Wêjeya rûsî

Wêjeya rûsî tê wateya wêjeya Rûsyayê û koçberên wê û herwiha wêjeya bi zimanê rûsî. Koka wêjeya rûsî dikare di Serdema Navîn de were şopandin, dema ku destan û buyername bi Slaviya Kevin Rojhilat hatine nivîsandin.Di Serdema Ronahidariyê de, wêje bi girîngî mezin bû, û ji destpêka salên 1830an de, wêjeya rûsî di helbest, pexşan û drama de serdemek zêrîn a ecêb derbas kir.Romantîzmê destûr da gulvedana jêhatîbûna helbestvaniyê: Vasily Zhukovskî û paşê parêzvanê wî Aleksandr Pûşkîn  derketin pêş. Mîxaîl Lermontov yek ji helbestvan û romannivîsên herî girîng bû.Yekemîn romannivîsê mezin ê rûs Nîkolay Gogol bû.Paşê Îvan Turgenyev hat, ku hem kurteçîrok û hem jî roman serdest bû.Fyodor Dostoyevskî û Lev Tolstoy di demeke nêzîk de di qada navneteweyî de navdar bûn.Kesayetên din ên girîng ên realîzma rûsî Îvan Goçarov, Mîxaîl Saltykov-Shchedrin û  Nîkolay Leskov bûn.Di nîvê duyemîn ê sedsalê de Anton Çexov di kurteçîrokan de serketî bû û bû şanonivîsekî sereke.Destpêka sedsala 20an wekî Serdema Zîv a helbestvaniya rûsî tê rêz kirin. Helbestvanên ku pir caran bi "Serdema Zîv" re têkildar in Konstantîn Balmont, Valery Bryusov, Aleksandr Blok, Anna Axmatova,  Nîkolay Gumîlyov,  Sergey Yesenîn,   Vladîmîr Mayakovskî,  û  Marîna Tsvetaeva ne. Di vê serdemê de hin romannivîs û kurteçîroknivîsên rêza yekem derketin, wek Aleksandr Kuprîn, xwediyê Xelata Nobelê Îvan Bunîn, Leonîd Andreyev,  Fyodor Sologub,  Yevgenî Zamyatîn,  Aleksandr Belyayev,  Andrey Belî û  Maksîm Gorkî.

Çexov û Tolstoy, 1901

Piştî şoreşa 1917an, wêjeya rûsî bû beşên koçberên Sovyetê û spî. Dema ku Yekîtiya Sovyetê xwende-nivîsendetiya gerdûnî û pîşesaziya çapkirina pirtûkan a pir pêşkeftî piştrast kir, di heman demê de sensûra îdeolojîk jî ferz kir . Di salên 1930î de realîzma sosyalîst li Rûsyayê bû meyla serdest. Nîkolay Ostrovskî, Aleksandr Fadeyev û nivîskarên din bûn, ku bingeha vê şêwazê danî. Romana Ostrovskî  Kak zakalyalas' stal bû di nav berhemên herî populer ên wêjeya Socrealîst a Rûsî de cih girt. Hin nivîskar, wek Mîxaîl Bûlgakov, Andrey Platonov û  Daniil Kharms  hatin rexne kirin û bi kêmî an jî bê hîvîyeka çapkirinê nivisîn. Nivîskarên cuda yên koçber, wek helbestvan Vladislav Chodasevich, Georgy Ivanov û Vyacheslav Ivanov; Nivîskarên wekî Gayto Gazdanov, Vladimir Nabokov û Bunin li sirgûnê nivîsandina xwe domandin. Hin nivîskar dilêrî kirin ku li dijî îdeolojiya Sovyetê derkevin, mîna romannivîsê xwediyê Xelata Nobelê Aleksandr Soljenîtsin û Varlam Şalamov, ku li ser jiyana li kampên gûlag nivîsî.

Germbûna Kruşçev hin bayekî nû anî wêjeyê û helbest bû diyardeyek çandî ya girseyî. Ev "germkirin" pir dom nekir; di salên 1970î de, hin ji nivîskarên herî navdar ji ber hestên xwe yên dijî Sovyetê hatin qedexekirin û dadgeh kirin.

Dawiya sedsala 20an ji bo wêjeya rûsî serdemek dijwar bû, bi çend dengên cihê.Di nav nivîskarên herî zêde yên vê serdemê de hatine gotûbêjkirin Vîktor Pelevîn, ku bi kurteçîrok û romanan populerbûn, romannivîs û şanonivîs Vladîmîr Sorokîn, û helbestvan Dmitri Prigov bûn. Di sedsala 21an de, nifşek nû ya nivîskarên rûsî xuya bû, ku ji pexşana ​​rûsî ya paşnûjenî a dawiya sedsala 20an pir cûda bû, ku bû sedem ku rexnegir li ser "realîzma nû" biaxivin.

Nivîskarên rûsî bi girîngî beşdarî gelek celebên wêjeyî bûne.Li Rûsyayê 5 xwediyên Xelata Nobelê ya wêjeyê hene. Di sala 2011an de, Rûsya di warê sernavên çapkirî de çaremîn mezintirîn berhemhênerê pirtûkê li cîhanê bû. Gotineke gelêrî ya gelêrî dibêje ku Rûs "neteweya herî xwenda ya cîhanê ne".