Кӧр

Кӧр

Кӧр (латин Cervus; рочӧн олень) — гозъя кока пемӧс, торйӧдӧма 53 сикас.

Ыджда да рӧм

Коми муын торйӧдӧны кык сикас кӧрӧс — вӧрса кӧръяс да видзан кӧръяс. Вӧрса кӧръясӧс некод оз дӧзьӧрит, олӧны найӧ мукӧд вӧрпаяс моз ас кежаныс. Водзын паныдасьлӧмаӧсь парма пасьтала — лунвылас и войвылас. Видзан кӧръяс олӧны сӧмын войвылын — вӧра тундраын да тундраын. Кӧр видзӧмӧ изьваса комияс босьтчылӧмаӧсь XVI нэм помын, велӧдчылӧмаӧсь тайӧ уджас орчча войтырыслысь — яранъяслысь. Медводдза кадас быд котыр ассьыс кӧръяссӧ видзӧ вӧлӧм оланін матігӧгӧрас. Бӧрынджык, кор быд стадаын лыдыс лоӧма 500-ысь унджык, гожйыны кутӧмаӧсь петкӧдлыны тундраӧ. XIX нэм помын нин Печӧра гӧгӧртасын видзан кӧръяслӧн юр лыдыс артавсьылӧма 300 сюрс гӧгӧр.

Йӧра серти кӧр латшкӧс да ичӧт пемӧс. Тушаыслӧн кузьтаыс овлывлӧ кык метрӧдз, судтаыс — метрысь неуна джуджыдджык. Сюрыс быдмӧ айясыслӧн и эньясыслӧн. Тӧвнас гӧныс кузь да тшӧкыд, кельыд рӧма, гожӧмнас дженьыдджык да шочджык, перкаль либӧ рудов рӧма. Голя ув гӧныс зэв кузь, ӧшӧдчӧма весиг. Кокыс нёль чуня, ветлӧдлігас найӧ паськалӧны. Сы вӧсна кӧръяс оз ёна вӧйласьны небыд лым вывті мунігӧн да нюръяс вомӧн вуджигӧн. Водз кок гыжйыслӧн дорышыс зэв ёсь, сы отсӧгӧн кӧръяс вермӧны перйыны лым улысь аслыныс кӧрымсӧ да дорйысьны вӧрӧгъясысь. Кучикас ньылӧм нерӧдыс зэв этша да, пӧсялігас кӧр пон моз паськыда восьтӧ вомсӧ, ӧшӧдӧ кывсӧ.

Паськалӧм да оласног

Бур ныриса пемӧс. Мортлысь дуксӧ кылӧ нёль километр сайысь. Пемӧсъяс пӧвстысь кӧр дзик ӧтнасӧн сёйӧ яла. Еджыд нитшкысь ӧтдор гожӧмнас пӧткӧдчӧ тшӧтш турунӧн да пу коръясӧн. Тӧвнас содтӧд вылӧ куталӧ кок улас сюрӧм шыръясӧс. Оз ӧтдорт и косӧ веськалӧм чериясӧс.

Нӧйтчӧны кӧръяс йирым тӧлысь чӧж. Пышъялігас айясыс вермасьӧны сюръяснас. Вермысьясыс бӧрйӧны аслыныс оз ӧти, а дас кымын эньӧс да нуӧдӧны кутшӧмкӧ лӧнинӧ. Быд ӧш ассьыс энь котырсӧ сюся дӧзьӧритӧ, мукӧд айясӧс на дінӧ оз сибӧд. Нӧйтчан кадыс помасьӧм бӧрын вынтӧммӧм айыс эновтӧ энь кӧръяссӧ, и регыд мысти сылӧн сюрыс усьӧ. Вайсьӧ энь кӧр 8 тӧлысь мысти.

Кызвыныслӧн ода-кора тӧлысьын чужӧ ӧти пи, но корсюрӧ овлывлӧ и кык. Пиянасьӧм бӧрас эньясыслӧн сюръясыс тшӧтш гылалӧны. Чужӧм мыстиыс кӧрпи пырысь-пыр сувтӧ кок вылас и пондӧ вӧтлысьны мамыс бӧрся, кытчӧ кӧть оз мун сійӧ. Вежонся кукпи вермӧ кокньыда вуджны ю вомӧн. Кык вежон тыригӧн бычӧпиянлӧн мыччысьӧны ичӧтик сюръяс.

Кӧрлӧн йӧлыс пӧтӧсджык мӧслӧн дорысь, сы вӧсна пияныс ӧдйӧ быдмӧны да сӧвмӧны. Мамсӧ найӧ нёнялӧны куим тӧлысь чӧж. Верстяммӧм выйӧдз воӧны чужӧмсяньыс мӧд арнас, а гозйӧдчыны вермӧны нёль арӧс тыригӧн.

Вӧрса кӧръяслӧн олан нэмыс 15 во, а видзан кӧръяс овлӧмаӧсь 28 арӧсӧдз. Коми пармаын олысь вӧрса кӧрлысь лыдсӧ арталӧны 5 сюрс гӧгӧр. Медся унаӧнӧсь пӧ Полюсдорса Из вылын олысь кӧръяс.

Рӧдвуж кывйын

Перымса комияс пемӧссӧ миян моз жӧ шуӧны «кӧрӧн». Рӧдвуж весьтасъяс эмӧсь нӧшта йӧгра кывворын: вӧгулъяслӧн — «кӧӧр», ӧстякъяслӧн — «хор». Мукӧд рӧдвуж кывйын быдӧнлӧн асланыс нимъяс: удмуртъяслӧн — «былан» да «пужей», эрзя-мокшалӧн — «сярдо», марилӧн — «пючӧ», финъяслӧн — «поро» (видзаныс), «перу» (вӧрсаыс).

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.