Претколумбовска Америка

Претколумбовска Америка или претколумбовски период — заеднички поим за неколку археолошки и историски периоди на Америка пред доаѓањето на европските колонизатори и доселеници. Иако овој период технички е именуван со доаѓањето на Кристофер Колумбо во 1492 и 1504 година во Америка, овој период всушност ја опфаќа историјата на староседелските американски народи во Јужна Америка, Средна Америка и Северна Америка сè до окупирањето на териториите од европските империи, па и понатака.

Доста често овој термин се користи да се посочат староседелските цивилизации во Америка како на пример народите Олтеци, Толтеци, Теотихуакано, Запотеци, Миштеци, Ацтеки, Маи, Инки, Моче, Чивча или Кањарис.

Голем број на претколумбовски цивилизации оставиле силни белези на територијата каде живееле преку градење на големи населби, развиена архитектура, земјоделство, писменост и уметност. Прилично добар процент од културното наследство на староседелските народи денес е уништено како резултат на европското населување на Америка во 15 век и 16 век и истражувачите црпат значајни информации преку археолошките остатоци, записи или малиот број зачувани кодекси. Додатно на тоа ако се земе и фактот дека голем број од цивилизациите немале пишан јазик, истражувањата за овој период се уште повеќе отежнати. Некои од цивилизациите имале свое писмо со кое го запишувале јазикот, како на пример Маите. Огромен процент од записите на староседелците биле уништени од колонизаторите сметајќи ги како еретички.

Според европските и староседелските записи, американските цивилизации имале доста развиени култури и општества, како и културни и технолошки достигнувања. Така на пример, Ацтеките го изградиле еден од најимперисвните градови во светот - Теночтитлан кој имал население од 200.000 жители. Како главни елементи во староседелската американска наука биле сметани математиката и астрономијата, а главна стопанска дејност земјоделството.

Денес, иако не се сосема исти како тогашните староамерикански народи, постојат директни потомци на голем број од овие цивилизавции. Значајно за потомците е тоа што и денес ги зачувуваат своите оригинални и стари традиции, верувања и обичаи со што се чува жив духот на претколумбовска Америка.

Мезоамерика

Мезоамерика, во овој случај, е регион кој се протега од централно Мексико до северозападните граници на Костарика каде се воздигнале развиени земјоделски цивилизации кои опстојувале околу 3.000 години пред доаѓањето на европските доселеници. Поимот мезоамерика е придавка која се употребува за да се означат група на претколумбовски цивилизации, вклучувајќи ги нивните јазици, култури, уметности, религии и митологии.

Помеѓу 1800 и 300 година п.н.е. започнале да се развиваат посложени култури на тлото на Мезоамерика. Некои од нив прераснале во високо развиени и силни цивилизации како што се Олмеците, Теотихуаканите, Маите, Запотеците, Миштеците, Хуастеците, Тарасканите, Толтеците или Ацтеките.

Овие цивилизации својот културен подем и развој го забележале со градење на грандиозни пирамиди, храмови, но и со развојот на астрономијата, математиката, медицината, писменоста, уметноста, земјоделството, религијата и секако календарите.

Јужна Америка

Мачу Пикчу.

Во првиот милениум, големите пространства, шуми, висорамнини и брегови биле дом на десетици милиони жители. Некои од старите народи создале постојани населени места, како што се етничките групи Чибчаси, Валдивија и Таирона. Чибчасите во Колумбија, Валдивија во Еквадор, Кечуаните во Перу и Ајмарите во Боливија биле најголемите и најзначајните големи етнички заедници и култури во Јужна Америка.

Карактеристично за овој регион е тоа што староседелците во Јужна Америка остварувале трговски и културни врски со полинезиските народи во Океанија. Оваа теорија е поддржана со поголем број докази, но црвста определба на научниците и истражувачите сè уште нема во однос на таа теорија. Како и да е, во Океанија се забележале растенија кои биле типични за Јужна Америка, како на пример компир и различни видови дрва.

Користена литература

Brown, Michael D.; Seyed H. Hosseini, Antonio Torroni, Hans-Jürgen Bandelt, Jon C. Allen, Theodore G. Schurr, Rosaria Scozzari, Fulvio Cruciani, and Douglas C. Wallace (1998). „mtDNA haplogroup X: An ancient link between Europe/Western Asia and North America?“ (PDF online reproduction at PubMed). American Journal of Human Genetics. Cambridge, MA: Cell Press. 63 (6): 1852–1861. doi:10.1086/302155. ISSN 0002-9297. OCLC 207127248. PMC 1377656.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)^{[мртва врска]}
Fernández-Armesto, Felipe (1987). Before Columbus: Exploration and Colonisation from the Mediterranean to the Atlantic: 1229-1492. New studies in medieval history series. Basingstoke, Hampshire: Macmillan Education. ISBN 0-333-40382-7. OCLC 20055667.
Gongora, Jaime; Nicolas J. Rawlence, Victor A. Mobegi, Han Jianlin, Jose A. Alcalde, Jose T. Matus, Olivier Hanotte, Chris Moran, J. Austin, Sean Ulm, Atholl J. Anderson, Greger Larson, and Alan Cooper (2008). „Indo-European and Asian origins for Chilean and Pacific chickens revealed by mtDNA“ (PDF online reproduction at PubMed). Proceedings of the National Academy of Sciences. Washington, DC: NAS. 105 (30): 10308–10313. doi:10.1073/pnas.0801991105. ISSN 0027-8424. OCLC 237029642. PMC 2492461.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)^{[мртва врска]}
Mann, Charles C. (2005). 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. New York: Knopf. ISBN 978-1-4000-4006-3. OCLC 56632601.
Schurr, Theodore G.; Scott W. Ballinger, Yik-Yuen Gan, Judith A. Hodge, D. Andrew Merriwether, Dale N. Lawrence, William C. Knowler, Kenneth M. Weiss, and Douglas C. Wallace (1990). „Amerindian mitochondrial DNAs have rare Asian mutations at high frequencies, suggesting they derived from four primary maternal lineages“ (PDF online reproduction at PubMed). American Journal of Human Genetics. Cambridge, MA: Cell Press. 46 (3): 613–623. ISSN 0002-9297. OCLC 120356210. PMC 1683611.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)^{[мртва врска]}
Sorenson, John L.; and Carl L. Johannessen (2006). „Biological evidence for pre-Columbian transoceanic voyages“. Во Victor H. Mair (ed.) (уред.). Contact and Exchange in the Ancient World. Perspectives on the global past series. Honolulu: University of Hawaiʻi Press. стр. 238–297. ISBN 0-8248-2884-4. OCLC 62896389.CS1-одржување: излишен текст: список на уредници (link)
Storey, Alice A.; José Miguel Ramírez, Daniel Quiroz, David V. Burley, David J. Addison, Richard Walter, Atholl J. Anderson, Terry L. Hunt, J. Stephen Athens, Leon Huynen, and Elizabeth A. Matisoo-Smith (2007). „Radiocarbon and DNA evidence for a pre-Columbian introduction of Polynesian chickens to Chile“ (PDF online reproduction at PubMed). Proceedings of the National Academy of Sciences. Washington, DC: NAS. 104 (25): 10335–10339. doi:10.1073/pnas.0703993104. ISSN 0027-8424. OCLC 144764031. PMC 1965514.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)^{[мртва врска]}
Wright, Ronald (2005). Stolen Continents: 500 Years of Conquest and Resistance in the Americas (1 Mariner Books. изд.). Boston, MA: Houghton Mifflin. ISBN 0-618-49240-2. OCLC 57511483.

Надворешни врски

п р у Претколумбовски цивилизации
Америка	Палеоиндијанци · Генетика на американските староседелци · Археологија во Америка · Староседелски народи во Америка
Северна Америка	Северноамерикански претколумбовски култури · Хоупвел · Мисисипска
Средна Америка	Средноамериканска претколумбовска хронологија – Капача – Чичимекани – Чолула – Гран Кокле – Епиолмеци – Хуастеци – Изапа – Миштеци – Олмеци – Пипили – Традиција на гробови на вратило & Теучитлан – Таранскан – Теотивакан – Тлатилко – Толтеци – Тотонаци – Веракрус – Шочипала – Запотек
Јужна Америка	Староседелски народи во Јужна Америка – Претколумбовска хронологија – Кањари – Чачапоја – Чанкај – Чавин – Чиму – Ел Абра – Хидрауличка култура на насипи – Лас Вегас – Лима – Ла Толита – Мантењо Гванкавилка – Мапуче – Моче – Мољо – Муиска – Нарињо – Насканска – Норте Чико – Кимбаја – Сан Агустин – Шуари – Сикан – Таинци – Тајрона – Тиванаку – Тиерадентро – Валдивија – Вари
	Ацтечко царство	Мајанска цивилизација	Тавантинсују (Инки)
Јазик	Наватлски јазик	Мајански јазици	Кечуански јазик
Писмо	Ацтечко писмо	Мајанско писмо	Кипу
Религија	Ацтечка религија	Мајанска религија	Религија на Инките
Митологија	Ацтечка митологија	Мајанска митологија	Митологија на Инките
Календар	Ацтечки календар	Мајански календар
Општество	Ацтечко општество	Мајанско општество	Општество на Инките
Инфраструктура	Чинампа	Мајанска архитектура	Архитектура на Инките (патен систем) Земјоделство на Инките
Историја	Ацтечка историја	Мајанска историја	Историја на Инките Кралство Куско
Луѓе	Моктезума I Моктезума II Куитла Куахтемок	Кинич Ханаб Пакал Текун Уман	Манко Капак Пачакутек Атахуалпа Манко Инка Јупанки
Освојувања	Шпанско освојување на Ацтеките (Ернан Кортес)	Шпанско освојување на Јукатан (Франсиско де Монтехо) Шпанско освојување на Гватемала (Педро де Алварадо)	Шпанско освојување на царството на Инките (Франсиско Писаро)
Поврзано
Портал:Индијанци – Колумбовска разамена – Средноамерикански системи на пишување – Староседелска американска кујна – Староседелско американско грнчарство – Демографска историја на американските староседелци – Претколумбовска уметност – Цртање во Америка пред колонизацијата