Leon I.a Bizantziokoa

Leon I.a Bizantziokoa
	; Irudi gehiago
bizantziar enperadore
Antzinako Erromako senataria
Bizitza
Jaiotza	Trazia, 401
Herrialdea	Bizantziar Inperioa
Heriotza	Konstantinopla, 474ko urtarrilaren 19a (72/73 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: disenteria
Familia
Ezkontidea(k)	Verina (en)
Seme-alabak	ikusi Elia Ariadna; Leontia Porphyrogenita (en) ;
Leinua	House of Leo (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	Erdi Aroko greziera
Jarduerak
Jarduerak	politikaria eta militarra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	kristautasuna

Flavio Valerio Leon, Leon I.a Traziarra edo Leon I.a (401 – 474ko urtarrilaren 18a) Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintaria 457. urteko urtarrilaren 27tik 474. urteko urtarrilak 18an karguan hil zen arte. Makelles (harakina) ezizena izan zuen etsaien artean. Martziano agintariaren ondorengoa izan zen.

Hastapenak

Trazian jaioa gaztetan Leon Marzellus izena izan zuen. Armada inperialean sartu eta hierarkia militarrean gora egin zuen. Aspar buruzagi alanoak Konstantinopoliseko tronuan ezarririko agintarietako azkena izan zen. Denbora luzez armada inperialeko komandante zen Asparrek sekulako boterea izan zuen Konstantinopoliseko gobernuan eta berak nahi zuen zenbait pertsona agintari bihurtu zituen.

Tronuratzea

Konstantino Manasses kronistaren liburu batean azaltzen den Leon I.aren eta Martzianoren marrazkia

Martziano agintaria 457. urteko urtarrilak 27an hil zen eta hurrengo hilaren zazpian Konstantinoplako patriarkak Leon agintari koroatu zuten Leon I.a agintari izena hartu zuelarik. Konstantinoplako patriarkak agintaria koroatzen zuen lehen aldia izan zen; ordura artean agintariaren zeinua zen diadema goi funtzionario edo militar batek ezartzen zion agintariari. Protokolo aldatzeak hiriburuko patriarkaren boterea bermatzen zuen, ordu art tradizio erromatarren arabera, agintaria zenbait gudarik eramaten zuten ezkutu baten gainean jartzen zen herritarrek eta senatariek aldarrika zezaten, handik aurrera agintariaren koroatzeak ostera Europa mendebaldeko erregeek kopiatuko zuten kutsu erlijioso bat izango zuen.

Agintea

Germaniar eta Isauriarrak

Leonen lehen urteetako politikaren helburua Aspar, ostrogodo eta gainerako germaniarren boterea murriztea izan zen. Germaniarrek botere gehiegi zuten eta arriskutsuak izan zitezkeen goizago ala beranduago inperioko biztanleria greko-erromatarra baztertu eta agintea eskuratu baitzezaketen, horixe gertatzen hari zen hain zuzen Mendebaldeko Inperio Erromatarrean: Bisigodoek Hispania eta Galia zati bat hartu zuten, Frankoek Galiako beste zati bat, Bandaloek Afrika iparraldea, Ostrogodoak Balkanetan indartsu ziren eta laster Italia berbera konkistatuko zuten... Ekialdeko Inperioa zen oraingoz germaniarrengandik salbu zen bakarra baina hala jarrai zezan germaniarrak gortetik bidali behar ziren.

Leonek germaniarren arazoari aurkituriko konponbidea inperio kanpoko barbaroak inperio barneko barbaroen bidez ordeztea izan zen. Bazen Ekialdeko Inperio barnean Isauria izeneko eskualde bat, gaur egun eskualde hori Turkian legoke, Taurus mendien inguruan, Antiokiatik gertu. Isauriarrak aspaldidanik Erromako Inperio barnean bizi arren independentzia maila altua zuten eta atzerritarrak ziruditen Konstantinopoliseko biztanleekin alderatuz gero; isauriarrak gudari amorratu eta leialak ziren gainera. Leonek pixkana isauriarrak armada inperialean txertatu zituen poliki poliki germaniarrak baztertzen zituen bitartean. Greko-erromatar-germaniar aliantza greko-erromatar-isauriar aliantzara aldatu zen, politika berriaren erakusgarri argiena Leonen alaba Ariadnaren ezteiak izan ziren. Bazen Leonen lagun egin zen buruzagi isauriar bat, bere izena Tarasikodisa zen, Tarasikodisak armada inperialeko hierarkian gora egin, Konstantinopolisera aldatu eta Zenon (ostera Zenon I.a izango zen) izen grekoa hartu zuen. Isauriarren fideltasuna bermatzeko Leonek bere alaba zaharrenarekin ezkondu zuen 466. urtean.

Zenon eta Ariadnaren ezkontzak germaniarrak jokoz kanpo utzi zituen: isauriarrak ziren armadan nagusi eta isauriarra zen baita ere agintariaren beraren suhia. Orduan Leonek Asparri kargua kendu zion eta alanoak denbora luzez blokeaturiko Mendebaldeko Inperioari eskainitako laguntzak egi bihurtu ziren, beranduegi zen jada ordea.

Bandaloen aurkako porrota

467. urtean Antemio Mendebaldeko Inperioko agintari izendatua izan zen Leonen laguntzarekin. Mendebaldeko inperioko politikan zuen influentzia handitzeko ipar Afrikako bandaloen aurkako espedizioa antolatu zuen 468. urtean. Zenbait iturriren arabera armada inperialak 1.113 ontzi bildu zituen 100.000 gudarirekin. Erromatarrak nagusi ziren arren Genseriko buruzagi bandaloak Basiliskok zuzenduriko flota garaitu zuen argi eta garbi Bizantzioko historia militarreko porrot handienetako bat izan zelarik. Denera 130.000 libera urre (9.000.000 solido) xahutu ziren baita Mendebaldeko Inperioaren akabera aurreratu. Bada porrot honen sustatzaile Aspar zela dioenik.

Azken urteak

Aspar gortetik aldendu zen arren honek bere seme Patrizio Leonen bigarren alabarekin ezkon zedila lortu zuen. Patriziok atzerritarra eta Arrianoren heresiaren jarraitzaile izan arren Zesar titulua lortu zuen. Patrizio Leonen oinordeko izan zitekeela bazirudien ere Leonek politika antigermaniarrari eutsi zion eta azkenean 471. urtean Aspar eta honen seme Ardaburio erail zitzatela agindu zuen. Patrizio hiltzen saiatu baziren ere azkenean zauriturik ihes egitea lortu zuen Zesar titulua eta oinordeko izateko aukera guztiak galdu zituelarik.

Heriotza eta oinordekotza

Leon 474. urte hasieran hil zen ziurrenik disenteriak jota, 73 urte zituen. Leon II.a, Zenon eta Ariadnaren semea, bihurtu zen agintari. Leon II.a oraindik oso gaztea zenez Zenon izan zen erregeorde. Agintari berria koroa lortu eta hamar hilabetera hil zen gaixotasunak jota. Zenon I.a izango zen aurrerantzean Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintari.

Leon I.aren agintean ostrogodo eta hunoek behin eta berriz eraso zituzten inperioak balkanetan zituen lurrak. Erasoak Konstantinopoliseraino bertaraino iritsi baziren ere Teodosio II.ak berreraiki eta hobeturiko harresi itzelei esker inperioko etsaiak ezin izan ziren Erroma Berrian sartu. Traziarrak armada hobetu zuen baita beste zenbait arlotan inobazioa sustatu.

Historialarien deskribapenak

Historialarien deskribapenen arabera Leon I.a gizon baxu eta burusoila zen, hitz totelka hitz egiten zuena eta errenen antzera ibiltzen zena. Ez omen zen oso argia eta mania ugari zituen, hori gutxi balitz agintea lapurtuko ziotelako beldurrez bizi zen.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Leon I.a Bizantziokoa

Aurrekoa
Martziano

Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintaria eta Bizantziar agintaria
457 -474

Ondorengoa
Leon II.a

Datuak: Q183776
Multimedia: Leo I (imperator) / Q183776

i e a Erromatar eta bizantziar enperadoreak
Printzerria 27 BC – 235 AD	Augusto Tiberio Kaligula Klaudio Neron Galba Oton Vitelio Vespasiano Tito Domiziano Nerva Trajano Hadriano Antonino Pio Marko Aurelio eta Luzio Vero Komodo Pertinax Didio Juliano (Peszenio Nigro) (Klodio Albino) Septimio Severo Karakala eta Geta Makrino eta Diadumeniano Heliogabalo Alexandro Severo
Krisialdia 235–284	Maximino Trax Gordiano I.a eta Gordiano II.a Pupieno eta Balbino Gordiano III.a Filipo Arabiarra eta Filipo II.a Dezio eta Herenio Etrusko Hostiliano Treboniano Galo eta Volusiano Emiliano Valeriano Galieno, Salonino eta Valeriano II.a Klaudio Gotiko Kintilo Aureliano Tazito Floriano Probo Karo Karino eta Numeriano Galietako enperadoreak: Postumo (Leliano) Mario Viktorino (Domiziano II.a) Tetriko I.a eta Tetriko II.a
Dominatua 284–395	Diokeziano (inperio osoa) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) eta Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (West) Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (mendebaldea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Maxentzio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Lizinio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Maxentzio (bakarrik) Lizinio (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (bere burua aldarrikatua) eta Valerio Valente Lizinio (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Lizinio II.a, Konstantino II.a eta Krispo (Martiniano) Konstantino I.a Handia (inperio osoa) eta Krispo Konstantino II.a Konstante Magnentzio eta Dezentzio Konstantzio II.a eta Vetranio Juliano Apostata Joviano Valentiniano I.a Valente Graziano Valentiniano II.a Magno Maximo eta Flavio Viktor Teodosio I.a Handia (Flavio Eugenio)
Mendebaldeko Inperioa 395–480	Honorio (Konstantino III.a eta Konstantzio II.a) Konstantzio III.a Joan, mendebaldeko usurpatzailea Ravenan Valentiniano III.a Petronio Maximo eta Paladio Avito Maioriano, Libio Severo, Antemio eta Olibrio Glizerio Julio Nepote (de iure) Romulo Augustulo (usurpatzailea)
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 395–1204	Arkadio Teodosio II.a Pulkeria Martziano Leon I.a Leon II.a Zenon I.a (1. agintaldia) Basilisko eta Marko Zenon I.a (2. agintaldia) Anastasio I.a Justino I.a Justiniano I.a Justino II.a Tiberio II.a Maurizio eta Teodosio Fokas Heraklio Konstantino III.a Heraklonas Konstante II.a Konstantino IV.a eta Heraklio, Tiberio eta Justiniano II.a Justiniano II.a (1. agindaldia) Leontzio Tiberio III.a Justiniano II.a (2. agintaldia) eta Tiberio Filipiko Anastasio II.a Teodosio III.a Leon Isauriarra Konstantino V.a Artabasdo Leon IV.a Khazariarra Konstantino VI.a Irene Nizeforo I.a Estaurazio Mikel I.a Rangabe eta Teofilakto Leon V.a Armeniarra eta Konstantino Mikel II.a Teofilo Mikel III.a Basilio Mazedoniarra Leon VI.a Jakituna Alexandro Bizantziokoa Konstantino VII.a Porfirogeneta Erroman I.a Lakapetarra eta Kristobal, Eztebe eta Konstantino Erroman II.a Nizeforo II.a Fokas Joan I.a Tzimiskes Basilio II.a Konstantino VIII.a Zoe (1. agindaldia) eta Erroman III.a Zoe (1. agindaldia) eta Mikel IV.a Mikel V.a Zoe (2. agindaldia) eta Teodora Zoe (2. agindaldia) eta Konstantino Monomako Konstantino Monomako (bakarrik) Teodora Mikel VI.a Isaak I.a Komneno Konstantino X.a Dukas Erroman IV.a Diogenes Mikel VII.a Dukas eta Androniko, Konstantzio eta Konstantino Nizeforo III.a Botaniates Alexio I.a Komneno Joan II.a Komneno eta Alexio Komneno Emanuel I.a Komneno Alexio II.a Komneno Androniko I.a Komneno Isaak II.a Angelo Alexio III.a Angelo Alexio IV.a Angelo Nikolas Kanabos, usurpatzailea Alexio V.a Dukas
Nizeako Inperioa 1204–1261	Konstantino Laskaris Teodoro I.a Laskaris Joan III.a Dukas Vatatzes Teodoro II.a Laskaris Joan IV.a Dukas Laskaris
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 1261–1453	Mikel VIII.a Paleologo Androniko II.a Paleologo eta Mikel IX.a Paleologo Androniko III.a Paleologo Joan V.a Paleologo Joan VI.a Kantakuzeno eta Joan V.a Paleologo eta Mateo Kantakuzeno Joan V.a Paleologo Androniko IV.a Paleologo Joan VII.a Paleologo Androniko V.a Paleologo Emanuel II.a Paleologo Joan VIII.a Paleologo Konstantino XI.a Paleologo
Letra etzanean usurpatzaile edo enperadorekideak.