Alp tawları

Alp tawları

Alp tawları francuzsha Alpes, italyansha Alpi), Batıs Evropanıń eń bálent taw shoqqısı. Ol Franciyanıń, Italiya, Shveycariyanıń, Germaniyanıń, Avstriyanıń, Lixtenshteynniń hám Sloveniyanıń bir bólegin iyeleydi. Alp tawları bir-birlerinen pást shinkler arqalı ajralıp turǵan tawlardıń diziminen ibarat. Uzınlıǵı 1200 km, keńligi 50–260 km. Eń iri shinkleri — Simplon (2005 m), Sen-Gotard (2108 m), Brenner (1371 m) hám b. Tawlar jónelisine kóndeleń jaylasqan shuqır salmalar (Bo-den kólinen Komo kóline shekem) Alp tawlarınıń batıs hám shıǵıs bólimlerine ajıratıp turadı. Alp tawlarınıń eń bálent bólimlerinde muzlıqlar hámda muzlıq payda qılǵan relyef túrleri kóp. Shıǵıs Alp tawları (4049 m, Ber-nin tawı) batıs Alp tawları (4807 m, Monblan tawına)n pásirek. Olar hám ayrım dizbeklerge bólinip ketken. Alp tawları eteklerinde ha'ktas, dolomitler ken' tarqalg'an, karst rawajlang'an. Taw eteklerinde klimat ortasha, taw biyikliklerinde ha'miyshe qar ha'm muzlıqlar bar, klimatı ha'm suwıq. Muzlıqlardın' ulıwma maydanı. 4140 km². Muzlıqlar ha'm a'bediy qarlardın' to'mengi shegarası 2500– 3200 m ba'lentlikde. . En' ko'p jawın arqa ha'm qubla jan bawırlarında jawadı (2000– 3000 mm). Alp tawlarınan ag'ıp tu'setug'ın da'ryalar (Reyn, Rona, Drava, Adije ha'm b.) sersuw, serostona, gidro-energiya imka'niyatlarına bay. Ko'rkem ko'ller ko'p: Jeneva, Syurix, Boden, Lago-Majore ha'm b. Tabiyiy o'simlik tu'rleri ba'lentlik kontinemtlerin payda qılg'an. Taw yeteginen 800 m ba'lentlikge shekem ma'deniy landshaftlar, 1200 m ba'lentlikler-de ken' japıraqlı tog'aylar,, 1300–1700 m ba'lendliklerde iyne japıraqlı tog'aylar bar. 2600 m den 3200 m ge shekem aralıqlar subalp putazarları, jaylawlar menen ba'nt. Taw dizbeglerinde tunneller qazılıp, temir jol ha'm avtomobil jolları o'tkizilgen. Al-pinizm ha'm turizm ken'nen rawajlang'an.