Amóinia

Amóinia

Substaint cheimiceach	aicme eintiteas ceimiceach
Mais mhóilíneach	17.026549096 Da
Ainmnithe in ómós	Séas Amón
Fionnachtaí nó aireagóir	Joseph Priestley
Tacsón ina n-aimsítear é	Psophocarpus tetragonolobus, tailís, Iochroma fuchsioides, Homo sapiens agus Cannabis sativa
Ról	príomh-mheitibilít
Struchtúr ceimiceach
Foirmle cheimiceach	NH₃
SMILES canónta	Model 2D N
InChI	Model 3D
Airí
Dlús	0.7625 kg/m³ (a 0 °C, gás)
Luas forleata fuaime	415 m/s (0 °C, gás)
PKa	9.21
Tuaslagthacht	34 g/100 g (uisce, 20 °C)
Móimint leictreach dhépholach	1.471 D
Pointe leáite	−77.74 °C −78 °C
Fiuchphointe	−33.4 °C −33 °C (a 760 Torr) −33.33 °C (a 101.325 kPa)
Eantrópach mólarach caighdeánach	192.5 J/(mol K)
Móimint leictreach dhépholach	1.471 D
Eantalpacht chaighdeánach an fhoirmithe	−45.94 kJ/mol
Galbhrú	8.5 atm (a 20 °C)
Guais
Teorainn inlasta íochtair	15 vol%
Teorainn inlasta uachtarach	28 vol%
Dáileog mharfach íosta	5,000 ppm (duine, mamach, ionanálú, 5 min) 1,500 mg/m³ (duine, ionanálú, 30 min) 5,000 ppm (mamach, ionanálú, 5 min) 3,317 ppm (luch saotharlainne, ionanálú, 1 h) 132 mg/kg (duine)
Dáileog mharfach airmheánach	7 g/m³ (cat, coinín, ionanálú, 1 h) 4,600 mg/m³ (luch saotharlainne, ionanálú, 2 h) 4,500 ppm (luch saotharlainne, ionanálú, 1 h) 4,230 ppm (luch saotharlainne, ionanálú, 1 h) 21,430 ppm (luch saotharlainne, ionanálú, 30 min) 7 g/m³ (coinín, ionanálú, 1 h) 18,600 mg/m³ (francach saotharlainne, ionanálú, 5 min) 7,040 mg/m³ (francach saotharlainne, ionanálú, 30 min) 2,000 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 4 h) 17,401 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 15 min) 9,500 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 1 h) 40,300 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 10 min) 28,595 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 20 min) 20,300 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 40 min) 11,590 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 1 h) 7,338 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 1 h) 4,837 ppm (luch saotharlainne, ionanálú, 1 h) 9,859 ppm (coinín, cat, ionanálú, 1 h) 2,000 ppm (francach saotharlainne, ionanálú, 1 h)
Teocht uathadhainte	651 °C
Meánteorainn nochta ualaithe ama	18 mg/m³ (10 h, luach ar iarraidh) 35 mg/m³ (8 h, Stáit Aontaithe Mheiriceá) 25 ppm (, an Éigipt, an Astráil, an India, an tSeapáin, an Chóiré Theas, Meicsiceo, an Nua-Shéalainn, an Iorua, Peiriú, an tSualainn, an Tuirc, an Ríocht Aontaithe) 20 ppm (, an Ostair, an Bheilg, an Danmhairg, an Fhionlainn, an Ghearmáin, an Íoslainn) 14 mg/m³ (, an Coimisiún Eorpach, an Ungáir, an Ísiltír) 10 ppm (, an Fhrainc) 20 mg/m³ (, an Pholainn) 50 ppm (, an Téalainn, na hOileáin Fhilipíneacha)
Short-term exposure limit (en)	27 mg/m³ (an Pholainn) 35 ppm (an Astráil, an India, an Chóiré Theas, Meicsiceo, an Nua-Shéalainn, Peiriú) 50 ppm (an Bheilg, an Fhionlainn, an Íoslainn, an tSualainn) 36 mg/m³ (an Coimisiún Eorpach, an Ungáir) 20 ppm (an Fhrainc) 20 mg/m³ (an Rúis)
Láithreach contúirteach don bheatha nó sláinte	210 mg/m³ agus 300 ppm
Global warming potential (en)	0
NFPA 704: Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response ()

Is í an amóinia an ceann is tábhachtaí de chomhdhúile dénártha na hidrigine is na nítrigine. Is í a foirmle cheimiceach ná NH₃ (móilín pirimidiúil, le nascuillinneacha timpeall 107°, bun lag. Bíonn pH timpeall 9.5 ag a tuaslagáin atá páirtneodraithe le haigéid láidre). Is gás í le teocht an tseomra faoi ghnáthbhrú an atmaisféir.

Is furasta an amóinia a aithint ar a boladh bréan sainiúil.

Nuair a thuaslagfar amóinia san uisce, gheofar tuaslagán bunata atá in ann aigéid a neodrú. Is é an t-ian amóiniam NH₄⁺ is toradh d'imoibriú na hamóinia is an uisce, agus é á iompar sna comhdhúile mar a bheadh ian miotail ann. Mar sin, is féidir salainn éagsúla amóiniam a chruthú agus iad an-chosúil le salainn mhiotail. Samplaí de seo iad an chlóiríd amóiniam agus an níotráit amóiniam.

Úsáidtear an chlóiríd amóiniam mar spíosra - cuirtear le liocras í le blas níos géire a thabhairt dó. Maidir leis an níotráit amóiniam, is leasú talún agus ábhar pléasctha í.

Is nimh é an gás amóinia a oibríonn go dona ar na scamhóga, ach san am chéanna, is amhábhar tábhachtach í don tionsclaíocht.

Bíonn an amóinia ar fáil go nádúrtha i mún an duine agus na n-ainmhithe, go háirithe má fhágtar an mún sin ag iompú, agus mar sin, is féidir le seanfhual na n-ainmhithe feirme an dúlra a thruailliú go dona.

Is í an amóinia an pointe tosaigh dá lán craobhacha den tionsclaíocht cheimiceach.

Haber sa bhliain 1905

Stair

Chruthaigh Claude Louis BerthoIIet gur comhdhúil hidrígine is nítrigine í amóinia.

Bhí sé an-deacair an nasc idir an dá adamh i móilín na nítrigine N₂ a bhriseadh leis an nítrigin sin a cheapadh i gcomhdhúile ceimiceacha.

Sa bhliain 1904, thosaigh an ceimiceoir Fritz Haber sa Ghearmáin ag forbairt an phróisis a thabhaigh clú agus cáil dó, is é sin, déantús na hamóinia. D'éirigh leis nítrigin an atmaisféir a chlaochlú go hamóinia sa tsaotharlann.

${\begin{aligned}{\ce {H2}}&{\ce {<=>2H_{ad}}}\\{\ce {N2}}&{\ce {<=>N2_{,~ad}<=>2N_{S}}}\\{\ce {N_{S}{+}H_{ad}}}&{\ce {<=>NH_{ad}}}\\{\ce {NH_{ad}{+}H_{ad}}}&{\ce {<=>NH2_{,ad}}}\\{\ce {NH2_{,ad}{+}H_{ad}}}&{\ce {<=>NH3_{,ad}}}\\{\ce {NH3_{,ad}}}&{\ce {<=>NH3}}\end{aligned}}$

Sa bhliain 1909, d'éirigh le Haber agus Carl Bosch an próiseas seo a fhorbairt is a fhoirfiú—"modh oibre Haber agus Bosch", nó Haber-Bosch-Verfahren mar a deir an Ghearmáinis.

Bhí an t-aireagán seo chomh tábhachtach is gur thuill sé Duais Nobel na Ceimice do Haber.

Féach freisin

• Is iomaí caint a tharraing saol Fritz Haber.
• amóiniam nó NH4

Naisc sheachtracha

• International Chemical Safety Card 0414 (anhydrous ammonia)
• International Chemical Safety Card 0215 (aqueous solutions)
• National Pollutant Inventory - Ammonia
• Emergency Response to Ammonia Fertilizer Releases (Spills) for the Minnesota Department of Agriculture
• National Institute for Occupational Safety and Health - Ammonia Page