Upsala

Uppsala (shved tilinde aytılıwı :[ˈɵ̂pːˌsɑːla]) arxaik tárizde Upsala)- Uppsala okruginin' orayı hám Shvetsiyadaǵı Stokgolm, Gyoteborg hám Malmödan keyin tórtinshi iri qalası. 2019 -jılda onıń xalqı 177 074 adamnan ibarat edi. Paytaxt Stokgolmdan 71 km arqada jaylasqan bolıp, sonıń menen birge, Upsala munitsipalitettin' da orayı bolıp tabıladı. 1164-jıldan beri Upsala Shvetsiyanıń shirkew orayı bolıp, Shvetsiya shirkewi arxiyepiskopi da usi jerde jaylasqan. Uppsalada Skandinaviyadagi eń úlken shirkew - Uppsala shirkewi jaylasqan bolıp, ol XIX ásir aqırına shekem Shvetsiya monarxinin' taj kiyiw dástúri ótkeriletuǵın jer bolǵan. Patsha Gustav vasa tárepinen qurılǵan Upsala qorǵanı Shvetsiya monarxlarinin' patshaliq rezidenciyalarınan biri bolıp xızmet etken hám óz tariyxı dawamında bir neshe márte keńeytirilgen usınıń menen birge Upsalani Shvetsiyanıń ekinshi dárejeli paytaxtına aylantırǵan. Búgingi kúnde ol Upsala okrugi gubernatorinin' rezidenciyası bolıp xızmet etedi.

Tarixi

Upsala da'slep házirgi qaladan bir neshe kilometr arqada jaylasqan orınnıń atı bolıp, házir Gamla Uppsala (Eski Uppsala) atı menen belgili. Búgingi Uppsala sol waqıtta Östra Aros (Batıs Arosdan parıqlaw ushın Arqa Aros) dep atalǵan. (Eski) Uppsala, orta ásirler jazıwshısı Bremenlik Adamnin' sózlerine kóre, Shvetsiyanıń tiykarǵı butparast orayı bolǵan hám Upsaladag'i ma'badda Norvegiya qudaylarınıń ájayıp pútinleri bolǵan. Upsala qublasındaǵı dárya jaǵasındaǵı Kungsängen tegislikleri 980-jıllarda Fyrisvellir jan'a jeri bolǵan. Házirgi Upsala sol waqıttaǵı Gamla Uppsalanin' port qalası edi. 1160 -jılda patsha Eric Jedvardsson hújimge dus kelgen hám Östra Aros shirkewi sırtında óltirilgen hám keyinirek katolik shirkewinde áwliye retinde húrmetke iye bolǵan. 1274-jılda Ostra Aros Gamla Upsalani tiykarǵı regionlıq oray retinde basıp aldı hám Gamla Upsala shirkewi janıp ketkende, arxiyepiskop hám Áwliye Erictin' qaldıqları házirgi Upsala shirkewi qurılǵan Östra Arosga kóshirildi; ol 1435-jılda ashılǵan. Shirkew gotika usılında qurılǵan hám arqa Evropadaǵı eń u'lken shirkewlerden biri bolıp, minarları 118, 70 metrge (389, 4 fut) jetedi.

Derekler