Demokrito

Demokrito
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Abdera, c. K.a. 460
Heriotza	Grezia, c. K.a. 370 (90/109 urte)
Familia
Haurrideak	ikusi Herodotus (en) ;
Hezkuntza
Doktorego ikaslea(k)	Bion of Abdera (en)
Hizkuntzak	antzinako greziera
Irakaslea(k)	Leuzipo
Ikaslea(k)	ikusi Hipokrates; Metrodorus of Chios (en) ; Nessas of Chios (en) ; Protagoras; Anaxarchus (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	filosofoa, matematikaria eta arte-historialaria
Lan nabarmenak	ikusi quadratrix of Hippias (en) ;
Influentziak	Leuzipo
Mugimendua	Atomismoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa

Demokrito (antzinako grezieraz: Δημόκριτος, Dimókritos; Abdera, Trazia, c. K.a. 460 - c. K.a. 370^[1]) Antzinako Greziako filosofo bat izan zen, Leuziporen dizipulua, atomismoaren sortzailea eta Protagorasen maisua, K.a. V. eta IV. mendeen artean bizi zena^[2]. Abderako Eskolakoa izan zen^[3] eta interes eremu zabala izan zuen, baina bereziki gogoan da atomoz eta hutsez soilik osatutako unibertso baten kontzepzio atomista. Fisikaren aitatzat edo zientzia modernoaren aitatzat hartu izan da^[4].

Demokritoren ekarpen zehatzak nekez bereizten dira Leuzipo irakaslearen ekarpenetatik, sarritan batera aipatzen baitira doxografoen testuetan^[5]. Bere berezitasunetako bat eszeptizismoan datza. Berak honela zioen: "Ezer ez dakigu benetan, egia sakonean baitago". Demokratikok, gainera, modu mekanizistan azaldu zituen sentsazioak, etika hedonista eta politika demokratiko kosmopolita defendatu zituen^[6].

Tradizioz, filosofo presokratikoa da, baina akats kronologikoa da, Sokratesen garaikidea izan baitzen, baina ikuspegi filosofikotik, presokratikoei lotzen zaie gai fisikoengatik (physis); Sokratesek eta haren ondorengo filosofoek, berriz, gai etiko-politiko bati ekin zioten. Hein handi batean, Atenasen ez zuten kontuan hartu, baina Aristotelesek ezagutzen eta aipatzen zuen. Platonek Demokritoren atomismoa ere ezagutzen zuen, baina hainbeste atsekabetzen zuen ideia horrek, bere liburu guztiak erre nahi zituela. Hala ere, doktrinek eragin handia izan zuten epikureismoan, eta Ilustrazioan Aro Modernoan berpiztu ziren.

Artean Heraklitorekin kontrajarri ohi da. Heraklito eta Demokrito gaian, Demokrito barrez agertu ohi da, eta Demokrito negarrez edo atsekabetua. Demokritok munduaren ezjakintasunaz barre egiteko eta poza bizitzaren helburutzat hartzeko joera zuen.

Filosofia-sistema

Demokrito bere aurrekoekin bat zetorren naturako aldaketak ez zirela «benetan» aldatzen. Bere ustez, dena zati txiki eta ikusezinaz osaturik zegoen, bakoitza eternoa eta zatiezina izanik. Zati hauei atomoak deitu zien. «Atomo» hitzak «zatiezina» esan nahi du. Demokritorentzat inportantea zen, gauzak eginak zeuden zatiaz beste zati txikietan zatitu ezin zitezkeela. Horrela izan balitz, ezin izango lukete adreilutzat erabili. Atomoak beste zati txikiagoetan limatuak eta zatituak ahal izan balira, natura pasta likido batean ibiliko litzateke. Gainera, naturako adreiluak eternoak izan behar ziren, ezer ezin delako ezerezetik sortu.

Puntu honetan, Demokrito Parmenides eta eleatikoekin bat zetorren. Atomoak finkoak eta trinkoak izan behar zirela pentsatzen zuen, baina ezin zezaketen elkarren artean berdinak izan. Atomoak elkarren artean berdinak izango balira, ezin izango genukeen nola eratuak dauden jakitea. Badaude naturan atomo ezberdinak, esaten zuen Demokritok. Batzuk biribilak eta lauak dira, beste batzuk, berriz, irregularrak eta okertuak dira. Forma ezberdinak izateagatik, gorputz ezberdinak eratzeko balioko lukete. Nahiz eta, asko eta elkarren artean ezberdinak izan, guztiak eternoak, aldaezinak eta zatiezinak dira.

Gorputz bat hil eta desintegratzen denean, atomoak sakabanatzen dira eta berriz erabil daitezke beste gorputz batean. Atomoak espazioan mugitzen direlako, baina sarrera eta irteerak dituztenez, gure inguruan ikusten ditugun gauzak konfiguratzeko batzen dira. Buztinezko gauzak ere forma ditzakegu, baina buztina ezin da behin eta berriz erabili, gero eta zati txikiagotan apur daitekeelako, eta buztinezko zati txiki horiek ezin direlako batu beste objektu berri bat eratzeko. Gaur baiezta dezakegu Demokritoren atomoen teoria zuzena dela. Natura, batzen eta berriro sakabanatzen diren atomoez osatuta dago.

Gaur egun, zientziak atomoak oinarrizko partikuletan zatitu daitezkeela azaldu du. Oinarrizko partikula hauei protoiak, neutroiak eta elektroiak deitzen dizkiegu. Baliteke partikula horiek beste zati txikietan bana daitezkeela. Hala ere, fisikoak ados daude limite bat egon behar dela. Gutxienezko zatiak egon behar dira nondik mundu eratua dago.

Demokritok ezin izan zuen erabili gaur egundoko aparatu elektronikoak. Bere oinarrizko instrumentua bere jakintasuna izan zen. Eta bere jakintasuna ez zion inolako aukerarik eman. Demokritok ez zuen kontuan hartu naturako prozesuetan inolako «indar» eta «espiritu»rik parte hartzen zutela. Existitzen den bakarra atomoak eta espazio hutsa dira, pentsatzen zuen. Bakarrik materiala ziren gauzetan sinesten zuen, horregatik materialista deitzen diogu. Ez da existitzen inolako «intentzio» zehaztua atomoen mugimenduaren atzean.

Naturan dena gertatzen da mekanikoki. Horrek esan nahi du gertatzen den guztia «kausala» dela, denak naturako lege haustezina jarraitzen duelako. Demokritoren ustez bazegoen kausa natural bat gertatzen zen guztian, gauza berean dagoen kausa. Teoria atomikoak gure sentsazioak ere azaltzen ditu, pentsatzen zuen Demokritok. Gure zentzumenen bitartez zerbait berenganatzen dugunean, espazio hutsean dauden atomoen mugimenduagatik gertatzen da. Ilargia ikusten dugu, «ilargiaren atomoak» nire begietara heltzen direlako gertatzen da.

Eta zer gertatzen da ezaguerarekin?, Ezin daiteke atomoz osaturik egon, hau da, «gauza» materialez? Ba bai, Demokritok imajinatzen zuen arima «arimako atomo» biribil eta lau batzuez osatuta zegoela. Pertsona bat hiltzean, arimako atomoak sakabanatzen dira. Gero, beste arima batean sar daitezke sorkuntza prozesu baten bitartez. Horrek esan nahi du gizakiak ez duela arima hilezkorrik.

Jende askok uste du, Demokrito bezala, «arima» burmuinera lotuta dagoela eta ezin dugula inolako ezaguerarik eduki burmuina hiltzen denean. Demokritok naturako greziar filosofiari amaiera tenporala jarri zion. Heraklitorekin bat zetorren naturako guztia «jario» delakoarekin. Formak joan eta etortzen dira. Baina jario den guztiaren atzean, jario ez diren gauza eterno eta aldaezinak topatzen dira. Gauza hauei Demokritok atomoak deitu zien.

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Mora, Diccionario de filosofía José Ferrater. «DEMÓCRITO | Diccionario de filosofía José Ferrater Mora» www.diccionariodefilosofia.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ Berryman, Sylvia. (2023). Zalta, Edward N. ed. «Democritus» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ (Gaztelaniaz) Mora, Diccionario de filosofía José Ferrater. «ABDERA, ESCUELA DE | Diccionario de filosofía José Ferrater Mora» www.diccionariodefilosofia.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ Gossin, Pamela, ed. (2002). Encyclopedia of literature and science. Greenwood Press ISBN 978-0-313-30538-2. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ Berryman, Sylvia. (2016). Zalta, Edward N. ed. «Ancient Atomism» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «Demócrito en el Diccionario soviético de filosofía» www.filosofia.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

Kanpo estekak

Datuak: Q41980
Multimedia: Democritus / Q41980

[1] (Gaztelaniaz) Mora, Diccionario de filosofía José Ferrater. «DEMÓCRITO | Diccionario de filosofía José Ferrater Mora» www.diccionariodefilosofia.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[2] Berryman, Sylvia. (2023). Zalta, Edward N. ed. «Democritus» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[3] (Gaztelaniaz) Mora, Diccionario de filosofía José Ferrater. «ABDERA, ESCUELA DE | Diccionario de filosofía José Ferrater Mora» www.diccionariodefilosofia.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[4] Gossin, Pamela, ed. (2002). Encyclopedia of literature and science. Greenwood Press ISBN 978-0-313-30538-2. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[5] Berryman, Sylvia. (2016). Zalta, Edward N. ed. «Ancient Atomism» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[6] «Demócrito en el Diccionario soviético de filosofía» www.filosofia.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]