Þunglyndislyf

Þunglyndislyf (eða í víðara samhengi geðdeyfðarlyf) eru lyf sem notuð eru við þunglyndi. Þau eru einnig notuð gegn kvíða, áráttu-þráhyggjuröskun, átröskun, krónískum verkjum, athyglisbresti, svefnröskun og vímuefnavanda.

Tilgangur þunglyndislyfja er að draga úr einkennum ofangreindra sjúkdóma til þess og auðvelda sjúklingum að eiga í samskiptum við aðra. Þunglyndislyf geta valdið ýmsum aukaverkunum svo sem mildum óþægindum, minnkaðri kynhvöt, stinningarvandamálum hjá körlum og leggangaþurrki hjá konum. Í alvarlegum tilvikum þarf að hætta notkun þunglyndislyfja.^[1]

Notkun þunglyndislyfja er mismikil eftir löndum. Íslendingar nota mest allra OECD-þjóða af þunglyndislyfjum og er notkun þeirra tvisvar til þrisvar sinnum meiri en á hinum Norðurlöndunum. Notkunin hefur aukist um 40% síðastliðin tíu ár og hafa 3% unglinga undir 15 ára aldri fengið þunglyndislyf. Ekkert bendir þó til þess að tíðni þunglyndissjúkdóma sé meiri á Íslandi en í öðrum OECD-löndum.^[2]

Einstaklingar með geðhvörf eru yfirleitt á jafnvægislyfjum (e. mood stabilizers). Einhverjir með geðhvörf á þunglyndislyfjum hafa fengið maníu^[3] en ekki eru nægjanlegar rannsóknir til að sanna orkasamband þar á milli.^[4] Sumir sjúklingar með geðhvörf fá eingöngu þunglyndislyf og eru þau oft gefin með öðrum jafnvægisstillandi lyfjum. ^[5]

Lyfjafræðileg flokkun

Ekki er vitað með fullri vissu hvernig þunglyndislyf virka, en viðurkenndasta skýringin er sú að þau virki með því að hafa áhrif á styrk mónóamín-taugaboðefna (serótóníns, noradrenalíns og dópamíns) í heilanum.^[6]

Helstu flokkar þunglyndislyfja eru:^[7]

Lyf sem hemja upptöku amína

(Taugaboðefni líkamans eru mörg hver amín, svo sem adrenalín, dópamín, noradrenalín, serótónín og histamín.)

Lyf sem hemja upptöku serótóníns úr taugafrumubili (SSRI lyf)
- Dæmi eru flúoxetín, sertralín og paroxetín.
Lyf sem hemja bæði upptöku serótóníns og noradrenalíns úr taugafrumubili (SNRI lyf)
- Dæmi er venlafaxín.
Lyf sem hemja upptöku noradrenalíns úr taugafrumubili (NRI eða NERI lyf)
- Dæmi eru búprópíón og reboxetine.

Lyf sem hemja amín-viðtakann svo amínið (taugaboðefnið) binst ekki viðtakanum

Dæmi er mirtazapine sem binst við α2-noradrenalín viðtakann. Það leiðir af sér aukna virkni serótóníns í vissum hlutum heilans.

Lyf sem hemja niðurbrot amína

Lyfin eru hemlar á ensímin sem brjóta niður amín (e. mónóamín oxídasa-hemlar, MAOI). Ýmist eru lyfin:
- ósértækir mónóamín-endurupptökuhemlar t.d. phenelzine og tranylcypromine.
- sértækir mónóamín-endurupptökuhemlar á ensímið, t.d. moclobemíð.

Ýmis þunglyndislyf

(sérheitið er með stórum staf og virka efnið með litlum)

SSRI lyf

Prozac (fluoxetín)
fluvoxamine
Seroxat og Paroxat (paroxetín)
Cipramil og Oropram (citalopram)
Cipralex (escitalopram)
vilazodone
Zoloft (sertraline)

TCA lyf

amitriptyline
desipramine
imipramine
nortriptyline

SNRI lyf

venlafaxine
duloxetine

NRI lyf

Wellbutrin og Zyban (búprópíón)
maprotiline
reboxetine

Antagonistar fyrir mónóamín viðtaka

mirtazapine
trazodone
mianserin

MAOI lyf

phenelzine
tranylcypromine
isocarboxazid
moclobemide

Heimildir

↑ Svar við „Hvaða áhrif geta þunglyndislyf haft á kynlíf?“ á Vísindavefnum. Sótt 26. janúar 2018.
↑ „Notkun þunglyndislyfja á Íslandi“. Sótt 26. janúar 2018.
↑ Contributors, WebMD Editorial. „SSRI Antidepressants for Bipolar Disorder“. WebMD (enska). Sótt 20. nóvember 2024.
↑ Gitlin, Michael J. (1. desember 2018). „Antidepressants in bipolar depression: an enduring controversy“. International Journal of Bipolar Disorders.
↑ Anders Thorkild Bechgaard, Guðmunda Sirrý Arnardóttir, Glennie Marie Almer, Maj Vinberg (2023). Geðhvörf fyrir byrjendur. Landspítali. ISBN 978-9935-9133-3-3.
↑ Brunton LL, Chabner B, Knollmann BC, ritstjórar (2011). Goodman and Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics (12th. útgáfa). New York: McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-162442-8.^{[þarfnast uppfærslu]}
↑ Rang, H.P.; Ritter, J.M.; Flower, R.J.; Henderson, G (2016). Rang&Dale's Pharmacology. Elsevier. ISBN 978-0-7020-5363-4.

Þessi heilsugrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.

[1] Svar við „Hvaða áhrif geta þunglyndislyf haft á kynlíf?“ á Vísindavefnum. Sótt 26. janúar 2018.

[2] „Notkun þunglyndislyfja á Íslandi“. Sótt 26. janúar 2018.

[3] Contributors, WebMD Editorial. „SSRI Antidepressants for Bipolar Disorder“. WebMD (enska). Sótt 20. nóvember 2024.

[4] Gitlin, Michael J. (1. desember 2018). „Antidepressants in bipolar depression: an enduring controversy“. International Journal of Bipolar Disorders.

[5] Anders Thorkild Bechgaard, Guðmunda Sirrý Arnardóttir, Glennie Marie Almer, Maj Vinberg (2023). Geðhvörf fyrir byrjendur. Landspítali. ISBN 978-9935-9133-3-3.

[GG-6] Brunton LL, Chabner B, Knollmann BC, ritstjórar (2011). Goodman and Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics (12th. útgáfa). New York: McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-162442-8.^{[þarfnast uppfærslu]}

[7] Rang, H.P.; Ritter, J.M.; Flower, R.J.; Henderson, G (2016). Rang&Dale's Pharmacology. Elsevier. ISBN 978-0-7020-5363-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]