyperbolische lineaturen", terwijl hij tegelijkertijd zijn eerste compositie Metastasis voor 61 instrumenten schreef. De première van Metastasis bij de Donaueschinger Musiktage in 1955 onder leiding van Hans Rosbaud bracht hem de doorbraak aan de internationale top van de nieuwe muziek.

Aan de Parijse École pratique des hautes études stichtte en leidde hij een interdisciplinaire werkgroep, de Équipe de Mathématique et d’Automatique Musicales (EMAMu). Vanaf 1972 doceerde hij ook aan de Sorbonne. Met Pierre Boulez stichtte hij het IRCAM te Parijs, maar hij trok zich later daaruit terug.

In de volgende jaren ontstonden vele composities, essays en analyses van eigen en andermans werken.

Stijl

Zijn opleiding tot ingenieur en architect heeft zijn composities beïnvloed. Xenakis oriënteerde zich niet zozeer op de muziekgeschiedenis, maar haalde zijn voorbeelden uit architectuur en wiskunde. Zijn muziek is helemaal als Ruimtesymfoniek te verstaan, als klankbeweging in de ruimte. Daarin gaat hij zelfs verder dan Edgar Varèse, omdat hij Varèses theorie van de klankprojectie als vierde dimensie met wiskundige praktijken en met middelen van architectonische berekeningen in klank omzet. Interessant is de verbinding van zijn eerste composities, die door hem als klankwolken en melkwegen aangeduid worden, met de architectonische vormgeving van het Philips-Paviljoen op de Brusselse Wereldtentoonstelling in 1958, waar hij niet de vlakteconstructie maar een architectuur van de volumen inzet.

Uit stochastische fenomenen zoals regenval, een mensenmassa of een bijenzwerm leidde hij vanaf 1954 een eigen muziekstijl af, de stochastische muziek. Verder trachtte hij praktijk en kennis van de speltheorie, verzamelingenleer en de maattheorie in zijn composities om te zetten. Het gaat hem daarbij steeds om het creëren van een globale vorm, die vaak op een zeer gedetailleerde, door toevalsprocessen bepaalde manier wordt ingevuld.

Zijn laatste werk voor de Olympische Spelen te Athene met de titel Prometheus kon hij niet voltooien.

Persoonlijke overtuigingen

Xenakis was een atheïst. Volgens Zbigniew Skowron, "In overeenstemming met zijn atheïstische overtuigingen benadrukt Xenakis de eindigheid van dood als de ultieme gebeurtenis in een mensenleven en dit is waarschijnlijk waarom wilde gillen en gekreun zijn compositie punctueren."^[1] Xenakis schreef: "De mens is één, onverdeelbaar en totaal. Hij denkt met zijn buik en voelt met zijn verstand. Ik zou willen voorstellen, wat volgens mijn verstand de term "muziek" samenvat: (...) 7. Het is een mystieke (maar atheïstische) ascese."^[2]

Composities

Werken voor orkest

1952/1953 Anastenaria - Le sacrifice voor orkest (51 instrumenten)
1953 Anastenaria - Procession aux eaux claires voor gemengd koor (30), mannenkoor (15) en orkest (62)
1953/1954 Metastasis voor orkest (61 instrumenten)
1955/1956 Pithoprakta voor strijkorkest (46), twee tuba's en 2 slagwerkers
1956/1957 Achorripsis voor orkest (21 instrumenten)
1956-1962 ST/48, 1-240162 voor orkest
1958-1959 Analogique A et B voor strijkers en geluidsband
1959 Syrmos voor strijkers
1959 Duel voor twee orkesten
1962 Stratégie voor twee orkesten
1965-1966 Terretektorh voor orkest (88 instrumenten); de muzikanten zijn onder het publiek over de gehele zaal verdeeld
1967-1968 Nomos gamma voor orkest
1969 Synaphaï voor piano en orkest
1971 Aroura voor strijkers
1971 Antichthon voor orkest
1972 Eridanos voor orkest
1974 Erikhthon voor piano en orkest
1974 Noomena voor orkest
1975 Empreintes voor orkest
1977 Jonchaies voor orkest
1982 Pour les Baleines voor strijkorkest
1982 Shaar voor strijkorkest
1983-1984 Lichens voor orkest
1986 Keqrops voor piano en orkest
1986 Horos voor orkest
1987 Tracées voor orkest
1987 Ata voor orkest
1990 Tuorakemsu voor orkest
1990 Kyania voor orkest
1991 Dox-Orkh voor viool en orkest
1991 Roáï voor orkest
1991 Krinoïdi voor orkest
1991 Troorkh voor tuba en orkest
1993 Mosaïques voor orkest
1993-1994 Dämmerschein voor orkest
1995 Koïranoï voor orkest
1996 Ioolkos voor orkest
1997 Sea-Change voor orkest

Werken voor blazersensemble

1964-1965 Akrata, voor 16 blazers (piccolo, hobo, klarinetten in bes en es, basklarinet, fagot, 2 contrafagotten, 2 hoorns, 3 trompetten, 2 tenortrombones en tuba)^[3]

Werken voor piano

1949-1950 Sept pièces sans titre
1. Menuet
2. Air populaire
3. Allegro molto
4. Mélodie
5. Andante
1950-1951 Six chansons
1961 Herma
1973 Evryali
1981 Mists
1987 A R. - hommage à Maurice Ravel voor piano

Werken voor orgel

1974 Gmeeoorh

Werken voor koor

1953 Stamatis Katotakis - chanson de table voor zang en driestemmig mannenkoor
1962 Polla ta dhina voor kinderkoor en orkest
1967 Medea Senecae voor mannenkoor en kwintet (klarinet, fagot, tuba, cello, percussie)
1967-1968 Nuits voor gemengd koor
1973 Cendrées voor gemengd koor (4 x 18 stemmen) en orkest
1977 A Hélène voor vrouwenkoor
1977 A Colone voor mannenkoor en ensemble
1979 Anemoessa voor gemengd koor en orkest
1981 Serment-Orkos voor gemengd koor
1981 Nekuïa, voor gemengd koor en orkest - première: 26 maart 1982, Keulen, Funkhaus Wallrafplatz
1981 Pour la Paix voor gemengd koor
1983 Chant des soleils voor kinderkoor, gemengd koor, koperensemble en percussie
1985 Idmen A voor gemengd koor en vier slagwerkers
1990 Knephas voor gemengd koor
1992 Pu wijnuej we fyp voor kinderkoor

Vocale muziek met orkest of instrumenten

1952 Zyia (2e versie) voor sopraan, mannenkoor (10 minimum), fluit en piano
1953 La Colombe de la paix voor alt en gemengd koor
1975 N'Shima voor twee mezzosopranen en 2 hoorns, 2 tuba's, cello
1977 Akanthos voor sopraan, fluit, klarinet, piano, 2 violen, altviool, cello, contrabas
1980 Aïs voor bariton, percussie en orkest
1982 Pour Maurice voor bariton en piano
1987 Kassandra voor bariton en percussie
1992 La déesse Athéna voor bariton en ensemble
1993 Les Bacchantes voor bariton, vrouwenkoor en ensemble

Kamermuziek

1952 Dhipli zyia voor viool en cello
1955-1962 ST/4-1,080262
1956-1962 Morsima-Amorsima voor piano, viool, cello, contrabas
1963-1964 Eonta voor piano en koperkwintet
1964 Hiketides koperkwartet en strijkersensemble
1966 Nomos alpha voor cello
1967 Polytope de Montréal voor vier ensembles
1969 Anaktoria voor klarinet, fagot, hoorn, 2 violen, altviool, cello, contrabas
1971 Charisma voor klarinet en cello
1971 Mikka voor viool
1972 Linaïa-Agon voor hoorn, trombone en tuba
1976 Mikka "S" voor viool
1976 Epeï voor hobo, klarinet, trompet, twee trombones en contrabas
1976 Dmaathen voor hobo en percussie
1976 Khoaï voor klavecimbel
1977 Kottos voor cello
1978 Ikhoor voor strijktrio
1979 Palimpsest voor ensemble
1979 Dikhthas voor viool en piano
1981 Embellie voor altviool
1981 Komboï voor percussie en klavecimbel
1983 Tetras voor strijkkwartet
1983 Khal Perr voor koperkwintet en twee slagwerkers
1984 Thalleïn voor ensemble
1984 Naama voor klavecimbel
1986 Akea voor piano en strijkkwartet
1987 XAS voor saxofoonkwartet
1989 Epicycle voor cello en ensemble
1989 Oophaa voor klavecimbel en percussie
1990 Tetora voor strijkkwartet
1992 Paille in the wind voor cello en piano
1993 Plekto voor fluit, klarinet, percussie, piano, viool, cello
1994 Mnamas kharin Witoldowi Lutoslawskiemu voor koperkwartet
1995 Kuïlenn voor blazersensemble
1996 Zythos voor tuba en zes slagwerkers

Werken voor percussie

1969 Persephassa voor zes slagwerkers
1975 Psappha
1978 Pléïades voor zes slagwerkers
1985 Idmen B voor zes slagwerkers
1987-1988 Rebonds
1989 Okho voor percussietrio

Elektronische muziek

1957 Diamorphoses
1958 Concret P-H
1960 Orient-Occident
1962 Bohor
1969-1970 Hibiki Hana Ma
1971 Persépolis
1972 Polytope de Cluny
1977 La légende d'Eer
1978 Mycènes alpha
1987 Taurhiphanie
1989 Voyage absolu des Unari vers Andromède
1991 Gendy3

Werken voor traditionele Japanse instrumenten

1985 Nyûyô voor shakuhachi, sangen en 2 koto's

Opera

1965-1966 Oresteïa (Orestie) voor kinderkoor, gemengd koor (36) en ensemble (12)

Publicaties

François-Bernard Mâche: Portrait(s) de Iannis Xenakis Seuil. January 2002. 176 p. ISBN 2-7177-2178-9
Rosemary Tristano Amagali: Texture as an Organizational Factor in Selected Works of Iannis Xenakis. M.M. Thesis, Indiana University. 1975.
André Baltensperger: Iannis Xenakis und die Stochastische Musik - Komposition im Spannungsfeld von Architektur und Mathematik. Zürich. Paul Haupt. 1995, 709p.
Jean-Marc Bardot: Cendrées de Xenakis ou l'émergence de la vocalité dans la pensée xenakienne Undergraduate thesis (equivalent), Université Jean Monnet, Saint-Étienne. 1999. 99p.
Salvatore di Biasi: Musica e matematica negli anni 50-60: Iannis Xenakis. Bologne. Universida degli Studi di Bologna. 1994. 484p.

Externe link

Biografie en werklijst

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Lutoslawski Studies. Oxford University Press (2001), 122–123. ISBN 9780198166603.
↑ Iannis Xenakis (1992). Formalized Music: Thought and Mathematics in Composition, 2. Pendragon Press, 181. ISBN 9781576470794. Geraadpleegd op 3 May 2013.
↑ Stéphan Schaub: (may 2005). Akrata, for 16 winds by Iannis Xenaiks: analyses,. in: In Makis Solomos, Anastasia Georgaki, Giorgos Zervos (ed.), Definitive Proceedings of the “International Symposium Iannis Xenakis”.

[1] Lutoslawski Studies. Oxford University Press (2001), 122–123. ISBN 9780198166603.

[2] Iannis Xenakis (1992). Formalized Music: Thought and Mathematics in Composition, 2. Pendragon Press, 181. ISBN 9781576470794. Geraadpleegd op 3 May 2013.

[3] Stéphan Schaub: (may 2005). Akrata, for 16 winds by Iannis Xenaiks: analyses,. in: In Makis Solomos, Anastasia Georgaki, Giorgos Zervos (ed.), Definitive Proceedings of the “International Symposium Iannis Xenakis”.

[1]

[2]

[3]