Komiinism
Ɛbɛ payaɣ se Komiinizim? Ɛyaa tɩŋa kpɛndʋʋ nɛ patɩɣyɩɣ ɛjaɖɛ n̄ɩm yɔ payaɣ ḿbʋ. Mba pɔsɔɔlaa se ɛyaa ɩkpɛndɩ pa-tɩŋa nɛ patɩɣyɩ ɛjaɖɛ n̄ɩm yɔ, mba lɩzɩna lɩmaɣza ana. Ɛyaa mba pa-taa lɛ, ɖɩnaɣ sɔsɔ weyi payaɣ se Karl Marx yɔ. Komiinizim lɩmaɣza ha siɣye nɛ mbʋ payaɣ se Kapitaalism yɔ. Kapitaalism lɩmaɣzɛ kɔyɔ se pʋwɛɛ se paa weyi ɛtɩlɩ se ɛ-n̄ɩm kɔyɔ nɛ lɛlʋ n̄ɩmbʋ kɛlɛ. Komiinizim tɔsɔɔlɩ se payaa se ɛnɛ yɔ n̄ʋʋdʋ nɛ ɛ-tɛɛ n̄ɩma yɔ. Komiinizim tɔŋ se pʋwɛɛ se ɛyaa tɩŋa ɩwɛɛ kɩmaŋ. Poyo you sɔsɔʋ kajalaɣ n̄ɩŋgʋ ŋgʋ kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe yɔ nɛ kɩtɛ lɛ, komiinizim lɩmaɣzɩyɛ lɩwa. Mba payaɣ se "Bolchevikwaa" yɔ, mba tulusina you ŋgʋ. Komiinizim lɩmaɣza lɩna you ŋgʋ kɩɩwɛ tɛndɛŋa tɛɛ ajɛɛ naayɛ hɛkʋ taa yɔ kʋ-cɔlɔ.
Kajalaɣ taa paaɣ lɛ, komiinizim tɔsɔɔlɩ se palɩzɩ nɔɔyʋ se ɛnʋ lɛ ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ nɛ ɛ-tɛɛ n̄ɩma n̄ɛwɛɛ. Kʋsɔɔlaa se ɛyaa tɩŋa ɩwɛɛ kɩmaŋ, n̄ɩmdʋ ɛtaawɛɛ, kʋn̄ɔndʋ ɛtaawɛɛ. Liidiye tɔm fɛyɩ ɖɔɖɔ. Nɔɔyʋ nɛ lɛlʋ patɛyɩɣ pʋyʋ. Ɛyaa tɩŋa tɩna ɛjaɖɛ n̄ɩm. Pɩlaba pɩnzɩ nɩɩnʋwa nɛ hiŋ naanza nɛ pɩnzɩ kagbaanzɩ yɔ, weyi payaɣ se Karl Marx yɔ, ɛlɩzʋʋ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ yɔ. Aloma fenaɣ taa pɩnaɣ 1917 taa sɔsɔ Lénin ɖiya Bolchevikwaa nɛ pamʋ Ruusii ɛjaɖɛ taa kewiyaɣ kpelaɣ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa peyebi yaʋ se Komiinizim nɛ payaɣ se kedeŋa kpeekpe politiki ŋgbɛyɛ.
Pɩnaɣ 1919 taa Lénin nɛ ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa paya Komiinizim se "Komintɛrn". Mbʋ yɔ, pɔsɔɔlaa se Komiinizim aŋgba tɩŋa ɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ. Pɩnaɣ 1922 taa "URSS" ɛjaɖɛ n̄ɔɔ. Nɖɩ cɔŋnana Komiitɛrn aŋgba tɩŋa yɔɔ. Aŋgba naayɛ kʋyɩ Komiitɛrn ŋgbɛyɛ yɔɔ, ɛlɛ ɖɩɖɩ wɛɛ ɖɩɖɛɣna ɛsɩndaa ɖɛnaʋ yɔɔ. Aŋgba wena akʋyɩ Komiitɛrn ŋgbɛyɛ yɔɔ yɔ, a-taa lɛ ɖɩnaɣ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se "Gauche Koministi" yɔ. Pʋwayɩ lɛ, ɖɩnaɣ nɖɩ payaɣ ɖɩɖɩ se "Trotskysme" yɔ. Lénine sɩm wayɩ lɛ, weyi payaɣ se Joseph Staline yɔ, ɛlɛ yaa ɛ-tɩ se URSS ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ nɛ eɖiyiɣ Komiitɛrn ŋgbɛyɛ.
Kedeŋa kpeekpe you naalɛn̄ɩŋgʋ lɩwa lɛ, URSS ɖʋ taabalɩyɛ nɛ Caama ɛjaɖɛ nɛ panɩɩna ɖama se pataala ɖama you. Ɛlɛ, Caama ɛjaɖɛ maana taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkʋyɩ URSS ɛjaɖɛ yɔɔ nɛ ɖɩla-ɖɩ you. Pʋ-yɔɔ URSS sɔɔjanaa lʋba siŋŋ nɛ mbʋ payaɣ se "nazisme" yɔ, pɩtɛɖɛɛna ɛsɩndaa caŋŋ. URSS ɛjaɖɛ kɔma ɖɩpɩsɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-sɔɔjanaa kɩlɩ ɖoŋ kedeŋa kpeekpe yɔ pɩnaɣ 1945 wayɩ. Pʋ-yɔɔ kɩmʋ ajɛɛ ndɩ ndɩ Eerɔpʋ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa nɛ alɛ pɩsɩ Komiinizim ajɛɛ nɛ URSS nɛ yɛ pala nɔɔ kʋɖʋmaɣ. Siini ɛjaɖɛ pɩsɩ Komiinizim n̄ɩnɖɛ pɩnaɣ 1949. Kimiinizim ajɛɛ labʋ nɔɔ kʋɖʋmaɣ yɔ yebina nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛɛ tɛyɩ ɖama huwa ndɩ ndɩ. Pʋ-tɔbʋʋ se you nakʋyʋ kɛwɛ tɛndɛŋa tɛɛ URSS ɛjaɖɛ nɛ ajɛɛ lɛɛna wena akizi Komiinizim lɩmaɣzɛ yɔ a-hɛkʋ taa. Ajɛɛ ana a-taa lɛ, ajɛɛ wena akpɛndɩ kpɛm Amerika tɛtʋ taa nɛ payaɣ-yɛ se Etaazuunii ɛjaɖɛ yɔ, nɖɩ kakɩlɩna ɖoŋ kedeŋa kpeekpe. Pʋ-yɔɔ ɖɩlʋbɩna siŋŋ URSS ɛjaɖɛ. Siini ɛjaɖɛ nɛ Sovietiki n̄ɩnɖɛ pɛ-hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛba lɛ, Mao Zedong yele nɛ ɛ-ɛjaɖɛ Siini lʋ lʋbɩyɛ naɖɩyɛ nɛ ndɩ kpem. Komiinizim kɔma kɩkpa ɖoŋ kedeŋa kpeekpe yɔɔ lɛ, ɛjɛɛ sakɩyɛ sʋʋ kɩ-taa. Kedeŋa kpeekpe yɔɔ ajɛɛ naanza yɔɔ lɛ, ɛjaɖɛ kʋɖʋmɖɩyɛ wɛ Komiinizim taa.
URSS ɖaɣnɩ cɔlʋʋ ɛ-tɔsʋʋ nɛ politiki pa-nʋmɔŋ pɩnaɣ 1980 taa. Ɛlɛ, kɩ-nʋmɔŋ kɩfaŋ ɩnʋ iyele nɛ pɩtɛzɩ ɖʋzʋʋ Eerɔpa tɛtʋ taa ajɛɛ wena awɛ Komiinizim taa yɔ kʋɖʋzʋʋ kpaɣ pɩnaɣ 1989 nɛ puwolo pɩnaɣ 1991. Pitisa Komiinism ajɛɛ hadɛ kpem, ɛlɛ, atamɩzɩ ɖama, atelesi Komiinizim lɩmaɣzɛ. A-taa naayɛ lɛɣzɩ hɩla nɛ a-taa lɛɛna n̄ɔɖɔkɩ a-n̄ɩna ḿbʋ. Halɩ nɛ sɔnɔ Komiinizim wɛ Kuubaa nɛ Fɩyɛtɩnaam nɛ Laos nɛ Koree nɛ Hayʊ kiŋ pa-ajɛɛ taa. Kedeŋa yɔɔ ajɛɛ tɩŋa taa lɛ, Siini ɛjaɖɛ taa ɛyaa kɩlɩna ɖɔʋ ajɛɛ lɛɛna taa n̄ɩma. Halɩ nɛ sɔnɔ mbʋ yɔ, Komiinizim ŋgbɛyɛ taa ɛyaa ɖiyiɣna-ɖɩ. Tadɩyɛ nʋmɔʋ taa lɛ, Siini ɛjaɖɛ tɔsʋʋ ɖɛ ɛsɩndaa siŋŋ, pʋ-yɔɔ ɛjaɖɛ nɖɩ, ɖɩwɛ kedeŋa yɔɔ cɩnɛ ajɛɛ wena a-tɔsʋʋ kɩlɩ ɖɛʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ a-taa.
Komiinizim ajɛɛ yeba nɛ pɛfɛyɩɣ ɛyʋ waɖɛ yɔɔ siŋŋ, mbʋ yɔ, aatisiɣ se aŋgba ɛn̄ɔ pʋɖɔɔ nɛ paa weyi ɛkɔna ɛ-lɩmaɣzɛ. Ajɛɛ ana a-taa lɛ, Komiinizim ŋgbɛyɛ ɖeke wɛna nɛ kɩhaɣ kɩ-paɣtʋ. Ɖɩkpaɣ ɛzɩ URSS nɛ Siini pa-ajɛɛ kɔyɔ, ɖɩnaɣ se a-n̄ʋndɩnaa, Staline nɛ Mao Setu, peyeba nɛ pakʋ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ. Pʋwɛ kaɖɛ se ɛyʋ ɛtɩlɩ camɩyɛ mbʋ Komiinizim ajɛɛ wɛɛka kpem yɔ pɩtɩŋa, mbʋ yɔ a-lakasɩ taa nɛ toota. Takayɩsɩ nzɩ pʋwɛɛ se pɔcɔna sɩ-taa nɛ pana mbʋ Komiinizim ajɛɛ laba ɖenɖe yɔ, sɩ-n̄ɩnʋʋ wɛɛ kaɖɛ. Tɛndɛŋa tɛɛ you ŋgʋ kɩwɛ ajɛɛ naayɛ hɛkʋ taa yɔ kɩhɛwa. Takayɩsɩ nzɩ, pukuli sɩ-yɔɔ. Pʋ-yɔɔ papɩzaa patazɩ Komiinizim ajɛɛ lakasɩ taa ɖeu nɛ pana mbʋ alaba yɔ camɩyɛ. Ɛlɛ, piliɣtiɣ n̄ɩnɩnaa ajɛɛ ana a-lakasɩ tɔm taa tazʋʋ kpem.