Manx
| Manx | ||
 De dialektkaorte van t Manx (de grenzen bin globaal an-egeven)
| ||
| Språke | Gaelg, Gailck, Gaelg Vanninagh | |
| Andere namen | Manx, Manx-Gaols | |
| Gebeed | Man (eilaand) | |
| Antal spreakers | 127 as moerstaal, 2589 as tweede taal | |
| Språkindeyling | Indo-Europees | |
| Skrivt | Latiens | |
| Status | bedreigd | |
| ISO 639-1 | gv | |
| ISO 639-2 | glv | |
| ISO 639-3/DIS | glv | |
t Manx of Manx-Gaols (uutspraak: /mɑŋks ɣɔːls/) is n taal die tot in de jaoren zeuventig van de 20e eeuw espreuken wörden op t eilaand Man. t Is taalkundig ezien t meest verwaant an t ouwe Iers-Gaols, en dan veural t dialekt van Ulster, de dialekten van Galloway en de variaant van t Schots-Gaols zo as dat op de Hebriden espreuken wörden. De taal is ontstaon rond de 5e eeuw en wörden deur heur sprekers Gaelg Vanninagh eneumd.
De leste echte moerstaalspreker van t Manx was Ned Maddrell, die in 1974 uut de tied kwam. Daornao leefden t Manx kunstmaotig weer op, en meensen begunnen t weer as tweede taal te leren. Veule kienders die noen geboren wörden, wörden in t Engels en t Manx op-evoed. De regering van t eilaand bevordert de taal en der kunnen lessen enz. in t Manx evolgd wörden.
t Manx is t meest van alle Keltiese talen beïnvleud deur t Oudnoors, umdat der veule Vikingen op t eilaand woenden.
Al mit al is/was t Manx dus n minderheidstaal, en zo wörden t oek erkend deur de Europese Unie, t Verenigd Koninkriek en Ierlaand. De taal wörden ereguleerd deur de Coonseil ny Gaelgey (de Manx-Gaolse Raod). Vanaof de 17e eeuw wördden boeken as de Biebel oek in t Manx vertaald, mer veur die tied bin der mer min eschreven bronnen van de taal weerevunnen.
Umdat t Manx zien eigen zonder literatuur of geschriften hef ontwikkeld, en de eerste oorspronkelike tekste (n Biebelvertaling) in disse taal eerst in 1830 uutkwam, wörden t eschreven zo as n Engelsman die de taal veur t eerst zol heuren en zol schrieven, mit referensies naor de schriefwieze die al bestung veur t Iers-Gaols.
Veurbeelden
[bewark | bronkode bewarken]De volgende veurbeelden koemen uut de Broderick 1984–86, 1:178–79 en 1:350–53. t Eerste veurbeeld is van n spreker van Noord-Manx, de tweede van Ned Maddrell, n spreker van t Zuud-Manx.
| Manx | Foneties | Nedersaksies |
|---|---|---|
| V'ad smooinaghtyn dy beagh cabbyl jeeaghyn skee as deinagh ayns y voghree dy beagh eh er ve ec ny ferrishyn fud ny h-oie as beagh ad cur lesh yn saggyrt dy cur e vannaght er. | vod̪ ˈsmuːnʲaxt̪ən d̪ə biəx ˈkaːbəl dʒiːən skiː as ˈd̪øinʲax uns ə ˈvoːxəri d̪ə biəx e er vi ek nə ˈferiʃən fod̪ nə høi as biəx əd̪ kør leʃ ən ˈsaːɡərt̪ d̪ə kør ə ˈvanax er | Ze dochten altied as n peerd der smarnens meui uutzag dat t de hele nacht bie de feeën ewest had, en ze bröchten dan n priester mee um t te zegenen. |
| Va ben aynshoh yn çhiaghtin chaie as v'ee laccal mish dy ynsagh ee dy gra yn Padjer yn Çhiarn. Dooyrt ee dy row ee gra eh tra v'ee inneen veg, agh t'eh ooilley jarroodit eck, as v'ee laccal gynsagh eh reesht son dy gra eh ec vrastyl ny red ennagh. As dooyrt mish dy jinnagh mee jannoo my share son dy cooney lhee as ren ee çheet aynshoh son dy clashtyn eh, as vel oo laccal dy clashtyn mee dy gra eh? | və ˈbɛn əˈsoː ən ˈtʃaːn ˈkai as vai ˈlaːl ˈmiʃ ði ˈjinðax i ðə ˈɡreː in ˈpaːdʒər ən ˈtʃaːrn ‖ d̪ot̪ i ðə ˈrau i ɡreː a ˈt̪reː vai iˈnʲin ˈveːɡ ‖ ax t̪e ˈolʲu dʒaˈrud̪ətʃ ek ‖ as vei ˈlaːl ˈɡʲinðax a ˈriːʃ san ðə ˈɡreː ə əɡ ˈvraːst̪əl nə ˈrið ənax ‖ as ˈd̪ut̪ miʃ ðə ˈdʒinax mi ˈdʒinu mə ˈʃeː san ðə ˈkunə lʲei as ˈrenʲ i ˈtʃit̪ oˈsoː san ðə ˈklaːʃtʲən a ‖ as vel u ˈlaːl ðə ˈklaːʃtʲən mi ðə ˈɡreː a ‖ | Vergangen weke was der hier n vrouw en ze wol da'k der t Onzevaor leerden opzegen. Ze zeeg dat ze t altied zegen toe ze n klein kiend was, mer dat ze t allemaole vergeten was, en ze wol t weer leren um t in n les te vertellen of zokswat. En ik zeeg da'k m'n best zol doon um der te helpen en ze is hier ekeumen um dernaor te luusteren, en wi'jie dernaor luusteren? |